Sợ khách không trở lại 

“Khách từ xa đến, mình không được mổ con gà trắng, không được ăn ốc này, gà rừng mình cũng không được cho khách ăn, trứng cũng không mua để rán cho khách ăn. Vì ăn những thứ đấy thì khách sẽ mãi mãi không về nhà mình nữa. Người Pà thẻn mình tin như vậy!” – Bà Phù Thị Lan, ở thôn My Bắc, xã Tân Bắc, huyện Quang Bình, Hà Giang, giải thích.

Món quý nhất họ muốn đãi khách lại là món giản dị nhất: cơm lam xôi. Gạo đổ vào ống nứa non, đem nướng chín. Khi ống nứa săn lại, hương nếp thơm tỏa ra nghi ngút, họ đem mời khách ăn, gói trọn trong đó cả tình người Pà thẻn. 

Bà con sẽ đem loại rượu gạo ngon nhất mời bạn thưởng thức. Không uống được cũng chẳng ai bắt ép, nhưng theo phép lịch sự, bạn nên nhấp một ngụm nhỏ. Vì sao ư? Bà Lan nói:

“Đó cũng là một cách để cảm ơn chủ nhà. Uống say thì người trong nhà mình phải chăm sóc. Mua một cái chăn mới, khi nào người khách lạ đến thì đắp cái chăn mới đấy. Khách đến chơi mình quý, mình để những đồ mới cho khách đắp thôi”.

Người Pà thẻn xã Tân Bắc gói bánh sừng trâu ngày Tết. Ảnh: bienphong.com.vn

Kiêng ăn rau bí

Người Pà thẻn có 8 họ. Đó là các họ Hủng, Tẩn, Tải, Sìn, Phù, Làn, Ván, Lìu. Ngày nay, người Pà thẻn đã có thêm nhiều họ mới. 

Đến chơi nhà người Pà thẻn, nếu để ý bạn sẽ thấy dòng họ Sìn không bao giờ ăn rau bí. Thậm chí, đây là điều kiêng kỵ.

Theo TS Nguyễn Thị Huyền Nhung, công tác tại Ủy ban Dân tộc, dòng họ Sìn có một tích truyện răn con cháu không được ăn rau bí.

Ngày trước, có một bà mẹ họ Sìn, muốn cân xem con mình lớn lên được bao nhiêu cân bao nhiêu lạng. Bà mẹ bèn lấy dây bí quấn vào để cân. Không may dây bí đứt và đứa trẻ chết. Từ đấy, họ không bao giờ ăn rau bí. 

“Có những người dòng họ Sìn ăn rau bí, sau đó bị đau bụng. Để được ăn, ông thầy cúng phải cúng cho họ. Tuy nhiên, họ Sìn, gia đình anh Sìn Văn Phong là một thầy cúng rất giỏi ở thôn My Bắc, xã Tân Bắc, anh ấy đã làm lễ cúng “giải” việc ăn rau bí đấy. Bây giờ dòng họ Sìn đấy đã ăn được loại rau này” – TS Nhung nói.

Không đón khách ngày mùng Một

Mặc dù rất mến khách, nhưng có một tục lệ cho đến nay người Pà thẻn vẫn giữ: không đón khách ngày mùng Một. Đây là ngày người Pà thẻn luôn phải cửa đóng then cài. 

Bà Phù Thị Lan cho hay: “Người ta kiêng, nhất là phụ nữ. Người ta bảo đầu năm phụ nữ vào thì không may mắn mấy, cho nên họ đóng cửa. Nếu mình đi xem người nào có tài có đức, làm cái gì cũng nổi thì mình gọi được người đấy vào nhà trước, đến thắp một nén hương trên bàn thờ xong là uống một tí rượu thì từ lúc đấy được vào nhà. May mắn thì năm thứ hai người ta cũng tiếp tục mời người ấy vào nhà”. 

Như vậy là không phải ai cũng được tùy tiện “xông” đất nhà người Pà thẻn đầu năm mới. 

Bà Phù Thị Làn còn nói, thậm chí, khi chưa có người phù hợp cho việc “xông” đất, gia chủ sẽ không bao giờ mở cửa. Vì thế, buổi chiều, khi các nghi thức xong xuôi, bà con trong bản mới đến nhà nhau chơi Tết.

Lâm Thanh/VOV4