Ăp năm dăch aơ, ndrel đah nău dŏng ăp nău mhe peh khoa học kĩ thuật ta nău pah kan jan sa, âk ƀon lan kan lŏ mir tăm cà phê ta Đăk Lăk lĕ geh dŏng ăp ntil mhe geh âk nău ueh kơt lah: dŭm tâm ban, jŏ lơn đah ăp ntil ơm, kơt nĕ ntop bah ir geh nău jêr jŏt mpeh trôk nar. Nău hôm e lah nar khay pĕ lêh gay ma geh găr cà phê ueh jêng. Wa Lê Xuân Thuỷ, ta xã Ea Na, nkuăl Krông Ana, n’gor Đăk Lăk an gĭt. “ Djăt ma lêh mbrơi mbrơi mô geh ndăn kơt ntơm nơh, lêh lor i dŭm lah lêh lĭt mbra mô ueh an tơm. Lêh play dŭm lor lôch nĕ plơ̆ lêh tay play dŭm ba kơi lah tâm di”.

Lôch rlău 10 năm mât ta rnoh khlăy 30- 40 rbăn prăk/kg rnglăy, năm 2023 cà phê hao ndal tât 50 -60 rbăn prăk/kg, hôm năm aơ hao rlău 100 rbăn prăk/kg. Rnoh khlăy hao mbra ƀư cà phê geh bu ntŭng lêh âk đŏng jêng lan ƀon lan ndăn lêh ơm, bol ma mô hŏ dŭm lĕ rngôch. Yơn lah wa Trịnh Đức Minh, kruanh Hiệp hội cà phê Buôn Ma Thuột, ƀon lan kan lŏ mir ta Đăk Lăk nău aơ hôm nha geh ƀon lan kan lŏ mir Đăk Lăk ƀư tĭng ueh. Rnoh play dŭm lêh hôm nha geh rlău 85%. “Ƀon lan kan lŏ mir gĭt vât na nê̆ mpeh nău ueh, săk, mô dơn bâh nău pĕ lêh. Tâm nău kan ƀư cà phê hữu cơ, cà phê nâp nâl, cà phê ueh đah ntŭk gŭ rêh, nuĭh ƀon lan tăm cà phê mô hôm geh nchoăt tĭng rnoh âk ma kơp tât nău jŏ sa an tơm. Bâh ntơm nău geh bâh Đăk Lăk klâp ma 3 tấn/ha dơm n’hanh nsrôih mât kơt nĕ mô geh nchoăt tĭng an ƀư âk tay lơn”.

Đắk Lắk aƀaơ geh rlău 210 rbăn ha, rnoh geh âk năm rlău 550 rbăn tấn rnglăy. Gay ma hun hao n’gâng kan cà phê nâp nâl, n’gor lĕ geh njêng âk trong kan geh tât n’gâng kan ƀư cà phê nâp nâl n’hanh geh ăp trong kan n‘hao nău ueh săk bâh ndơ ƀư, pĕ lêh, nkret njêng n’hanh tăch rgâl cà phê. Tâm nĕ, lêh cà phê an dŭm lĕ rngôch lah ngoăy tâm âk nău dŭt khlăy ntrŭnh tât nău ueh. Wa Nguyễn Văn Hà, Groi Giám đốc ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan n’gor Đăk Lăk an gĭt. “Mpôl hên dôl ntrŭt đă mbơh tơih lĕ rngôch đah ƀon lan mô dơi lêh play rêh, an geh kâp dŭm lĕ rngôch . Tal 2 lah ƀư mât ueh lôch lêh gay ma ndơ play lêh geh ueh jêng. Tal 3 dôl geh đă ăp ntŭk ƀư tăch rngluh ơm tâm rgop đah ăp hợp tác xã, ntuk kan bâh ƀon lan gay ma ntil ndơ geh ƀư bâh ƀon lan lôch lêh mbra geh ƀư ueh, kloh kơl an nău kan tăch an dak bah dih gay ma mât đăp mpăn ueh ndơ tâm ban săk rnglăy ueh đŏng”.

Trong klêh donh, nklâm tâl geh dŭt khlay tâm nău n’glêh an săk kah uĕh găr, ƀô kah n’hanh tâm ban têh găr cà phê. Ndrĭ moh ndơ njrăng rnôk klêh, ih pâr gay đăp mpăn cà phê mâp dơi săk kah dŭt uĕh lôch rnôk klêh. Phóng viên nkô̆ way nkoch hŏ geh rơh tâm ôp đah Tiến sĩ Phạm Công Trí, nuĭh rnâng kan tuch tăm mpeh nkô̆ dja, Jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt ndrel.

 -Hơi tiến sĩ Phạm Công trí, aƀaơ âk nuĭh tơm  mir ta Dak Lak hŏ lăp tâm khay klêh cà phê năm 2024-2025, may moh geh nău njrăng đă đah nuĭh ƀon lan rnôk klêh donh, gay nsĭt nău dơi dŭt uĕh mêh?

TS Phạm Công Trí: Rnôk klêh kônh wa he ân nkah lah klêh tĭng rkŭm play ngoăy. He mô rvet ƀư tăch nkong, mô ƀư dĭn tep play. Nău klêh cà phê he ân njêng nkong mô geh khuch gay săk kah nkret njêng di tĭng nău đă. Lah he ƀư nkong geh mpet hăch rnôk nkret njêng ăp buh neh, ăp âm o mô tâm di mbra lăp sa tâm play. Lah nkret njêng mbĕ ri nău klêh nkong play geh hăch ri khuch âk đŏng lah he nkret njêng dĭl. Yơn lah he nkret njêng cà phê kah khlay ri nkong play ân dơi klêh dŭt tâm di, mô geh khap, mô geh tih  ri nău nkret njêng mơ dơi tât di rnoh ŭch đă geh.

- Rnôk klêh, he ân klêh tĭng rkŭm play, yơn hơi tiến sĩ đah ăp rkŭm play geh nđăp ma play wĭt ri mhâm ƀư mêh wa?

TS Phạm Công Trí: Ta rkŭm play wĭt lah geh play nse ri rnôk klêh he ân êng mô tâl nsum tâm ndơ nkret njêng yor ăp play nse mbra mô di rnoh săk kah. Ta ăp rnăk geh ndơ mô lah tơm hôm geh âk play wĭt ri he mbra rong an klêh bah kơi tay. Hôm aơ lah rơh klêh n’glĕ dŭt ân klêh lĕ du tơ̆ ri play nse dja he ân sơch an êng. Lah tâm rlŭ nđăp ma play wĭt ri rnôk nkret njêng ntoh nău tih mô lăng khlay mbra ƀư an cà phê geh hŭch ƀô kah dŭt âk.

- Klêh play wĭt khuch dŭt âk tât ƀô kah bah cà phê. Ndrĭ đah ăp rkŭm play dŭm kro nkre ta n’ging ri klêh nsum dơi đŏng tiến sĩ?

TS Phạm Công Trí: He njrăng đŏng lah ta tơm cà phê geh ăp rkŭm dŭm ryô ir he ân klêh êng gay ih kĭn  jêng rnglay ngăn. Yơn play cà phê dŭm kro mô lah dŭm  ryô ta tơm lah he n’glăp tâm ăp ntil ndơ gay nkret njêng kah khlay ri nău klêh kơt nê păng mbra an ƀư rnôk sơch luh êng ăp play lep bah ndơ ra luh mbra roh huach tay prăk dŏng kan mô lah roh huach tay mông nar kơt nê mbra hŭch nău ngăch dăng nkret njêng bah ndơ nkret njêng. Mô lah he ƀư tâm rlŭ âk buh neh tâm ndơ nkret njêng ri rnôk nkra ƀư lah geh tih ri khuch dŭt âk tât play mblâm n’hanh jêng ndơ geh ƀư luh đŏng. Jêng đah ăp ntil cà phê khlay ri nău klêh cà phê dŭt khlay đŏng n’hanh kơt nê̆ găr cà phê mơ săk kah khlay âk.

- Ơ, tiến sĩ hŏ nkoch mpeh rnôk klêh, yơn ngoăy tâm ăp nkô̆ nău kônh wa dôl uănh khlay aƀaơ lah rơh ih pâr, nkret njêng mhâm ƀư gay mô khuch tât kah uĕh găr cà phê lôch klêh. Tiến sĩ moh geh nău njrăng đă kônh wa ta gâl kan dja mêh?

TS Phạm Công Trí: Nkret njêng, ih pâr mô ƀư n’hao săk kah cà phê yơn păng kơl an cà phê mât dơi kơt ơm săk kah ơm geh bah păng. Aƀaơ trong leo nkret njêng cà phê kah khlay, cà phê ản, cà phê kah uĕh âk, nkret njêng mbĕ ih tâm jal jal dôl hun hao dăng. Gay ƀư an cà phê Việt Nam dơi tât ăp rnoh dŭt kah uĕh ri trong nkra dŭt âk dơi dŏng lam hvi an săk kah cà phê aƀaơ lah nkret njêng play kro mô lah pâr mblâm. Nău pâr mblâm mô lah ih kro ta nar đăp mpăn mô geh âm o, di kỹ thuật dôl dơi mpôl ƀư cà phê ŭch dơn. Yơn lah, mhe aơ, rnoh neh ƀư jâng gung ih geh huêt, âk ƀon lan kan lŏ mir hŏ dŏng trong kĭn  hăch ntô cà phê gay ih lôch nê mơ kĭn tay. Aơ lah 1 trong ƀư geh âk rmoh rman. Nău kĭn hăch ntô an găr cà phê dơh n’hui luh dak ƀư an kro ngăch lơn. Yơn lah rnôk he kĭn hăch ntô ri găr geh tep dĭn đŏng. Lah klêh mô hŏ dŭm kranh, lơn lah klêh âk play nse ri kĭn hăch ntô ƀư an găr cà phê dĭn tep ƀư hŭch kah uĕh. Lah kĭn hăch ntô tâm bri geh mih ri nău âm o khuch tât rnglay nđôch, rnglay huănh lơn ma âk đŏng. Jêng mpôl hên njrăng đă ƀon lan lơi ir kĭn rêh dja. He mbra ƀư ma bar trong nkra. Ngoăy lah pơk hvi jâng gung ih, ih rvơ gay đăp mpăn an play rănh lĕ ma mblâm mô lah he pâr. Trong nkra tâl bar lah dŏng máy plôk ntô rêh, đêt dŏng dak. Jêng lah he djăt ma plôk ntô dơm n’hanh dŏng rngay nha hôm geh ntêng he ih ri kơt nê mbra ngăch kro lơn.

- Yơn aƀaơ nha hôm mô đêt nuĭh ƀon lan dŏng trong kĭn rêh ri may moh geh nău njrăng đă mêh wa?

TS Phạm Công Trí: Ta năp măt ăp rnăk dôl kĭn rêh ri ân rlơk rvơ âk tơ̆ gay an sơh kro bah cà phê kĭn rêh ngăch gay bah ir luh ndrui n’hanh âm o. kơt nê ri păng mbra mât dơi rnglay kah uĕh. Ăp năm tât, mpôl hên mĭn lah ăp n’gâng kan, ăp rnăk ân nkoch trêng gay bah ir kĭn rêh dĭn tep găr n’hanh jêng tât ntlơi jăng ngăn trong nkra dja ma rgâl jêng kĭn rănh n’hanh ih kro gay đăp mpăn săk kah cà phê dơi mât kơt ơm geh kơt nê ri rnoh cà phê mơ dơi n’hao khlay âk.

- Ơ, dăn lah uĕh TS Phạm Công Trí mpeh ăp nău mhe nkoch bah lơ nê.