Nău mhe nar 29 Tết Quí Mão, jă kônh wa n’hanh lĕ băl mpôl ndrel mpôl hên gĭt mông nar nchrăp wơt năm mhe ta ƀon lan Tây Nguyên n’hanh ăp nău uĕh văn hóa way ơm bah nsum mpôl rnoi mpôl đêt Việt Nam wơt rhơn năm mhe tât.

Tết năm aơ tât ơm jêng rnăk wa Y Phương, ƀon Đăk Boi, nkuăl têh Đăk Glei, n’gor Kon Tum lĕ âk nău mô rlu đah ăp năm. Mhe lôch rôk rnoh neh bum tăch an ngih máy nkret njêng, lĕ rnăk vâl ntơm mât kuaih ueh ngih jay. Jay lĕ gŭ jŏ, năm aơ ơm geh prăk sŏk bâh tăch ndơ biăp, bum, rnăk vâl wa sŏk du đê̆ prăk ƀư ueh tay ngih jay. Ăp ntil ndơ dŏng kơt lah ngan,thung lĕ jŏ năm mô hôm ueh mô hôm nâp wa rvăt tay i mhe da dê. Uănh oh kon geh kho ao mhe nsoh tết nchoăt nkơnh bâh jay aơ tât jay êng ƀư an nău răm rhơn ta rnăk vâl wa Y Phương kêng măng dŭt năm lơ ma rhơn lơn, ueh răm lơn. Wa Y Phương rhơn an gĭt, rnăk vâl lĕ nchrăp tŏng ndơ sa, ndak ngêt ngăn lah ăp ndơ sa way ơm bâh nuĭh Xơ Đăng gay ma vơt tết, rhơn năm mhe.

          “Tâm rnôk nchrăp vơt năm mhe lah rơh ma rnăk vâl lĕ lôch kăch rek ba, anh ba sĭt ta jay. Ba lĕ lôch rek klâp ma 70-80 bao. Vơt năm mhe rĭ rnăk vâl gâp ƀư sŭr, n’gon m’êt. Lôch nchrăp ăp ntil ndơ sa way ơm, kuăl ăp huêng brah an lĕ rnăk vâl năm mhe geh săk dăng lăng ngăch, pah kan jan sa dơi. Lôch nĕ, rhơn ngăn lah rnôk mom ndăm tŭr chĭng goh gong, njroh mprơ, ăp nuĭh ta rnăk vâl ndrel ngêt ndranh yăng, ngêt sa ăp ndơ sa way ơm.

 Ăp nar êp Têt, rnăk wâl wa Rơ Mah H’Peng n’hahh nuĭh ƀon lan tâm ƀon Thơ Nhueng, xă Ia Phang, nkuăl Chư Pưh, n’gor Gia Lai dŭt răm, rhơn. Kônh wa tâm ban ŭch ndrel răk gung trong, ƀon lan, jik kaih ndŏk nja ăp trong hăn têh jêt. Ăp rnăk tăm tay tơm si ta nkual trong êp jay nơm, nkra mpông pêr n’hanh răk ngih wâl gay nchrăp wơt năm mhe. Tĭng yuh H’Peng, năm aơ, kônh wa wơt Tết tâm nău răm, rhơn:

“Lĕ wâl nchrăp răk ngih wâl kloh uĕh, jâng rông tŭng rêng kloh uĕh; răk trong ƀon lan kloh uĕh gay wơt oh nô, băl mpôl, ƀon lan tât răm rhơn tết năm mhe. Răm rhơn năm mhe ăp nuĭh dŭt răm, tâm mâp ƀư ngêt sa, mbah rhơn năm mhe ngăch dăng. Jêh nĕ nkoch bri, nkoch đah du năm ƀư sa, nău rêh ăp nar; tâm nchră trong mât mir, tơm tăm m’hâm ƀư săk rnglăy âk gay nău rêh bah nuĭh ƀon lan hun hao, nău rêh rgâl mhe n’hanh đăp mpăn”.

Thôn Kon Chrah, xã Hà Ra, nkuăl Mang Yang, n’gor Gia Lai geh 180 rnăk đah 970 nuĭh. Vơt Tết Quý Mão năm aơ, ƀon lan tâm ton lĕ nkra mhe tay ngih jay an ueh kloh. Bu ur hăn ta chợ rvăt năp banh keo, ndơ dŏng. Kruanh thôn Hrun an gĭt, ntơm nơh ƀon lan mô nă geh nuĭh vơt sa tết, mô gĭt ƀư Tết. Ăp năm dăch aơ, geh nău mât kơl bâh n’gâng kan ta ntŭk đah nău kan sŏk tơm prăk pă an ƀon lan tâm thôn sŭr, djăr gay ma ƀon lan răm rhơn nsum jêng lah ăp nuĭh dŭt nđơr kâp Tết tât.

          “Tết kăl e hôm nha geh nău êng đah ƀon lan, yơn aƀaơ geh Đảng, ngih dak, n’gâng kan, xã mât kơl prăk, leo ƀư vơt tết an ƀon lan. Tal 1 lah ƀon lan dŭt rhơn ngăn, ƀư ba geh ba, cà phê tăch geh rnoh khlăy. Tal 2 tay lah, nuh srê Covid-19 lĕ dơi njrăng bah hôm, jêng năm aơ ƀon lan tâm ƀon dŭt rhơn ngăn leo vơt sa Tết, geh ndrănh yăng, geh poăch djăr, poăch sŭr, n’gâng kan xã ăp năm kơl ƀư leo sa tết an ƀon lan”.

Wa Chôn, nuĭh ta ƀon Tuơh Kơtu, xă G’Lar, nkuăl Đăk Đoa, n’gor Gia Lai qan gĭt: Năm bah năp âk rnăk tâm ƀon lĕ geh prăk âk, ntoh lư kơt: rnăk wâl ƀon Anŭ, rnăk wa Nết, rnăk wa Ƀyêu... rĭng geh bah 150 tât 200 rkeh prăk. Êng rnăk wâ Chôn năm mhe rlău geh rlău 100 rkeh prăk bah cà phê n’hanh tiêu... jêng dŭt rhơn rnôk wơt năm mhe, răm tết way ơm. Rnăk wâl năp rwăt tŏng ăp ndơ ngêt sa, ƀănh, mứt, kĕo.. an rnăk wâl. Wa Chôn rhơn nkoch:

 “Năm aơ ri cà phê, ba, bum ta nkual Ba Na xă G’Lar gâp geh âk, jêng Tết tât kônh wa răm đŏng, răm rhơn, mô kơt năm 2021 geh srê, nău rêh âk nău rvê. Lơn tay, năm aơ cà phê, ba dơi khlay đŏng jêng kônh wa dŭt rhơn, ăp nuĭh, ăp jay răm m’ak rhơn wơt năm 2023 n’hanh nsing nơm tâm nău rêh mbra đăp mpăn”.

Rơh Tết tât, năm mhe sĭt, n’gâng kan ƀon lan ăp n’gor Tây Nguyên ntêm nău mât kơl, mât chăm Tết an ăp nuĭh dơi kơl, rnăk jêr jŏt gay ma ăp nuĭh geh Tết. Êng ta rơh tết Nguyên đán Quý Mão aơ, bâh rơh rgŏ jă ăp rnoh tơm prăk ntuh kơl, Ủy ban MTTQ Việt Nam n’gor Dak Lak lĕ dơn rlău 2,6 rmen prăk. Wa Lê Xuân Sương, groi kruanh rnâng kan Ủy ban MTTQ Việt Nam n’gor Dak Lak an gĭt, bâh rnoh prăk aơ, MTTQ ăp gâl kan lĕ pă ndơ tât ti an ăp rnăk dơi kơl, kơl an khân păng geh tay nău rhơn vơt năm mhe, sa tết.

          Ăp nuĭh lŏng nuih n’hâm, ăp doanh nghiệp, ăp nuĭh tâm kơl lĕ way hăn ndrel đah MTTQ Việt Nam, lĕ ndrel đah nuĭh ach o mô dơn lah ta rơh Tết Nguyên đán, ma tâm ăp rnôk geh nuh srê, trôk nar, phŭt sial. Gâp lah nuĭh mbơh nău, mbơh ăp rnoh kơl an nĕ tât đah nuĭh ach o. Êng gâl n’gor rlău 4 rbăn nklâm ndơ. Hôm ta 15 nkuăl, nkuăl ƀon têh tât rnôk aơ lĕ kơl an bơi tât 20 nklâm ndơ pă an.

Năm mhe tât, ăp nkual lam neh dak geh ăp nău way ơm wơt Tết dŭr uĕh. he ndrel tât đah nkual nuĭh prêh Tây Bắc

VOV4.M’nông – Bah kăl e, ƀong lan nuĭh Mông way gŭ rêh ta ăp nkual yôk prêh, dak dŏng knơm trôk. Yor nê, gay dơi gĭt năm mhe trôk nar mih lăng prăng uĕh geh nkô̆ nău rêh aơ dôl dơi mât ndrăy n’hanh ƀư uĕh tât aƀaơ. Yơn lah geh nsum nău way sŏk dak bôk năm mhe, yơn ăp ntŭk, ăp nkual, ăp rmôt nuĭh Mông lŏ geh du nău way sŏk dak êng êng. Kơt nuĭh Mông du đêt nkual bah n’gor Yên Bái an lah: Lor rnôk sŏk dak an mpoh 2 n’gâng nhang djôt tât ndrâm dak mô lah tu dak gay dăn dak mhe. Hôm nuĭh Mông ta Sơn La hăn sŏk dak măng lôch năm n’hanh ôi nar 1, jêh nĕ djôt 2 thùng dak gay uănh năm mhe mih mô lah prăng. Wa Vừ Sếnh Tú-Bản Huổi Dên, xă Co Mạ, nkuăl Thuận Châu, Sơn La an gĭt:

 “Tĭng u, che bah kăl e lĕ way lah: nkă dak ơm sŏk bah kêng măng 30 tết n’hanh dak mhe sŏk ôi nar 1 tết. Lah dak mhe jâk lơn ri ăp che an lah năm neư mbra mâp lap, bôh ba săk geh; hôm lah kơt dak ơm jâk lơn ri an lah năm nĕ đêt mih, mbra jêr jŏt lơn; way mâp prăng, tăm mbô, ba way dŭm mô rĭng”.

Ta ăp rơh tết tât năm mhe sĭt, ƀon lan Thái Tây Bắc geh tay nău way tâm sa rpu, ndrôk (nĕ lah bar, pe mô lah âk rnăk nsum du mblâm rpu, mô lah ndrôk sa poăch gay ma vơt tết an ƀon lan). Tĭng nău mbơh âk nuĭh ranh ta ăp ƀon. Ntơm nơh, nău rêh bâh ƀon lan hôm nha jêr jŏt, pah pĭt mô tŏng, kanŭng ta rơh tết, nar rhơn ta ƀon, nău rhơn bâh ƀon lan rĭ mơ ăp nuĭh nsum rvăt rpu, ndrôk, sŭr sa poăch... kuăl jă u che yău ye tât sa ndrel. Yơn way geh ƀư bâh nar 2 tât nar 5 tết, der nar 1 tết. Ê lor sa ndrôk, rpu, sŭr, ăp rnăk tâm gop mbra mbơh lor an ƀon lan gay ma gĭt n’hanh nchrăp rnoh nuĭh, rnoh kan, rnoh poăch tâm pă. Tât râng tâm gop sa ndrôk, rpu ăp nuĭh dŭt tâm rnglăp, tâm ban, mô geh tâm nglah tâm mưch sâm geh, ach o. Lôch geh veh kơp, uănh năl, pă lôch, ăp rnăk ăp jay bu geh njôt poăch sĭt tâm nău răm rhơn ngăn. Nău nĕ mpơl nău tâm rnglăp ntŭk rêh jêng dut âk ngăn. Wa Lò Văn Phinh, xã Chiềng Sinh, nkuăl Tuần Giáo, n’gor Điện Biên nkoch.

          Gŭ rêh ta ƀon, ăp nar tết, nar lễ, bar pe rnăk mbra tâm gop rvăt du mblâm ndrôk, rpu, mô lah sŭr gay ma sa tết. Ngăn lah, aƀaơ kon hăn way hăn kan ngai âk geh du đê̆ prăk đŏng, jêng kon său mbra tâm gop đŏng ndrel rvăt rpu, ndrôk sa tết nsum. Lôch nĕ, jă oh nô kônh wa dăch ngai tât sa nsum. Tâm mbah rhơn năm mhe geh âk nău ƀŭn lap, ueh dăng săk soan. Nuĭh blău mprơ rĭ mprơ, nuĭh njroh rĭ njroh, dŭt rhơn ngăn. Tât aƀaơ, nău way kan aơ way geh ƀon lan hôm nha geh ƀư mbro”.

Lễ wơt yôn hôm kuăl lah “Nsơt yôn” lah naư uĕh bah văn hóa geh bah kăl e tâm nău rêh bah nuĭh Dao đỏ ta nkuăl Bảo Thắng, n’gor Lào Cai. Nău ƀư aơ way dơi ƀư tâm dŭt năm gay dăn an săk soan lăng ngăch, dăn an đăp mpăn ăp nuĭh tâm rnăk wâl. Nău ƀư aơ dơi kônh wa ƀư tĭng tâm rnôk tâm jay geh nuĭh kop ji, đah nău ŭch jêh ƀư brah aơ rnăk wâl đăp mpăn, me bơ̆, ur sai, oh kon ngăch dăng. Nuĭh Dao đỏ way lah, bu klô geh 7 yôn n’hanh bu ur geh 9 yôn, lah huêng yôn nsơt yor chiăk nhŭp ri kon nuĭh mô dơi ngăch dăng n’hanh dơh mâp rmanh, yor nê ƀư brah joi n’hanh wơt sĭt. Tâm nău ƀư nsơt huêng mô dơi mô gehj nău dăn ƀư bah âk n’gâr si mpăk gay ăp nuĭh tâm rnglăp tât ntŭk huêng yôn geh nsơt mô lah geh chiăk mât mpôn. Rnôk aơ ăp nuĭh tâm rnăk mpoh ŭnh gay sol huêng. Ƀư nsơt huêng lah du nău ƀư geh nkô̆ khlay, đah nău ŭch uĕh lăng an nău rêh bah nuĭh Dao. Nô Triệu Ồng Nhẫn, ta thôn Làng Hà, xă Xuân Dao, nkuăl Bảo Thắng an gĭt:

“Ƀư nsơt huêng bah nuĭh Dao đỏ way dơi ƀư an lĕ nuĭh ranh n’hanh kon se rnôk geh nău saơ êng tâm nău rêh. Kơt way kop ji, mâp rmanh mô lah nău mĭn mô đăp mpăn tâm nău rêh. Ƀư lễ aơ dơi geh nău uănh mĭn mât rong ndrel, lơn lah đah nuĭh ranh tâm rnăk wâl”.

Ăp tơ̆ Tết tât năm mhe sĭt, ndrel đah ăp nău way kan, nău way rêh, nău ueh êng way ơm, ăp nău pâl rlưn way ơm lĕ ntop jêng ăp năm mhe tay ueh răm, đăp mpăn, rhơn nđơr. Tâm rnoh ăp nău pâl rlưn way ơm nĕ an geh nkoch tât lah nău pâl rlưn “Tức khang”- nău pâl way ơm bâh nuĭh Tày ta rơh tết, lễ. “Tức khang” hôm ntơ lah lơh rvoah, pâl cù mô lah gụ, lah nău pâl way ơm bâh lĕ rngôch ăp mpôl rnoi đê̆ nuĭh ta Việt Nam. Aơ lah nău pâl rlưn bah dih, nuĭh pâl dŭt âk way lah bu klô, ăp oh kon se bu klô n’hanh ăp nuĭh dơi pâl da dê. Yơn đah ƀon lan rnoi Tày ta Lục yên, n’gor Yên Bái, nău pâl rlưn Tức Khang mô dơn geh bu klô pâl ma hôm nha geh âk bu ur pâl đŏng. Nău way pâl dŭt ueh, dŭt dơh n’hanh mbra dơi pâl bar hê du ding, pâl êng bar hê, mô lah âk nuĭh pâl nsum. Yơn dŭt dơh ngăn lah ăp ding 2 hê tâm rlong. Wa Lý Đạt Tràng, ta xã Khánh Thiện, Lục Yên, Yên Bái nkoch.

          Pâl Tức khang geh dŭt âk nuĭh tât râng pâl, bar hê du ding pâl nsum, mpơl nău tâm rnglăp ndrel. ăp nar tết aơ pâl tức khang dŭt ueh ngăn n’hanh dŭt tâm di, yor lah mô geh nău pâl rlưn aơ rĭ ăp nuĭh mbra rgum ngêt ndrănh, bia, ngêt âk ir mbra jêng tâm lah tâm janh, tâm lơh, hăn ndeh mô hôm blău...dŭt mô ueh ngăn”.