Ntrŭnh ta khay 6/2023, Mbơh ntrŭnh njrăng rdâng đah muĭh kăl bri bâh rmôt kan ndrel Châu Âu (EUDR) đă lĕ rngôch ăp ntil drăp ndơ rvăt nglăp tât ta EU- Tâm nĕ geh cà phê - an geh mô ƀư tât muĭh kăl bri lôch 31/12/2020. Ndrel đah nĕ, ntil ndơ an geh gĭt na nê̆ tu tơm tâm mir tăm n’hanh ƀư tĭng pháp luật ta ngih dak geh ƀư. Nău ntrŭnh aơ mbra geh tam dŏng ta khay 1/2026 đah ăp doanh nghiệp têh n’hanh lôch nĕ 6 khay đah ăp doanh nghiệp jê̆ n’hanh dah găp.

Đah Việt Nam- dak tăch cà phê têh tal 2 ta lam ntur neh n’hanh geh klâp ma 40% tât 50% lĕ rnoh ndơ tăch an dak bah dih ta ntŭk tăch rgâl châu Âu - aơ lah nău ntul rlong têh. Ngăn lah, 95% rnoh cà phê tât bâh rlău 650 rbăn rnăk ƀon lan jê̆, pah kan way ơm, mô geh săm ƀŭt gĭt na nê̆ tu tơm n’hanh ndơ dŏng khlay mpeh kĩ thuật rnoh mbrô. Wa Bạch Thanh Tuấn, Groi kruanh Hiệp hội cà phê - ca cao Việt Nam uănh năl: EUDR mbra lah ntŭk lăp ta ntŭk tăch rgâl châu âu.

Yơn lah, ƀon lan kan lŏ mir mbra mô geh rơh gĭt dăch đah ntŭk tăch rgâl têh aơ lah mô geh ngăch tât râng ƀư tĭng lĕ trong kan rnoh mbrô nkual tăm. Doanh nghiệp mô dơi êng nơm geh tâm di  lah mô dơi geh tâm ban nău kan bâh nuĭh tuch tăm.

 “ An lor rdâk njêng du ntŭk kan rnoh mbrô mbơh nău kloh rjăp, tĭng nău geh ueh, tĭng nău ŭch ma he geh uănh năl ntŭk tât. Rnôk ma klơh rjăp mô geh mbơh bâh ntŭk kan nuĭh pah kan tât nuĭh tăch rgâl, tât rnoh ăp ntŭk mô dơn doh rklaih ăp nău ntul rlong ma hôm nha geh njêng nău kan ta du nău dơn ngoăy bâh ntŭk pah kan ba dâng tât ntŭk kan chính phủ.

Ta năp nău ŭch ngăch ndal mpeh tâm di rnoh mbrô nkual tăm, Việt Nam lĕ geh njoat hăn lor. Khay 12/2024, n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan aƀaơ lah n’gâng kan tuch tăm n’hanh ntŭk gŭ rêh, tâm rgop ndrel đah ntŭk kan IDH n’hanh ăp doanh nghiệp têh kơt JDE Peet’s, lĕ geh mbơh ntŭk kan rnoh mbrô nkual tăm cà phê n’hanh bri ta Đăk Lăk n’hanh Lâm Đồng. Rơh bôk năp, Việt Nam geh du trong kan kĩ thuật rnoh mbrô gĭt na nê̆ tu tơm ntŭk tăm cà phê tât rnăk ƀon lan, đah geh tŏng ăp nău mbơh mpeh rnoh mbrô, pháp lý neh ntu n’hanh nău mbơh nar  pah kan mât tăm.

Lvang rlong ƀư an saơ na nê̆ săk rnglăy ta ăp ntŭk Krông Năng, Ea H’Leo n’hanh Cư M’gar n’gor Đăk Lăk, Di Linh n’gor Lâm Đồng. Tât aƀaơ, Đăk Lăk lĕ geh rlău 25 rbăn  ƀon lan kan lŏ mir ta 8 xã, phường tât râng n’hanh ƀư tĭng nău pa kan ƀư cà phê an tâm di đah nău ntrŭnh njrăng roh mât bri n’hanh roh sêng bri bâh rmôt kan ndrel châu Âu. Lĕ rnoh neh lĕ geh tŏng nău mbơh n’hanh geh kơp dơn klâp ma 27 rbăn ha, rnoh geh bơi tât 90 rbăn tấn. Wa Nguyễn Thị Tâm, ƀon lan kan lŏ mir tât râng nău kan uănh năl ntŭk tăm ta Đăk Lăk nkoch.

"Mpôl hên geh dơn nău kơl mpeh rnoh ntŭk tăm, nchih nar mât tăm nău kan, rgum ntĭm nti mpeh nău dŏng điện thoại ueh mhe n’hanh ntŭk năl neh tăm. Bôk năp geh mĭn rvê đŏng, yơn lôch gĭt na nê̆ rĭ ƀon lan saơ aơ lah nău kan khlăy lah ŭch geh mât ntŭk tăch rgâl đăp mpăn”.

Bol ma kơt nĕ, nău pơk hvi nău kan mât năl rnoh mbrô neh tăm, tâm di đah nău ntrŭnh EUDR tât ta lam dak hôm nha geh âk nău ntul rlong. Dŭt âk ƀon lan kan lŏ mir ê hŏ geh bên đah nău nchih rnoh kan ta điện tử, ê hŏ geh saơ lĕ nău khlăy ngăn ngên bâh nău ƀư kloh ueh rnoh mbrô. Âk nău tâm kơl kan hôm nha leo kan tĭng trong way ơm, mô tŏng nău gĭt blău leo kan n’hanh kĩ thuật. Wa Cầm Thị Mòn, Giám đốc Hợp tác xã cà phê Ara- Tay Coffe, n’gor Sơn La nkoch.

 “Ƀon lan geh lah mô way bên nchih nău kan ma djăt ƀư tĭng nău way ơm dơm. Lah gay ma dơi ƀư nău aơ rĭ dŭt ŭch an geh n’gâng kan ta ntŭk kơl an ƀon lan mpeh nău way kan ƀư săm ƀŭt ăp ntil nău kơp dơn gay ma cà phê geh tŏng nău mpŏng tăch an dak bah dih . Ăp doanh nghiệp leo rvăt ăp ntil ndơ geh ƀư bâh ƀon lan an geh ntŭk năl kan na nê̆ geh kơl an ăp rnăk ƀon lan kan tuch tăm bâh ntơm dâl. Lah an ƀon lan ƀư êng rĭ jêr ngăn”.

Wa Đỗ Ngọc Sỹ, Giám đốc nâp nâl ta nkual Châu Á- Thái Bình Dương bâh JDE Peet’s lah na nê̆: EUDR mô di lah nău kŏ văk nglâ̆ dŭt, ma kanŭng lah njoat ntơm hăn tâm ăp nău đă ăp nar lơ ma geh ƀư na nê̆ lơn bâh ntŭk tăch rgâl lam ntur neh. Ta rơh tâm rlong mhe aơ, nuĭh geh nău dơi mbra lah nuĭh nchrăp ƀư ơm ngăn, ƀư tĭng ngăch ngăn. N’hanh ntŭk tât ơm, ngăch mhâm ƀư, dŭt âk lah bâh ƀon lan ta ăp rnăk ƀon lan kan lŏ mir dơm.

 “Aƀaơ mô di lah EUDR tay, mô hôm du mpeh ndơ mât tăm si tay ma châu Âu dôl an geh âk nău êng đŏng- ăp nău mpeh nău rêh, mô geh dŏng nuĭh pah kan lah oh kon se, rnă njrăng rnoh dak n’hanh nău mpeh mât bri- n’hanh klâp lah nău aơ mô dơi an êh du ntŭk kan, du doanh nghiệp dơi ƀư ma bâh nuĭh ƀon lan nsum ti lăp kan lah dŭt âk ngăn”.

Tâm nău an geh tâm di mpeh nău mpŏng lam ntur neh, rnăk ƀon lan kan lŏ mir jê̆ mô hôm lah nău jêr bâh n’gâng kan cà phê Việt Nam, ma lah nău kan tơm khlăy bah dih ê lor gay ma mpŏng tât du n’gâng kan kloh rjăp, nâp nâl n’hanh geh nău dơn kan. Rnôk geh kơl kan di n’hanh tŏng, ƀon lan kan lŏ mir mô dơn lah nuĭh ƀư tĭng ma hôm nha lah nuĭh njêng nău kan khlăy. Ta năp nău kan bâh EUDR, bâh nuĭh ƀon lan nơm ndrel đah nkual mât tăm bâh nơm mbra geh ntrŭnh trong hăn bâh cà phê Việt Nam tâm nău rêh let năp tay.

Hương Lý