Thông thường, ngôi nhà sàn của người Tày ở huyện Bảo Yên (Lào Cai) là ba gian hai chái hoặc hai gian hai chái. Theo các cụ già, ngày xưa khi rừng còn nhiều, bà con thường chọn những cây gỗ to nhất, tốt nhất về làm ngôi nhà 4 gian hai chái rất rộng rãi.

Gia đình nào có nhiều nhân lực, tiền bạc có thể làm những ngôi nhà sàn to lớn từ cột kèo cho đến gỗ bưng vách, sàn cầu thang. Nhà nào ít điều kiện hơn thì làm ngôi nhà nhỏ ba gian hai chái. Hiện, những ngôi nhà sàn cũ còn sót lại ở Bảo Yên thường là kiểu nhà ba gian hai chái.

Ngôi nhà sàn truyền thống của người Tày ở Lào Cai. Ảnh: baolaocai.vn

Khâu chuẩn bị vật liệu làm nhà là quan trọng và tốn thời gian nhất, thường mất từ 2-5 năm, có gia đình mất đến 10 năm. Theo truyền thống của người Tày, khi có từ 2 con trở lên, sau khi con trai cả lấy vợ sẽ được bố mẹ bố trí đất, chuẩn bị gỗ làm nhà ra ở riêng, còn ngôi nhà bố mẹ đang ở sẽ được truyền cho người con út.

Chị Lương Thị Ban, ở bản Dịa, xã Nghĩa Đô, bảo: “Ngôi nhà to hay nhỏ cũng đều được truyền lại cho người con út. Đây cũng là điều mà ông bà, cha mẹ giáo dục cho con cháu như chúng tôi tiếp tục phát huy những gì gia đình đã có, cần cù, chịu khó làm ăn, anh em yêu thương nhau, trên nhường dưới, dưới kính trọng trên và biết ơn ông bà, cha mẹ”.

Ngôi nhà sàn truyền thống của người Tày có bếp nấu đặt ở vị trí trung tâm, giúp giữ ấm cho cả nhà trong mùa đông lạnh giá. Vào mùa hè, sự cao ráo của sàn nhà giúp cho không khí được lưu thông thoáng mát, khi mưa không ẩm ướt và tránh được nhiều bệnh tật lây lan. Nay, người Tày không để bếp trong nhà nữa, thay vào đó họ dựng một ngôi nhà sàn nhỏ hơn nối vào nhà sàn chính để làm nhà bếp.

Theo quan niệm của người Tày, ngôi nhà sàn đẹp là lưng dựa vào núi, mặt hướng ra đồng ruộng, trước nhà có ao thả cá, tạo nên phong thủy hài hòa. Đó cũng là cách chọn lựa thế làm nhà truyền thống mà các cụ xưa đã đúc kết. Ông Lương Văn Pong, ở bản Dịa, xã Nghĩa Đô, tự hào: “Ngôi nhà sàn ở Nghĩa Đô này rất hoàn chỉnh, hoàn chỉnh về mặt kết cấu, thứ hai là nét đẹp của ngôi nhà thì chỉ ở đây mới có và tôi đã đi nhiều nhưng không phải nơi nào cũng có”.

Với kỹ thuật của những người thợ tài hoa, ngôi nhà sàn truyền thống của người Tày ở Bảo Yên ít dùng đến đinh sắt mà chỉ dùng mộc gỗ nối kèo cột tạo thành ngôi nhà. Nhà sàn chắc chắn, đến lũ cũng khó cuốn trôi, gió cũng không quật đổ. Điều đáng quý là việc dựng nhà không chỉ là việc riêng của một gia đình, mà ngôi nhà hoàn chỉnh có sự giúp đỡ của anh em, hàng xóm.

Thanh Thủy/VOV-Tây Bắc