Xăm cằm để thành vợ hiền!

 

Thạc sỹ Nguyễn Thị Thúy, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam, cho biết người Mảng vẫn truyền tai nhau một truyền thuyết về tục xăm cằm: "Ngày xưa có một đôi vợ chồng trẻ rất yêu nhau. Khi có con rồi thì người vợ sinh ra tính nói nhiều, không chịu làm, lại hay chửi bới chồng con. Một hôm, người chồng ra bờ suối kêu trời phật giúp cho người vợ trở nên ngoan hiền như ngày xưa. Bụt hiện lên và bày cho anh cách vào rừng lấy gai bưởi hay gai bồ kết về xăm lên cằm vợ. Người vợ rất đau đớn. Sau đó anh lấy lá chàm giã lấy nước bôi vào những vết gai bưởi xung quanh miệng vợ. Anh làm xong thì người vợ trở nên ngoan hiền, chăm chỉ".

Cũng từ đó, nam nữ người Mảng, khi đến tuổi trưởng thành là cha mẹ mời thầy mo đến nhà, mổ gà cúng thần rừng, thần núi, rồi thực hiện nghi lễ xăm cằm. Đặc biệt, phụ nữ được xăm cằm nhiều hơn nam giới để trở thành người vợ tốt, ngoan ngoãn, hiền từ. Dần dần việc xăm cằm trở thành nghi lễ không thể thiếu. Lễ xăm cằm thường được tổ chức cho các thiếu nữ ở độ tuổi từ 13-15 trong cả bản, vào tháng 10 âm lịch, khi vụ mùa đã xong và tết cơm mới cũng đến.

Cũng theo quan niệm của người Mảng, xăm cằm không chỉ nhắc nhở đến bổn phận của người vợ, người chồng mà còn biểu hiện sự tôn kính với thần linh đã che chở, giúp đỡ cho con người chống lại những tai kiếp của thiên nhiên. Nó thể hiện sự trưởng thành trong suy nghĩ, trách nhiệm hơn trong hành động của mỗi cá nhân.

Người không có hình xăm ở cằm, khi chết hồn sẽ không được nhập cùng dòng họ mà phải đi lang thang. Khi vào cổng trời sẽ phải chịu hình phạt. Nếu là nữ, hồn sẽ phải đeo một cái cối giã gạo to; còn nếu là nam, hồn phải đeo con rắn độc quanh cổ và phải đi qua cây cầu nhỏ làm bằng một cây gỗ, bắc qua một khe sâu không có tay vịn. Nhưng nếu có hình xăm ở cằm, hồn sẽ đi qua cổng trời dễ dàng hơn và sẽ dễ dàng nhận biết được tổ tiên dòng họ mình.

Phụ nữ có hình xăm thế này thường đã lớn tuổi. Hình xăm đã mờ theo năm tháng. Ảnh: Vị Thủy/VTC

"Hình xăm là dấu hiệu trưởng thành, dấu hiệu để người chết trở về đoàn tụ với tổ tiên; hình xăm là nơi lưu giữ quan niệm về vũ trụ luận của tộc người; hình xăm cũng là lá bùa để phòng thân trước những hiểm họa từ thiên nhiên. Khi vào rừng thì hình xăm sẽ giúp cho họ tránh được hiểm họa. Đặc biệt khi chết, những hình xăm đó còn giúp hồn người chết đi qua được cổng trời và tìm được dòng họ của mình" - Ths Thúy nói.

Nghi lễ xăm cằm

Thạc sỹ Nguyễn Thị Thúy cho biết: "Hôm tổ chức xăm cằm, nhà có người xăm cằm sẽ mời bà con trong bản và đặc biệt là họ mời một bà lão cao tuổi có kinh nghiệm trong việc xăm, nếu là bà góa thì càng tốt. Phải có lễ vật như gà, một chai rượu để thầy cúng làm lý xin ma bản, ma rừng. Họ thường chọn ngày giờ tốt, thường là vào ngày con dê, tránh ngày con hổ, tránh ngày sinh, ngày mất của những người trong dòng họ. Người ta quan niệm bà góa, khi chồng mất rồi thì tình cảm của người vợ luôn hướng về người chồng, bà góa ngày càng trở nên hiền từ và có nhiều kinh nghiệm trong cuộc sống gia đình".

Dụng cụ để xăm gồm có một hòn than củi, 8 chiếc gai nhọn hoặc kim khâu và một bát nước cốt lá chàm. Địa điểm xăm thường là ở phía sân phơi, có ánh nắng mặt trời. Thường, vào buổi sáng, người được xăm cằm nằm ngửa trên sàn, chân tay buông xuôi. 5-6 người khỏe mạnh giữ chân, giữ tay để người đó không cựa quậy được, vì sẽ rất đau. Trước khi xăm, thầy cúng khấn vái thần linh xin phù hộ chở che cho người được xăm. Sau đó, người xăm sẽ lấy một viên than hoa vẽ những đường mờ xung quanh cằm người nằm đó, rồi lấy kim châm theo hình vẽ. Xăm xong, lấy cốt nước chàm bôi cho nước chàm thấm từng lỗ xăm.

Hình xăm trên cằm người Mảng luôn tuân theo khuôn mẫu nhất định. Họ sẽ xăm hai cột dọc từ hai bên cằm chạy thẳng lên, dừng ở đỉnh gò má. Hai cột dọc này được nối bằng 2 đường kẻ ngang song song, chạy giữa vành môi trên và cuống mũi. Những vệt xăm khá cân xứng. Mặc dù rất đau xong người được xăm không hề kêu khóc, bởi chịu đau được như thế là bằng chứng họ sẽ trở thành một người trưởng thành. Thường những người phụ nữ được xăm cằm rất dễ lấy chồng. Sau 1-2 tuần, vết xăm nó sẽ khỏi dần, hình xăm nhuộm chàm nổi lên, như điểm trang trí. Trong suốt thời gian đó, họ phải hạn chế nói cười, không đi xa để tránh gió bụi, không làm việc nặng, không ăn thịt gà, cơm nếp, ớt cay.

Kết thúc nghi lễ xăm cằm, thầy cúng thông báo với dòng họ người được xăm và trời đất bằng một bài khấn, rằng người đó chính thức trưởng thành, được dân làng, dòng họ công nhận.   

Hiện nay, tục xăm cằm của người Mảng đã mai một. Các bản người Mảng từ lâu không còn duy trì trì tục xăm cằm nữa. Số người còn các hình xăm trên cằm cũng rất ít. Những người cao tuổi thì vết xăm trên cằm theo năm tháng đã mờ đi.

Người Mảng ở nước ta sống rải rác ở ở một số huyện như Sìn Hồ, Mường Tè, Phong Thổ, Mường Lay (Lai Châu). Dân tộc này còn có tên gọi khác là Mảng Ư  hay Xá Mảng; dân số khoảng gần 4000 người; tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Môn - Khơ Me (ngữ hệ Nam - Á).

Việt Phú/VOV4