Sản phẩm chiếu cót nổi tiếng với những hoa văn mang tính nghệ thuật tạo hình đặc biệt riêng có của người Tày ở Cao Bằng, được lưu truyền một cách tự nhiên, bền vững trong cộng đồng. Chiếu cót đan bằng nguyên liệu tự nhiên, tinh xảo đẹp mắt, là một trong những sản phẩm thân thiện với môi trường.

Nghề đan chiếu cót gồm các công đoạn như: Chọn cây chẻ lạt vót nan, đan lát, tạo hoa văn. Nghề này đòi hỏi sự kiên trì, đôi bàn tay khéo léo và sự sáng tạo của người phụ nữ. Các mẫu tạo hình hoa văn là sự hài hòa giữa đường nét, khuôn hình hoa văn trên bề mặt cùng một màu sắc. Các đường nét sáng, tối, nóng, lạnh được xử lý khéo léo trên nền chủ đạo từ màu tự nhiên của thanh nan. Đặc biệt không có sự pha trộn màu sắc, sản phẩm tạo nên bản sắc riêng của văn hóa truyền thống Tày, khiến người ta khó có thể nhầm lẫn với cách tạo hình hoa văn mỹ thuật của các dân tộc khác.

Nguyên liệu chính để đan chiếu cót là cây giang, cây nứa. Người đan tự chẻ lạt, vót nan hoàn toàn bằng thủ công. Khi tạo hình hoa văn, hoàn toàn phụ thuộc vào trí tưởng tượng và cảm hứng sáng tạo của người nghệ nhân, chứ không có sẵn mẫu mã. Kích thước rộng, dài của chiếu được đan theo nhu cầu không gian sử dụng của khách hàng.

 Trong tạo hình khi đan chiếu cót, quan trọng là sự chia hình, tạo khối của hoa văn. Đó có thể là những bông hoa 8 cánh, là hình sóng mây, sóng nước, hình hoa lê, hoa mận, hoa đào, hoa mai và các loại hoa lạ trong rừng chỉ có ở miền núi hay một số muông thú như: Hươu, nai, ngựa, chim, bướm, hình các linh vật (hổ, rồng, rùa, cá chép)… Tại sao người Tày họ hay đan, dệt hoa 8 cánh và có câu nói cửa miệng “4 phương, 8 hướng”? Theo các nghệ nhân lý giải, thì đó là tư duy về vũ trụ của người Tày từ bao đời nay. Hoa chìm tượng trưng cho đất, đất là ở dưới. Tất cả những dường nét tạo nổi trên bề mặt chiếu, sẽ tạo nên màu sắc hấp dẫn độc đáo của tấm chiếu. 

Được biết, ngày xưa, người Tày đan chiếu cót đơn giản chỉ để làm phương tiện phơi thóc, phơi ngô, hoa màu. Nhưng sau đó do nhu cầu phong phú đa dạng của cuộc sống, nhiều người cần có chiếu để nằm, nên các nghệ nhân đã biến tấu từ chiếu phơi nông sản thành chiếu cho người sử dụng, rồi dần dần sáng tạo ra các loại hoa văn thêm sinh động và lạ mắt.

Thời gian gần đây, nhiều du khách trong và ngoài nước tìm đến làng đan chiếu cót để khám phá, trải nghiệm nghề đan chiếu cót độc đáo này của người Tày ở Cao Bằng./.