Ngày tết của đồng bào Thái trắng vùng Tây Bắc không thể thiếu loại bánh truyền thống là bánh chưng, bánh bỏng, bánh “khảu tắt”.  Nhưng bánh chưng của đồng bào là chiếc bánh chưng gù. Bánh bỏng, được làm từ xôi nếp, phơi khô, rán. Còn “khảu tắt” là một loại bánh được chế biến từ gạo nếp ngâm, ăn ngon, được nhiều người ưa thích, chỉ có người Thái làm.

Vào những ngày nắng ráo giáp tết, nhà nào cũng phơi bánh, cắt bánh. Làm bánh ngày tết không chỉ đơn thuần là làm món ăn truyền thống mà còn thể hiện sự khéo tay, chăm chỉ, chu đáo của phụ nữ dân tộc Thái.

Bánh chưng gù - thứ bánh truyền thống của người Thái vùng Tây Bắc

Ngày 30 tết, ngay từ sáng sớm, nhà nào cũng mổ một con lợn. Bốn chân và đầu đuôi để cúng tổ tiên, phần nạc làm thịt sấy, ba chỉ ướp muối, còn phần vừa mỡ vừa nạc làm lạp sườn, làm nem thính... Thịt lợn không chỉ ăn ngay trong mấy ngày Tết, mà còn treo gác bếp để ra Giêng.

Khi lá vả, lá sung lên non, lấy ăn ghém mới là món ngon đúng mùa. Nhà nào có nhiều thịt, để được lâu, được coi là tết to. Các món ăn truyền thống được các mẹ, các chị khéo tay chế biến với mắc khén (tiêu rừng), ớt bột, thảo quả, hương thơm quyến rũ.

Với đồng bào Thái trắng, mâm cỗ cúng tổ tiên rất được coi trọng. Ngoài mâm cỗ thủ và bốn chân lợn, bánh trái ngày tết, còn phải có “bók piếng”, tức là một loài hoa bông nhỏ màu trắng không héo để thờ cúng trên ban thờ quanh năm và hai cây mía (cả lá) dựng hai bên bàn thờ. Theo quan niệm của người Thái, hai cây mía tượng trưng cho chiếc thang bắc để tổ tiên về ăn tết cùng với con cháu.

Về tục cúng lễ tổ tiên ngày tết, ông Nông Văn Miên, ở bản Chăm, xã Mường Cang, huyện Than Uyên, tỉnh Lai Châu, cho biết: "Nhà nào cũng sắm đầy đủ lễ theo truyền thống, gồm các loại bánh trái hoa quả, có thủ lợn, xôi, rượu… Việc thờ cúng tổ tiên ngày tết của dân tộc Thái vừa mang ý nghĩa tâm linh, vừa thể hiện sự sung túc, no đủ. Khi thu mâm cỗ hoá vàng thì mời anh em bản mường về chung vui bữa cơm đầu xuân năm mới".

Tết đến xuân về, khắp bản trên mường dưới, bà con quây quần bên nhau nghe tiếng tính tẩu hoà với điệu khắp da diết, cùng thưởng thức món ngon truyền thống, mời nhau chén rượu nồng, chúc cho mọi người khỏe mạnh, bản mường yên vui.

CTV Thuý Ngoạn