Tục truyền rằng: Gội đầu ngày Tết của đồng bào Thái  gắn với truyền thuyết nàng Han, một vị nữ tướng, con gái của một tộc trưởng, giả trai cầm quân đánh giặc, đuổi đến tận bờ cõi Mường Xo (huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu bây giờ) thì giặc tan.

Dẹp xong giặc cũng là 30 Tết, chiều đó, nàng Han ban lệnh cho quân sĩ nghỉ ngơi, tắm gội để ăn mừng chiến thắng và đón năm mới. Từ đó đến nay, người Thái vùng sông nước Quỳnh Nhai (Sơn La), Mường Lay (Điện Biên), Mường Xo, Mường Tè (Lai Châu) và một số vùng khác vẫn lưu lại phong tục này, đó là lễ “Lung Ta” (xuống bến nước làm lễ gội đầu) để tưởng nhớ bà và mừng năm mới.

Chiều 30, cả bản đổ ra suối gội đầu. Ảnh: baomoi.com

Sau bữa cơm tất niên trưa 30 tết, già trẻ, trai gái cả bản đều ra sông ra suối để gội đầu. Ông chủ nhà đem theo kiếm và “Thung Xanh” (túi thổ cẩm đựng bùa hộ mệnh và vật thiêng - theo quan niệm của người Thái). Đàn bà thì mang theo chậu nước gạo hoặc bồ kết. Không thể thiếu người đánh trống, đánh chiêng báo hiệu một mùa xuân mới đến với bản mường.

Theo truyền thống của đồng bào Thái, mỗi bản đều có bến nước riêng. Bản quy định đàn ông tắm bến trên, đàn bà tắm bến dưới. Họ từ từ cúi đầu xõa tóc xuống dòng nước, tay cầm cành lá xanh nhúng xuống nước rồi đập nhẹ lên tóc nhiều lần cho ướt đẫm. Những bát nước gạo đã được ngâm chua nhẹ cùng với nước bồ kết được xối từ từ.

Bà Lò Thị Phái, ở phường Đông Phong, thành phố Lai Châu, cho biết: “Theo phong tục, người Thái phải gội đầu tết. Vào chiều 30 tết, cả bản “lúng ta” gội đầu ngày tết để xua đi những rủi ro, điều không may của năm cũ, cầu mong năm mới tốt lành".

Sau khi tắm gội, bà con chọn lấy cát chỗ sạch nhất về thay bát hương cho năm mới. Tắm gội sạch sẽ rồi, người đàn ông trụ cột gia đình mới được đến bàn thờ tổ tiên “nả hóng” để thắp hương. Chị em thì làm các món ăn, bánh trái truyền thống, trang trí nhà cửa, chuẩn bị quần áo mới cho cả gia đình. Các chàng trai, cô gái khâu những quả còn đủ sắc màu, chuẩn bị cho các trò chơi dân gian.

Ông Điêu Chính Ké, ở phường Tân Phong, thành phố Lai Châu, bảo: “Người Thái gội đầu ngày tết là phải có nước gạo với bồ kết. Sau khi tắm gội tống tiễn tai ương, rủi ro bệnh tật của năm cũ rửa trôi theo dòng nước đi mãi thì mới được dọn bàn thờ chuẩn bị các đổ lễ cúng tổ tiên”.

Tục gội đầu ngày Tết đã trở thành một nét văn hóa được người Thái coi trọng và gìn giữ.
 

CTV Thuý Ngoạn