Lôch bar năm dơi tăch n’gluh tĭng trong me tât Trung Quốc, năm 2024, sầu riêng hŏ nsĭt geh rlău 3 rmen USD, âk rlău du n’gul lĕ rngôch rnoh nsĭt geh tăch n’gluh biăp- play bah Việt Nam, tâm rnôk ntŭk tăch hôm sŭng dŭt âk n’hanh ăp nkual tăm sầu riêng Việt Nam dơi pơk hvi tay. Yơn rnôk rnoh hvi neh tăm sầu riêng hao mbro, âk rlău 6 tơ̆ lôch 10 năm, ri ntoh ăp ndơ tăch geh bu mplơ̆ sĭt tay yor nău nkah krêp dak si n’hanh mô gĭt kloh tu tơm luh, ƀư tăch n’gluh kơt lah srŭng gâng.

Nuĭh ƀon lan kan lŏ mir hŏ saơ “Play” bah he geh ntêt nkri, doanh nghiệp tăch n’gluh dôl rlău dơi tâm rmoh rman, n’hanh nău rdâk njêng ăp nkual tăm sầu riêng di rnoh kah uĕh, nsing ndăl “nău mpŏng geh rmen đôlar” bah ndơ tăch, lăp tâm njăr trong kue khlay.

Mhâm ƀư gay sầu riêng jêng săk ntơ lư gưl neh dak, mât nâp ntŭk gŭ khlay n’hanh mât dŏng lĕ săk geh tăch n’gluh? Du rut nău nchih: “Sầu riêng Việt Nam – Ndơ tăch rmen đôlar n’hanh njăr trong năl khlay săk” tă bah rmôt phóng viên Radio nău ngơi Việt Nam ta nkual Tây Nguyên ƀư mbra rblang luh ăp nkô̆ nău dja.

Nău nchih bôk năp bah du rut nău nchih nkoch ăp “tu mŭr" bluh hoch”, prih đang bah kơi nău tuch tăm ntoh âk, săk geh mô tâm ban, rlăm mã mbrô nkual tăm, nău dơi nkret njêng – mât prăp mô ban tĭng n’hanh ntŭk tăch n’gluh ntơm geh nău mpơl mbrơi tay.

Bôk khay klêh sầu riêng, ta nkual neh tăm bah Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Tân Lập Đông, xã Pơng Drang, n’gor Dak Lak, nuĭh hăn rvăt sầu riêng joi grâm grâm joi tơm ndơ tăch. Geh du ntil nău, năm aơ rnoh khlay dăn rvăt ta mir mô hŏ tât 80% rnoh khlay bôk năm e nơh. Wa Nguyễn Hữu Chiến, Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Tân Lập Đông nkoch, khay dja lĕ ma nuĭh hăn joi rvăt n’hanh nuĭh ƀon lan njrăng uănh na nê̆. Nău mĭn dja yor ntŭk tăch rgâl hŭch đêt tă bah rnoh jŭr thuk. Khân păng rnam klach nkô̆ nău krêp dak si Vàng O, Cadimi mbra ƀư tăch n’gluh geh tăch pruăt kơt bôk năm aơ nơh:

“Nău dja nsing tâm Nhih pah kan mât uănh ngih dak ân ngăch ban saơ nkô̆ jêng krêp dak si dja, ntơm bah nê mbơh an hợp tác xã, lôch nê mbơh lam hvi tât nuĭh ƀon lan. aƀaơ, kônh wa mô gĭt păng krêp ta moh rnôk. Dŭt ndrât ndal!”.

Nău rvê kol tăch n’gluh yor nkô̆ nău krêp dak si dôl mbăk anh jâk an doanh nghiệp đŏng. Wa Vũ Quang Phúc, Giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn Trung Bảo Tín - doanh nghiệp way tăch n’gluh ndơ tuch tăm ta n’gor Dak Lak an gĭt, công ty dôl njrăng uănh na nê̆ rnôk joi rvăt, mât prăp n’hanh uănh năl kah uĕh. Nău rvê dja dôl lơn ma hô đŏng rnôk sầu riêng lăp tâm khay klêh ngăn:

“Ntơm bah bôk năm tât aƀaơ, doanh nghiệp mâp dŭt âk jêr jŏt, rnoh âk ndơ tăch mô âk, siƀŭt âk jêr n’hanh ntoch jong. Êng geh ndeh rdeng ndơ kâp lĕ ma khay, yơn tât rnôk dơi an hăn rlău n’har bri ri ndơ tăch hŏ djơh”.

Tâm 1 rach năm aơ, ndơ sầu riêng Việt Nam hŏ hun hao dŭt ngăch mô hŏ tă geh, ntơm bah 32.000ha năm 2015 hao bơi 180.000ha tâm năm 2024, jêng ndơ tăch n’gluh têh khlay, nsĭt geh rlău 3 rmen đôlar. N’gor Dak Lak hao dâk bôk năp lam dak đah bơi 39.000ha n’hanh năm aơ hŏ geh 41.000ha lôch geh tay rnoh neh tăm n’glăp bah n’gor Phú Yên.

Yơn lah, hao âk ngăch “ndal” dôl njêng prih đang rŭ đŏng. Wa Vũ Phi Hùng - Giám đốc Công ty TNHH tăch n’gluh ndơ tuch tăm Cao Nguyên (Sarita) rvê: Rnoh uĕh jêng mât chăm mô tâm ban, mir mât chăm tĭng nău ơm, nuĭh ƀon lan mô geh năp nău gĭt blău mpeh phân poh, dak si ndrŭng, lah ăp ndơ ƀư jêng nău săk kah sầu riêng jêng dŭt jêr jŏt.

“Nău ngăn geh pơk hvi neh tăm aƀaơ mô hăn ndrel đah nău dơi mât chăm ri dŭt rmoh rman ngăn. Tâl bar lah nău dŏng phân poh, dak si ndrŭng mô tâm ban dơn ngoăy yor he mô n’gluh du rnoh di an mât chăm sầu riêng. He mô hŏ geh nău lư pơk uănh bah ăp nkual tăm đŏng, jêng nău ƀư luh sầu riêng di rnoh kah uĕh lah dŭt jêr jŏt ngăn”.

Wa Lê Văn Thành, Groi Giám đốc Hợp tác xã Rhŏ dŏng tuch tăm kloh uĕh Krông Pắc nkoch, nkô̆ nău săk kah mô lah krêp dak si lah I mpơl bah lơ dơh uănh saơ  ta ndơ tăch sầu riêng dơm. I ngăn nău kan bah hợp tác xã an saơ, nău khoah gŭ ta nău mô kloh rvah, mô di rnoh bah ăp rêng ƀư. Groi giám đốc dja mbơh, năm 2023, rnôk Hợp tác xã ƀư hồ sơ đăng ký pă mã mbrô nkual tăm an 200 héc ta sầu riêng bah he, hŏ năl saơ geh 57 héc ta tâm rnoh dja hŏ geh du đơn vị êng pit nău dơi đăng ký đŏng.

Wa  Lê Văn Thành roh nău mpŏng rnôk lĕ ma nuĭh tơm mir n’hanh nhih pah kan dơi kan gĭt kloh da dê nô nău nê, mpeh nuĭh pit dŏng hŏ dơn ngăn đŏng, yơn nău sŏk mplơ̆ tay nău dơi đăng ký tât aƀaơ nha hôm hŏ luh ơm:

“Ntơm bah năm 2022 lah  khân păng hŏ ƀư roh hôm. Tât năm 2023, mpôl hên ƀư ri mô hôm đŏng ôh. Mã nkual tăm tâm ban kơt sổ đỏ bah nuĭh ƀon lan nê. Bu ndjôt roh kơt nê lah mô geh ntil nău ri mô rvê yơn geh ntil nău ri nuĭh ƀon lan nklăp geh tât khuch âk”.

Mô kloh rvah tâm n’gâng kan sầu riêng hôm nkrum lam tât ntŭk nklâm tâl săk play đŏng. Tâm rơh hăn  ôp uănh lam lĕ rngôch năm 2024, nhih pah kan dơi kan n’gor Dak Lak hŏ ban saơ geh doanh nghiệp dŏng mã mbrô nkual tăm mô di bah he nơm gay lĭr ta thŭng ndơ tăch n’gluh, tâm rnôk doanh nghiệp êng hôm pơk tay ntŭk nklâm tâl ma mô đăng ký, mô đăp mpăn kloh uĕh ndơ sa ơm…

Wa Nguyễn Thị Thành Thực, Ủy viên Ban Chấp hành Hiệp hội Ndơ tuch tăm mbrô Việt Nam an lah, nkra lơh tât n’gu tơm ăp nău mô kloh rvah tâm n’gâng kan sầu riêng lah nău dŭt khlay, gay rdâk njêng du ndơ tăch nâp lĕ mpeh tâm di n’hanh nuĭh n’hâm uĕh lŏng:

“Mã mbrô nkual tăm lah lý lịch, lah drăp ndơ bah nuĭh tăm. Nău pă an mã nkual tăm ân jêng rnoh dơn kan na nê̆ bah tĭng gưl n’gâng kan, bah gưl xã let lơ. Mô an geh nău kơt aƀaơ: n’gâng kan gŭ kâp nuĭh ƀon lan, doanh nghiệp tât dăn mã mbrô nkual tăm. Du nkual tuch tăm tơm ri n’gâng kan ân lor nchrăp ntop kơl nuĭh ƀon  lan ƀư nău dja”.

Ngăn an saơ, ăp ndơ geh bu mplơ̆ sĭt tă bah săk kah n’hanh krêp dak si ntoh bah  ăp nău rbăn lhơ rêng ƀư, di rnoh n’hanh kloh rvah mât kan đŏng. Đah âk ntŭk rbăn lhơ dja, ăp khay bôk năm 2025, tăch n’gluh sầu riêng bah Việt Nam tât Trung Quốc hŭch tât 74% nsĭt geh, ntŭk tăch hŭch âk ntơm bah rlău 42% jŭr hôm 28,2%, ntêt nkri tât rnoh hun hao jŏ jong.

Trong nkra ndơ̆ luh mô dơn lah kỹ thuật mât chăm, ma lah trong mât lhăt n’hanh nău ndrel hăn ngăn ngăn đah Ngih dak, doanh nghiệp n’hanh ƀon lan kan lŏ mir, gay rdâk njêng du rêng rnoh khlay sầu riêng ngăn – ntŭk nuĭh tăm, doanh nghiệp n’hanh Ngih dak ndrel mât dak njŭng jŏ jong.