Cuối tháng 5 âm lịch, lúa đang thì con gái, người Hà Nhì sẽ ăn Tết mùa mưa Dế khù chà. 

Nghi thức cúng gọi "hồn" gia súc, lương thực, con người để cầu an. Đây là nghi thức quan trọng của người Hà Nhì - một dân tộc có tín ngưỡng vạn vật hữu linh sâu đậm trong đời sống.

Khi đã chọn được ngày con lợn hoặc ngày con rồng, các hộ gia đình trong bản sẽ gần như cùng tổ chức các nghi thức của Tết mùa mưa. 

Từ chiều hôm trước, phụ nữ trong nhà sẽ đi lấy lá chuối, ngâm gạo nếp, chuẩn bị các đồ dùng, vật dụng cho lễ cúng. Rạng sáng hôm sau, vào ngày hợi, những người phụ nữ trong nhà sẽ đồ xôi, giã bánh dày. Gạo nếp được lựa chọn là loại nếp thơm, dẻo do chính bàn tay của những người trong gia đình cấy trồng. Giã xong, họ sẽ nặn thành 3 chiếc bánh dày, chủ nhà là đàn ông hoặc phụ nữ đều có thể thực hiện nghi thức cúng.

Các thành viên trong gia đình cùng nhau uống bát nước trắng hàm ý "hồn" đã về

 
Những chiếc bánh dày vừa mềm, vừa trắng, vừa dẻo dâng cúng tổ tiên, với ý nghĩa đây chính là những thành quả lao động vất vả của gia đình trong năm qua. Đồng thời là thứ lễ vật thơm ngon mong tổ tiên về chứng giám cho lòng thành của gia chủ, phù hộ cho gia chủ năm tới được mùa màng bội thu.

Cúng xong, gia chủ sẽ chia cho các thành viên trong gia đình thụ lộc. Tiếp đến, sẽ là nghi thức quan trọng: nghi thức cúng gọi "hồn".

Lễ vật cho nghi lễ gọi hồn gồm 2 con gà, 1 quả trứng, 1 bát nước trắng, 1 chai rượu và một số vật dụng, trang sức không thể thiếu đó là vòng tay, khăn, áo, quần, váy của các thành viên trong gia đình. Sau đó gia chủ tiến hành gọi "hồn":

"Hồn ơi
Hồn đi nương đi rãy
Hồn đi chơi đi lạc
Hồn hãy về với chủ
Để cho chủ khỏe mạnh, không ốm, không đau"

Mọi người quây quần bên nhau vui Tết mùa mưa

Cúng xong chủ lễ sẽ mang tất cả các lễ vật vào nhà, để cạnh bàn thờ. Sau đó, chủ lễ sẽ cho các thành viên trong nhà cùng uống bát nước trắng. Việc từng người uống nước đồng nghĩa với việc hồn của họ đã trở về, gia chủ sẽ trả lại trang sức, quần áo, vật dụng cho từng người. Điều này chứng tỏ từ nay "hồn" đã về với chủ.

Để thực hiện nghi thức tiếp theo gia chủ sẽ thực hiện việc cắt tiết gà, đồng thời cho mọi người trong gia đình chuẩn bị 2 bát cháo, 2 bát thịt nạc gà xé, 1 bộ gan gà luộc, 2 chén rượu, 2 đôi đũa để cúng 2 bên nội ngoại.

Bưng mâm lễ giản đơn, ông chủ nhà dâng lên cúng tổ tiên hai bên nội ngoại với lời khấn:

Hỡi các tổ tiên bên nội bên ngoại
Hôm nay là ngày lành tháng tốt
Là ngày tết Mùa mưa
Con cháu đã chuẩn bị xong lễ vật rồi
Lê vật có bát cháo, có thịt gà ngon, có chén rượu thơm
Kính mời tổ tiên bên nội bên ngoại về đây thụ hưởng
Phù hộ cho con cháu trong nhà được mạnh khỏe
Cho lúa đầy bồ, cho trâu, bò, lợn, gà thành đàn

Cúng xong, tùy từng gia đình sẽ ưu tiên cho trẻ nhỏ hoặc người già ăn trước rồi sau đó cả gia đình mới cùng ăn. Cũng có thể gia chủ sẽ mời thêm anh em, bạn bè, hàng xóm láng giềng đến ăn Tết với gia đình mình.

Ăn xong các gia đình cho trẻ nhỏ chơi cây đu. Đây là truyền thống của người Hà Nhì từ xưa. Trước khi cho trẻ nhỏ chơi đu chủ nhà sẽ buộc cây gai, cây hạt dẻ vào ống tre cùng với 1 ngọn đuốc. Chủ nhà sẽ dùng tay đẩy chiếc đu về phía trước với mong muốn xua đuổi hết tà ma ra khỏi cây đu và ra khỏi nhà để không còn quấy nhiễu trẻ nhỏ và người trong gia đình. Làm lý xong, gia chủ sẽ bỏ cây gai, cây hạt dẻ, ống tre và ngọn đuốc đi và cho trẻ nhỏ bắt đầu chơi đu.

Ngoài cây đu trong nhà, người Hà Nhì sẽ dựng một cây đu nơi bãi đất rộng ngoài bản để cả cộng đồng chơi chung.

Tết mùa mưa được người Hà Nhì tổ chức trong 4 ngày, đồng thời đây cũng là 4 ngày kiêng kỵ bắt đầu từ ngày hợi, tí, sửu đến hết ngày dần. Trong 4 ngày này, mọi người trong gia đình không được đi làm, chỉ vui chơi, ăn uống, múa hát vui vẻ.

Lâm Thanh/VOV4