N’gor Lâm Đồng geh rlău 328 rbăn ha neh tuch tăm, tâm nĕ geh 172 rbăn ha cà phê. Gay ma mât chăm, mât njrăng nău bu tuh ta rnoh neh tăm aơ, râng geh ăp năm, Lâm Đồng lĕ geh dŏng klâp ma 3.400 tấn dak si mât tơm tăm, tâm ban dah klâp ma 170 tấn dŭng dak si mât tơm tăm. Tĭng wa Nguyễn Hà Lộc,Groi giám đốc ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan n’gor Lâm Đồng, bôl ma ta ntŭk lĕ geh mbơh âk trong kan gay ma njrăng jăng ndok lêng lang yơn rnoh ndok, ndơ mô ueh tâm tuch tăm, ngăn lah ta nău ƀư cà phê hôm nha dŭt âk. “Jŏ năm khay lĕ geh ƀư bun du rnoh âk ndok kơt lah dŭng, rchok dak si mât tơm tăm...geh ƀư mô ueh tât ntŭk gŭ rêh. Gay ma ndâk nkra tay ăp nău kŏ văk tâm nău mât njrăng ndok tâm nău pah kan tuch tăm lah nsum, cà phê lah êng rĭ an geh mbơh tay âk trong kan”.
    Mô dơn ta Lâm Đồng, nău donh rgum n’hanh mât ueh ndok ndơ tuch tăm hôm mô nă geh ƀư dôl lah nău geh âk ta âk ntŭk tâm lam dak. Tĭng nău mbơh bâh n’gâng kan mât tơm tăm, tâm năm 2022, lam dak kanŭng mhe geh donh rlău 400 tấn dŭng rchok dak si mât tơm tăm tă lôch dŏng. Tâm nĕ, kanŭng mhe geh mât kuaih rlău 215 tấn tĭng trong su jăng tĭng di nău ntrŭnh, rlău 35 tấn geh su n’hanh tâp brôi ta ntŭk bun ndok bâh ăp ntŭk, rlău 16 tấn dŭng, rchok dak si mât tơm tăm lôch tă dŏng ê hŏ geh su pŭr tĭng di nău ntrŭnh. Êng đah tơm cà phê, râng geh ăp năm rnoh dak si mât tu ndrŭng geh dŏng 5 lít/ha, n’hanh rnoh dŭng rchok dak si mât tơm tăm lah 2.150 tấn.
Tiến sĩ Nguyễn Viết Khoa, ntŭk kan khuyến nông ngih dak an lah, mô dơn ƀư ƀô djơh ntŭk gŭ rêh ma ndok ndơ dak si mât tơm tăm hôm nha ƀư mô ueh ăp ntil ndơ vi sinh tâm neh. Nău aơ, mbra ƀư an rnoh ndơ tuch tăm bâh tơm tăm mô tâm di đah nău ueh kơt nơm ŭch. “Dŭt rvê ngăn,nĕ lah rnôk dŏng âk dak si mât tơm tăm rĭ rnoh prăk dŏng pah kan hao khlăy, ƀư mô ueh tu dak, mô ueh neh, khuch tât săk soan kon nuĭh. Ngăn lah, hôm nha geh ƀô djơh ntŭk ntô, ƀư sât neh, ƀư an tính hóa-lý bâh neh geh khuch, mô tâm ban nău ueh kah tâm neh, vi sinh vật ueh tâm neh khĭt lĕ, ƀư neh ăp nar lơ ma sât blak”.
Tĭng nău mbơh bâh wa Tô Việt Châu, groi vụ trưởng vụ hợp tác quốc tế n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan, cà phê lah ngoăy tâm âk ntil ndơ tuch tăm tăch an dak bah dih tơm bâh Việt Nam, geh 5 rmen n’gul đôlar tâm năm aơ. Yơn lah, yor nău dŏng âk ir dak si mât tơm tăm lĕ khuch âk tât rnoh dak, săk soan ntŭk rêh jêng n’hanh tăch cà phê an dak bah dih bâh Việt Nam. Nău rmeh âk ir chok, dŭng dak si tă dŏng tâm nău mât cà phê, geh ăp ntil dŭng, rchok ăp ntil phân poh, dak si, dak si mât tơm tăm ăp nar lơ ma jêng du nău mĭn rvê âk. “Ta Tây Nguyên du đê̆ ntŭk ƀư lĕ geh du nău kan donh rgum ndok, yơn lah gay ma njrăng mât ăp ntil ndok aơ an tâm di, mât đăp mpăn tâm di đah nău mât kloh ueh ntŭk gŭ rêh hôm nha lah du nău tâm ôp dŭt khlăy mô dơi doh rklaih tâm du ƀlât. An geh nău nsum ti lăp kan bâh lĕ rmôt kan nsum ndrel kan êng, geh nău nsrôih, nău tâm kơl kan mbro n’hanh an saơ geh săk rnglăy. Rgum lĕ nău tă gĭt blău kan tâm nău ngăn n’hanh nău ntrŭnh bâh ăp ding geh tât kan geh bâh ntŭk kan êng n’hanh ăp ntŭk kan ngih dak geh tât”.

Nô nău dŏng dak si ndrŭng tâm nău mât chăm cà phê nar lơn ma âk, lơh khuch tât tơm dak, n’hâm suan ƀon lan n’hanh tăch n’gluh cà phê bah Việt Nam. Tâm rnôk nê, nău rgum ndŏk rsôp ntô, rchŏk dak si, thŭng đâng ăp ntil phân poh, dak si khêh dŭt đêt, mô đăp mpăn kloh uĕh ntŭk gŭ rêh. Ndrĭ ntŭk lah trong nkra n’hanh trong rƀŏng gay ƀư bah nău dja mêh? Nău tâm ôp bah kơi aơ đah wa Lê Quốc Thanh, Giám đốc Ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak mbra nkoch na nê̆ lơn. 

-Hơi wa, mhâm may uănh năl mpeh nô nău ndŏk djơh bah ndơ dŏng nău kan tuch tăm tâm mât chăm cà phê aƀaơ mêh?
Wa Lê Quốc Thanh: Aơ lah nău ŭch geh khlay ngăn tâm nău kan tuch tăm, yơn bah kơi nê lah du rnoh ndŏk nja bah rsôp ntô dak si ndrŭng dŭt âk. Bol he hŏ geh ăp quy định mpeh rgum ndŏk, ntu ndŏk, rdeng lơh lêk rgum, hŏ weh ƀư luh ăp rêng kan yơn nkrêp tâm ngăn ngăn ri âk nkuâl, âk ntŭk tuch tăm nkra lơh mô hŏ bah lĕ. Bôk năp, ndơ dŏng ta âk ntŭk mô hŏ tŏng ăp an nău rgum bun; tâl bar nău gĭt êng bah nuĭh ƀon lan mô hŏ geh nău dơn kan ngăn đah nău rgum bun dja; tâl 3 ăp gưl n’gâng kan lăp kan mô hŏ ăp kôp, geh ăp ntŭk lôch bu rgum bun mô geh ndơ ma lơh lêk, nklăp lah mô geh rgum du ntŭk mô lah ngai ir. Prăk rdeng, prăk an lơh lêk dja lah du nkô̆ nău ƀư jêng jêr đŏng. Đah nău ngăn geh kơt nê̆, he ân nkra lơh ndŏk nja, dak si dŏng tâm nău kan mât chăm cà phê dŭt n’hâm khlay. Lah he mô rgum tâm lơh lêk lĕ ri geh  ma nău n’hôl djơh ntŭk gŭ rêh, geh ma nău păng plơ̆ krêp khan tay dak si, ƀư bu  nsâm ndơ tăch bah he đŏng. Nău dja ri he ân mhâm ƀư gay an păng grêt dăch đah ngăn ngăn lơn. 
-Hơi wa, gay nkra nău ngăn geh dja. Ntŭk rgum kan ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak hŏ moh geh trong nchrăp ngăn mêh?  
-Wa Lê Quốc Thanh: Đah nău kan dja ri Ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak ndrel đah Global Coffee Platform (GCP), Mpôl kan Cà phê lam ntŭr neh dôl nsrôih kan nsum gay mhâm ƀư rdâk njêng dơi du kôp siƀŭt, gay ntĭm nti ăp băl tâm boh, ăp ndơ khuch djơh tâm rêng kan ma he ân nkra lơh, ân geh nău dơn kan du trong ăp kôp. Mô dơi an lah he geh trong lăp, yơn trong luh he mô hŏ di nuih n’hâm. Trong lăp lah he dôl nkoch tât nău rgum tay ndŏk, yơn tâm rnôk ƀư jêng tât trong luh n’glĕ dŭt bah  nău rgum nê, rêng kan nê lah moh ndơ? Nuĭh dơn ƀư n’hanh păng ân tâm nkrêp nsum n’hanh lĕ rngôch ăp ndơ ƀư jêng tât khuch ân râng tâm rêng kan dja ri ân dơi wât ndrel, dơn kan ndrel, du rêng kan tâm ban ŭch ndrel, kơt nê ri he mơ di nuih n’hâm. Lah mô ri he mbra geh ăp nău mpet jâk êng ƀa ƀă ta ntŭk tăch rgâl, mbra dŭt jêr rnôk he nsan hao hăn lot ngai lơn, he ân lăp tâm ăp ntŭk tăch rgâl têh khlay lơn. Aơ lah ăp nkô̆ nău, ăp trong nkra jêr ndơ̆ luh tâm trong nchrăp bơi tât.
-Hơi wa, trong nchrăp lah kơt nê̆ yơn he ân mhâm ƀư ăp kôp gay nsĭt geh tay nău tam kơt nău ŭch rŏng mêh?
-Wa Lê Quốc Thanh: He ân ntrŏng năl kloh ăp tơm ndơ lơh khuch tâm ăp rêng nkra lơh dja. Ntơm bah nuĭh rgum bun, di ay lah? Ntơm bah nuĭh dŏng dak si, tât nău gĭt êng nău dơn kan bah nuĭh rgum bun, nuĭh dŏng dak si nê, tât ăp nuĭh rdeng, tât ăp nuĭh geh nău dơn kan ân nkra lơh păng. Lĕ rngôch ăp tơm ndơ ƀư khuch dja ân dơi n’hao nău dơi kan n’hanh tâm ban ŭch nău  dơn kan da dê. Lah he dơn n’hao dăng nău dơi kan an nuĭh ƀon lan dơm, nuĭh ƀon lan hŏ rgum bun hôm yơn ăp băl tâm boh, ăp ndơ jêng khuch ma mô ăp kôp ri he geh ƀah blŏng. Aƀaơ ri ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak hŏ geh rmôt ntrŭt nsôr tuch tăm ta n’gor tâm dâng đŏng. Aơ lah nău kan ma mpôl hên mĭn lah nău dơn kan bah ăp rmôt kan dja, ân ndrel hăn đah kônh wa, ndrel hăn đah ăp nuĭh mât bôk kan n’hanh njêng dơi nău gĭt êng nsum bah ƀon lan đah nău kan dja. Lah mô ri he mbra geh ăp trôm blŏng. Bol ma he hŏ geh rêng kan, geh trong nchâp đă rmal, geh thông tư, geh trong nkra lơh yơn nha hôm geh trôm blŏng đŏng. Trôm blŏng dja păng nha hôm geh khan ta ăp lĭng nthoi tâm ăp rêng kan dja. 
-Ndrĭ gay ăp lĭng nthoi dja dơi n’hao dăng, nkra bah ăp blŏng ƀah kơt may mhe nkoch nê ri he ân mhâm ƀư mêh?
-Wa Lê Quốc Thanh: Đah nău khlay kan bah he ri Ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak mbra ndrel đah Cục Mât njrăng si tăm đah GCP lah mpôl hên mbra tâm boh nsum gay jêng du nkô̆ siƀŭt kơt nti gay mhâm ƀư bah ir ƀah blŏng kơt gâp mhe nkoch bah lơ nê, gay der ăp trôm blŏng ma mô gĭt nê lah moh nuĭh dơn kan. He nsrôih ƀư kloh dơi nău dơn kan, kloh dơi tĭng rơh bah ăp ndơ tơm ƀư jêng khuch djơh râng tâm ăp trong kan dja. Hôm ntơm bah nău njêng dơi nkôp siƀŭt kơt nê ri mpôl hên n’hao dăng nău dơi kan an lĕ rngôch ăp nuĭh râng tâm nău kan ma rgum ntơm bah bôk tât dŭt, tât ăp trong nkra lơh n’glĕ dŭt. Hôm n’hao dăng lơn đŏng ăp nău kan nkoch trêng nău lư, kơl nuĭh ƀon lan n’hanh nsum mpôl lam rêh jêng kon nuĭh. Nău dja lah nău dơn  kan mô dơn lah ăp nuĭh tuch tăm. Lơi dĭng nduih an lĕ rngôch lah tă bah nuĭh tuch tăm, ma lĕ ma mpôl he ân dơn mât njrăng uĕh neh ntu bri dak ntŭk gŭ rêh lah ntŭk gŭ rêh nsum.  
-Ơ, dăn lah uĕh wa!