Nếu có dịp đến thăm nhà người Khơ Mú, nhất định bạn phải lưu ý điều này:

"Có hai cái cầu thang trong một nhà sàn, một bên chan, một bên quản. Bên quản để khách đến người ta đi , còn nếu người nhà, bà con thì đi bên chan. Không được xách đồ đi qua bên quản, chỗ người ta thờ cúng" - ông Cà Kha Sam, dân tộc Khơ mú, ở tỉnh Sơn La, nói.

Bên quản nghĩa là cầu thang phía đầu hồi nơi có gian thờ. Bên chan là phía đầu nhà có nơi rửa ráy, phơi phóng và là bên có bếp lửa nấu nướng. Người già, phụ nữ và tất nhiên đàn ông trong nhà đều được đi cầu thang này. Còn khách đến thì bắt buộc phải đi bên quản. Nếu không phân biệt được bên nào là quản, bên nào là chan thì khách phải hỏi chủ nhà, tránh những sơ xuất không đáng có, để cuộc viếng thăm được trọn vẹn.

Bàn thờ của người Khơ-mú. Ảnh: baomoi.com

Khi lên nhà, khách không nên đi vào gian thờ cúng và không nên để đồ vật cá nhân của mình ở gian này.  Nơi thờ cúng chỉ có một chai nước, một chén nước và có một cái cột hẹ. Phía bên chân giường ông chủ ngủ có một con dao, thanh kiếm, báo hiệu chỗ bất khả xâm phạm. Quần áo ông chủ có thể thay ra vắt ở đấy được, nhưng người khác thì không được làm vậy.

Phụ nữ Khơ Mú rất chiều chồng. Khách đến nhà, chồng chỉ ngồi tiếp khách, việc cơm nước là của người phụ nữ. Các chị, các mẹ còn phải giữ thể diện cho chồng và gia đình bằng thái độ vui vẻ, không hỏi chồng ăn gì uống gì mà phải tự lo. Bắt gà cũng không được để gà kêu, vì như thế khách sẽ nghĩ chủ nhà không tốt, không có nhã ý tiếp khách!

Cũng vì giữ thể diện với khách, mâm cơm nhất định phải có thịt gà hoặc một thứ gì đó thay thế. Nếu không có gà, người Khơ mú phải lấy hai quả trứng luộc thay con gà, đặt trước mặt khách, nếu không khách sẽ bảo chủ nhà khinh khách quá!

Nếu khách ở xa đến chơi, nhà chỉ có một con gà mái đang ấp cũng phải thịt để đãi khách, vì phải vượt bao nhiều đường đất người ta mới đến được. 

Không chỉ lo thịt thà đãi khách, rượu là một thứ không thể thiếu trong mâm cơm của người Khơ Mú. Ông Kha Sam bảo: "Khách đến, ông chủ phải say, khách cũng phải say mới vui, khi tiễn khách phải bò đi mới vui. Nếu khách về mà chưa say, vẫn xuống cầu thang bình thường thì họ sẽ nghĩ là ông chủ nhà này không được, đối xử với khách chẳng ra làm sao cả. Phong tục tập quán là phải thế thì mới hiếu khách".

Đến thăm nhà người Khơ Mú, bạn còn có cơ hội được hút thử thứ điếu cày đoàn kết. Đó là gì?

"Thuốc của họ hút, cây thuốc trồng, để khô xong rồi làm cái tẩu, cái đầu tẩu bằng cái chén, rồi cắm que vào, cứ ngậm thế vừa nói chuyện vừa hút. Có một loại gọi là điếu cày đoàn kết, cái điếu cày này rất to, mình muốn hút, miệng mình nhỏ thì mình phải che đi một nửa thì mới hút được. Gọi là hút thuốc đoàn kết vì cái điếu thuốc ấy nó to bằng cái chén, nhét vào cái tẩu, ai hút xong thì lại chuyền cho người khác".

Người Khơ Mú còn rất nhiều phong tục lạ và nhiều món ăn đơn giản nhưng hương vị rất đặc biệt. Hãy thử một lần đến thăm nhà người Khơ Mú hiếu khách, biết đâu bạn sẽ có một cảm nhận, một kỷ niệm thật khó quên.

Cầm Hoài Thu/VOV4