Khi lúa bắt đầu chín, bà chủ nhà người Lự lấy gùi lúa non đầu tiên về làm xôi cốm (khảu háng) để dành làm lễ cúng cơm mới.

Mâm lễ cúng chủ yếu là các sản vật do chính bàn tay lao động của con cháu từ trên nương dưới ruộng làm ra, gồm: lợn, gà, xôi, rượu... Ngoài ra, có các món chế biến từ cá và các loại côn trùng, măng, rau rừng.

Người Lự dùng thịt những con thú, côn trùng chuyên phá hoại mùa màng để chế biến thành đồ lễ, để răn đe những loại thú, côn trùng chuyên phá hoại mùa màng. 

Lễ mừng cơm mới của người Lự ở Lai Châu. Ảnh: TTXVN

Lễ mừng cơm mới được người Lự làm trong nhà, ngay gian thờ linh thiêng, được coi là nơi trú ngụ của linh hồn tổ tiên, những người đã khuất. Ông chủ bê mâm lễ đặt lên gian thờ và khấn vái tổ tiên.  Lễ cúng xong, gia chủ mời anh em họ hàng, dân bản chung vui bữa cơm thân mật.

Trong lễ mừng cơm mới, không thể thiếu các loại bánh truyền thống như bánh nếp, bánh chưng. Bà Tao Thị Pénh, ở bản Hon 2, xã Bản Hon, huyện Tam Đường, kể: “Nhà mình làm bánh nếp, không chỉ để thờ cúng mà còn để tiếp khách và làm quà”.

Một trong những việc không thể thiếu trong lễ mừng cơm mới của người Lự là kiêng nhà. Sau khi ăn uống, ông chủ gia đình đan tấm phên hình mắt cáo gọi là “ta leo”, dùng lá xanh cài vào cắm trước cửa nhà. Kiêng trong 3 ngày, không mua bán, vay mượn hay cho ai bất cứ vật gì trong nhà và nội bất xuất, ngoại bất nhập.

Theo quan niệm của người Lự thì tấm phên hình mắt cáo là để trừ các loại ma tà vì tấm phên có nhiều mắt hơn chúng. Còn kiêng nhà với mong muốn an lành, sung túc, no đủ và may mắn sẽ đến với gia đình.

Ông Tao Văn Pầu, ở xã Bản Hon, cho biết: “Trong tất cả các lễ cúng, người Lự đều cắm “ta leo”. Cắm “ta leo” với mong muốn trừ tà, ngăn cản những điều dữ đến với gia đình, để ông bà, cha mẹ mạnh khỏe sống lâu trăm tuổi, trẻ nhỏ hay ăn chóng lớn và may mắn đến với mọi người…”.

Ngày nay, đời sống vật chất, tinh thần có nhiều đổi thay, song người Lự ở Lai Châu vẫn gìn giữ lễ mừng cơm mới. Tập tục này mang tính cộng đồng cao vì các gia đình trong bản đều tổ chức.

CTV Thúy Ngoạn