Ƀư tĭng bôk nău kan kơl an hun hao tơm tơm nkual neh nđik, tât aƀaơ nkuăl Kon Plông, n’gor Kon Tum lĕ hun hao geh klâp ma 1 rbăn ha cà phê Arabica. Êng bơi tât 1 rbăn rnăk ach o rnoi đê̆ ta nkuăl, geh kơl an mpeh ntil, phân poh n’hanh kĩ thuật gay ma tăm rlău 236ha. Yuh Y Rin, ta thôn Kon Pting, nkuăl têh Măng Đen geh kơl tăm 2 rbăn tơm cà phê Arabica an gĭt, tơm tăm aơ lĕ nsĭt tay nău geh âk an rnăk vâl. “Neh aơ ntơm nơh gâp geh tăm bum nglâ̆ dut lah bum mô jêng. Bâh geh ntil tơm cà phê ngih dak kơl an aƀaơ geh lêh play kơl an rnăk vâl gâp geh prăk rvăt tivi. Cà phê geh rnoh khlăy lơn đah tăm bum. Du năm kơt nĕ geh 40,50 rkeh prăk”.

Lôch tŏng 10 năm mbơh tơih ƀư tĭng bôk nău kan kơl an hun hao tơm cà phê nkual neh nđik ndrel đah rnoh neh geh tât 4.100ha, Kon Tum lĕ bôk năp geh rdâk ƀư ăp nău tâm rgop đah ƀon lan kan lŏ mir n’hanh doanh nghiệp, kơl an n’hao lơn tay săk rnglăy n’hanh nâp nâl tâm nău ƀư cà phê tăch rgâl tăch rgâl. Geh 2 ha cà phê ta nkual mât tăm tâm rgop, nô Lê Văn Thận, ƀon Tu Ma, xã Măng Cành an gĭt.“Rnăk vâl gâp ntơm nơh lah kanŭng geh tăm cà phê tĭng nău way kơt ntơm dơm mô geh ƀư tĭng kĩ thuật. Tâm rgop đah Hợp tá xã geh kĩ thuật ntĭm nti sŏng dăng an rnăk vâl gâp nău tăm, mât chăm, lôch nĕ pĕ lêh cà phê saơ geh săk rnglăy rnăk vâl gâp năm aơ hun hao tay hôm 2 ha tay đŏng”.

Nău ngăn an saơ tom cà phê nkual neh nđik Arabica lĕ n’hao săk rnglăy ueh an lĕ rngôch ăp nkual yôk prêh bâh n’gor Kon Tum, nsĭt tay nău geh âk rlău an ƀon lan rnoi đê̆ đah âk ntil tơm tăm êng êng. Yơn lah, tât aƀaơ, cà phê nkual neh nđik ta lĕ rngôch 3 nkuăl: Đăk Glei, Tu Mơ Rông n’hanh Kon Plông hôm nha geh ta âk rnoh neh nchrah nchrai, âk ƀon lan mât tăm mô geh tĭng nău ntrŭnh kĩ thuật jêng tât mir tơm hao jêng mô ueh, nău play mô âk, pĕ lêh play hôm nha lĭt geh âk ƀư an rnoh tăch n’hanh nău ueh ntil ndơ geh ƀư mô âk.

Lah ntŭk geh lĕ rnoh neh tăm cà phê nkual neh nđik dŭt âk ta Kon Tum đah rnoh 1.700ha, wa Dương Thái Khoa, Kruanh ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan nkuăl Tu Mơ Rông, an gĭt, nkuăl dôl mbơh tơih âk trong kan ndâk nsơm ăp nău mô dơi ta trong hun hao ntil tơm tăm aơ.“Ta meng nău kơl mpeh kĩ thuật an ƀon lan, mbơh tơih rgŏ jă ƀon lan lah ndâk nsơm, mât chăm ăp rnoh neh lĕ geh, nkuăl geh dŏng tay ăp rnoh prăk geh kơl an bâh ăp bôk nău kan nkô̆ mpŏng tâm ban kơt lah rnoh tơm prăk bâh nkuăl, xã n’hao ueh mhe bâh tơm cà phê gay ma tơm cà phê nkual neh nđik ta nkuăl nsĭt tay nău geh săk rnglăy âk ngăn an ƀon lan”.

Wa Phạm Thanh Bình, kruanh ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan nkuăl Kon Plông an gĭt. “Aƀaơ nkuăl dôl uănh nđôi lĕ rngôch rnoh neh aƀaơ geh, pă tĭng rnoh neh na nê̆, rnoh neh dôl lêh play, rnoh neh mhe tăm n’hanh rnoh neh tơm lĕ kranh gay ma hun hao n’hanh tăm tay ăp rnoh neh lĕ ranh n’hanh ăp rnoh neh ma mô hôm tâm di đah rgâl tăm tay ntil mhe gay ma n’hao nău geh, rnoh wăng sa âk”.

Ndrel đah nkô̆ mpŏng ŭch tât năm 2025 pơk hvi tay rnoh neh tơm cà phê nkual neh nđik hao tât 5 rbăn ha, n’gor Kon Tum lĕ dôl mbơh tơih ƀư tĭng âk trong kan gay ma hun hao ntil tơm cà phê nkual neh nđik tĭng trong ueh mhe, nâp nâl, geh njêng rnoh khlăy ndrel đah nău ntơ “Cà phê nkual neh nđik Kon Tum”. Tơm cà phê nkual neh nđik dôl geh ntop n’hao nău geh an ăp rnăk vâl, leo ƀư tât râng pah kan jan sa, nkret ƀư, tăch rgâl n’hanh ntop ntrôl nău wăng sa- rêh jêng bâh n’gor an hun hao.

Mĭn rvê đah nău kan  n’hao săk kah uĕh n’hanh nsĭt geh wăng sa bah tơm cà phê bri nđik, rlău 3 năm aơ Hợp tác xã cà phê srăch Măng Đen ta thị trấn Măng Đen, nkuâl Kon Plông, n’gor Kon Tum hŏ rdâk njêng trong ntĭt leo tâm nkrêp nău kan tuch tăm đah rnăk ƀon lan ta 3 xã: Hiếu, Măng Cành n’hanh Đăk Tăng. Tât aƀaơ săk ntơ Cfé de Măng Đen bah hợp tác xã hŏ geh ntŭk dâk ta  ntŭk tăch rgâl, rnoh khlay ndơ geh ƀư cà phê bri nđik dơi n’hao âk nsĭt tay nău geh wăng sa an hợp tác xã n’hanh nuĭh ƀon  lan kan lŏ mir. Rơh tâm  ôp bah kơi aơ đah Tiến sỹ Lâm nghiệp Nguyễn Văn Vũ, Groi giám đốc Hợp tác xã cà phê srăch Măng Đen ƀư kloh lơn nău nsĭt geh tâm nkrêp nău kan tâm  ban kơt ăp trong nkra gay n’hao săk geh, kah uĕh cà phê bri nđik.

-Lor bôk năp lah uĕh tiến sỹ hŏ rong an mông nar an rơh tâm ôp dja! Hơi tiến sỹ geh du nău ngăn tâm mât chăm tơm cà phê bri nđik ta nkual rnoi mpôl đê̆ n’gor Kon Tum aƀaơ lah n’ging tơm nar lơn ma đêt n’hanh săk geh play đêt. Ntŭk lah nkô̆ jêng geh nău dja mêh?

-Ngăn ma lah kônh wa mô hŏ tât kỹ thuật, kônh wa mô geh koh n’ging lôch ăp tơ̆ klêh yor kơt nê ma uănh ăp tơm cà phê tâm ban kơt mpôih lôn mô lah tâm ban kơt du tơm bon sai khuch dŭt têh tât rnoh âk geh play. Yor rnôk kônh wa mô rƀah gĭt kỹ thuật koh n’ging ri rnoh âk n’ging rong an luh play năm bah kơi tay kơt lah dŭt đêt yor tơm ndơ sa mât tơm mô rgum an n’ging rong an luh play năm bah kơi tay. Yor kơt nê̆ ma gay rgâl nău dja tĭng mpôl hên lah ntrŭt nsôr tuch tăm tâm dâng ân kơi năp nti an kônh wa đŏng. Mpeh bah mpôl hên mbra ndrel lăp kan đah n’gâng kan ta ntŭk gay ƀư uĕh nău dja.

-Lôch 3 năm an ƀư, trong tâm nkrêp kan nsum mât chăm cà phê bri nđik bah Hợp tác xã đah nuĭh ƀon lan mhâm geh nău dơi mêh wa?

- Mpeh rnoh têh hvi tâm nkrêp kan nsum tât aƀaơ mpôl hên hŏ tâm nkrêp đah 87 rnăk rgum ta xã Măng Cành, xã Hiếu n’hanh xã Đăk Tăng. Rnoh hvi tât aƀaơ nklăp rlău 100ha. Tâm rnôk ƀư tâm nkrêp đah kônh wa dơi geh nău ntop kơl, kan nsum bah n’gâng kan ta ntŭk, lơn lah Jro kan Tuch tăm mât rong nkuâl Kon Plông mpôl hên ƀư kơi năp nti kỹ thuật tăm, mât chăm tơm cà phê arabica dja gay njêng luh rnoh geh play âk an kônh wa. Mir cà phê bah mpôl hên lôch tâm nkrêp kan nsum hao jêng uĕh, play têh tâm ban n’hanh dŭm ryô, mpôl hên hŏ geh trong nchrăp kan ndrel đah Jrô kan tuch tăm ƀư rgâl uĕh jêng mir cà phê kro ranh yor ăp mir cà phê kro ranh ta aơ dŭt âk hvi.   

-Hợp tác xã cà phê kloh uĕh Măng Đen hŏ ƀư ma moh trong nkra gay n’hao rnoh khlay cà phê bri nđik mêh wa? 

-Gay nsĭt tay rnoh săk kah ntĭt êng, rêng tăm, mât chăm tâm ban kơt nkret njêng cà phê nsing tâm ăp siƀŭt quy định bah ngih dak, ntĭt kơt Nghị định 109 năm 2018 Nghị định Chính phủ quy định mpeh tuch tăm hữu cơ n’hanh ndrel nkre đah nkô̆ uĕh di Việt Nam 11041 năm 2017 quy định mpeh tuch tăm hữu cơ. Nsing ta nê ôp uănh, gŭ mĭn tay ăp nkôp rnoh di bah Mỹ, EU, Nhật Bản nsing tâm nê n’hanh nsing tâm nău ngăn geh ƀư njêng bah kônh wa mpôl hên rdâk njêng du rêng kan mât chăm cà phê hữu cơ ntĭt êng bah he gay nsĭt tay ndơ geh ƀư kah uĕh nkơnh n’hơ an năch. 

-Ăp rnăk nuĭh ƀon lan tĭng ƀư tâm nkrêp tăm cà phê hữu cơ lơn âk lah nuĭh rnoi mpôl đê̆. Hợp tác xã hŏ mhâm ƀư gay kônh wa dơh wât, dơh nkah, dơh kơt ƀư mêh wa?

- Mât chăm cà phê hữu cơ he ân dơi lah tĭng ƀư mâp du đêt nău jêr jŏt mpeh nău gĭt êng bah kônh wa mpăng đêt tâm mât chăm hữu cơ. Nău mpơl lor dơh glêh gay kônh wa wât nê lah tĭng ƀư 5 mô. Bôk năp mô dŏng ăp ntil dak si mât njrăng si tăm geh tơm luh hoá học ƀư jêng n’hôl djơh n’hanh khêh an kon nuĭh tâm ban kơt neh ntu bri dak đŏng. Tâl bar mô dŏng ăp chế phẩm dak si khĭt pih khêh djơh. Tâl pe mô dŏng ăp ntil phân hoá học, phân tâm poh rlŭ. Tâl puăn mô dŏng ăp dak si hao jêng ngăch tâm ban kơt dak si mât prăp tâm rnôk mât chăm n’hanh nkret njêng cà phê dja. N’hanh n’glĕ dŭt lah mô dŏng ăp ntil ndơ mô gĭt kloh tu tơm luh n’hanh ndơ geh ƀư rgâl gen.   

-Ndrel đah tơm play đăp mpăn, nău rdâk njêng săk ntơ lư an cà phê bri nđik dơi Hợp tác xã mhâm uănh khlay mêh wa?         

-Săk ntơ lư Cfé de Măng Đen mpôl hên aƀaơ lah dôl n’gluh tăch lah ăp ntil ndơ 100% arabica n’hanh rnoh âk tâm pot 60% arabica n’hanh 40% robusta. Ndơ geh ƀư bah mpôl hên tơm lăp mpôl hên uănh năl dŭt lhăt n’hanh tâm wơt công nghệ nkret njêng hŏ pă an nău dơi kơp dơn mpeh đăp mpăn kloh uĕh ndơ ngêt đŏng, ntĭt kơt HACCP, lơn lah mpôl hên hŏ dơi Cục sở hữu trí tuệ pă an mã ndơ geh ƀư đŏng.

-Ndrel đah dơi geh nău ntop kơl mpeh ntil, tơm prăk, kỹ thuật ăp rnăk ƀon lan tâm nkrêp tăm cà phê hữu cơ đah Hợp tác xã dôl klêh play dŭm đah rnoh dŭt âk. Tiến sỹ mbra nkoch mpeh nău geh bah nău rgâl jê̆ dja nsĭt tay an lĕ ma Hợp tác xã n’hanh nuĭh ƀon lan mêh?         

-Play dŭm săk kah mbra uĕh lơn, rnoh âk ăp dak ƀô kah mha êng bah cà phê mbra kât lơn rnoh tăch dŭt khlay. Klêh dơi ăp play cà phê dŭm mpeh rnoh khlay tăch dơm lah hŏ rlău 2 tơ̆ let lơ hôm. Hợp tác xã mpôl hên ton trok an kônh wa ăp kg play rêh ta rlău 90% play dŭm ta tơm ri mpôl hên mbra rvăt đah rnoh khlay rlău 20% rđĭl đah bu rvăt aƀaơ yor kơt nê̆ ma kônh wa saơ dơi nău geh kônh wa mbra tâm boh. Tâm trong nchrăp bah mpôl hên  mpeh jŏ jong geh ăp mir hữu cơ njêng luh ăp ntil cà phê srăch, nkre geh tăm rlŭ tơm dak si gay ntop n’hao tơm geh wăng sa an kônh wa tâm ăp năm bôk năp.

Ơ dăn lah uĕh Tiến sỹ Lâm nghiệp Nguyễn Văn Vũ mpeh rơh tâm ôp dja!