Tơ̆ hơnih hnam hơdrao kơ ‘nhŏng Nguyễn Đình Hiệp, xăh Quảng Phú, dêh char Đắk Lắk, hloh 3.000 tơnơm gui yuăn bluh jing ‘lơ̆ng, plei hơ krĭu hơ krău. Đơ̆ng rŏng lơ sơnăm tơklep hăm tơm gui yuăn, pơtăm lơ̆m hnam hơdrao, hnam kơmĭl ‘noh jĭ trong đei yua hloh mă ‘nhŏng Hiệp hlôi jang đei vă hơtŏk plei lơ păng ‘lơ̆ng:

“Jang lơ̆m hnam hơdrao mă khan jên jang blŭng a lơ ƀiơ̆ ră, mă lei iŏk yua hơnhăk ăn rơđăh ‘lơ̆ng; tơjur pơgang vei lăng ‘long pơtăm, long dă ƀiơ̆ kơ pơrang jĭ, plei tŏ ăi băl, plei lơ păng kơjăp.”

Kŭm nhen ŭnh hnam ‘nhŏng Hiệp, gui yuăn hlôi hơnhăk ăn iŏk yua lơ, tơgŭm lơ ŭnh hnam jang chŭn mir tơ̆ Đắk Lắk, Gia Lai, Quảng Ngãi tơplih tơdrong hơrih. Mă lei tơdrong hơtŏk tơiung lơ druh kiơ̆ băl kŭm đei ƀôh lơ tơdrong ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng. Ƀơ̆t kơjă tŏk măk, kon pơlei tơdruh băl pơih să hơgăt teh pơtăm; truh ƀơ̆t plei tŏk hloh tơdrong, kơjă ‘noh re dơ̆ng. Ƀok Lưu Quốc Thạnh, Kơdră dơnơm vei lăg Kŏng ti Quicornac – mĭnh anih mơdro sa pơm tơlĕch gui yuăn tih tơ̆ Gia Lai – lăng ƀôh:

“Gui yuăn ‘noh ‘long kơđeh năr, phĕ iŏk hrĕnh, kơna ƀônh đei pơtăm lơ. Tơdăh ưh kơ đei chĕng hơmet teh păng trong jang tơgŭm pơtrŭt choh jang sa trŏ lăp, tĕch lơ hloh kơ răt ‘noh jĭ tơdrong pă đei jor. Bơ̆n kăl kơ lăng kiơ̆ lơ̆m ‘meh vă tĕch mơdro păng trong tơlĕch jang răt iŏk đơ̆ng anih mơdro sa vă hơtŏk tơiung tơring tơmam trŏ lăp.”

Kiơ̆ kơ ƀok Nguyễn Văn Thái Bình, Kơdră vei lăng hơp tak xăh Choh jang sa kơmăy kơmŏk ‘nao Xanh Cao Nguyên (Đắk Lắk), kŭm hăm  dôm trong jang ki thuơ̆t, tơdrong jang hơdai đơ̆ng anih mơdro sa păng kon pơlei jang chŭn mir, hơp tak xăh đei lăng ‘noh jĭ trong năm kơjăp ăn pơm tơlĕch gui yuăn. Yua kơ lăp anih mơdro sa mă hlôh hơdăh trong jang đơ̆ng anih tĕch mơdro păng pơjing đei hơnih răt iŏk kơjăp.

“Mưh pơtăm gui yuăn, tơdrong gĭt kăl mă blŭng ‘noh athei băt hơdăh anih răt iŏk. Mĭnh anih tĕch mơdro ‘noh đei dôm tơdrong ‘meh vă hơdrô̆: nhen anih tĕch mơdro EU kăl kơ đei hla ar pơkăp, logo păng hơnăn kơsô̆ tơring pơtăm; anih tĕch mơdro Nga ‘noh ‘meh vă plei tih, ‘lơ̆ng, tơgŭm hơdrol trong năm kơđeh, jên trŏ lăp; ƀơ̆t mă dôm anih tĕch mơdro ‘nao nhen Mi păng Úc ‘noh ‘meh vă ‘lơ̆ng hai, vei sơđơ̆ng trong pơchrang kơmăy pơm rơgoh hai. Yua thoi noh, vă pơm tơlĕch kơjăp, kon pơlei kăl chă trong jang đơ̆ng blŭng hloi bơ̆n gô năm mơ̆t lơ̆m anih tĕch mơdro hơyơ, đơ̆ng noh mă pơjing tơring pơtăm păng trong pơm tơlĕch trŏ lăp”.

Vă tơgŭm kon pơlei, lơ tơring Tây Nguyên hlôi jang hơdai hăm anih mơdro sa pơih lăm pơhrăm ki thuơ̆t, pơtho trong jang VietGAP păng asong hơnăn kơsô̆ tơring pơtăm. 1,2 hơp tak xăh tơ̆ Đắk Lắk, Gia Lai hlôi đei asong hla ar pơkăp GlobalGAP, pơih trong ăn tơdrong tĕch tơ̆ teh đak đe kiơ̆ trong tơm tơ̆ dôm anih tĕch mơdro tôch kơ hơlen. Phŏ Kơdră Anih tơm vei lăng găh Choh jang sa păng Cham char Phùng Đức Tiến roi tơbăt, teh rơkăh ăn tơmam gui yuăn kơ Việt Nam oei lơ, mă lei anih jang âu lăp hơtŏk tơiung kơjăp mưh kon pơlei păng anih mơdro sa tơpă jang hơdai hăm băl:

“Dôm hơp tak xăh păng anih mơdro sa kăl kơ jang hơdai hrơ̆ch vă hơtŏk tơiung gui yuăn tơ̆ trong ‘lơ̆ng hloh. Anih tơm hlôi tơmơ̆t jên jang lơ hơnăn tơchĕng hơlen pơm tơlĕch hơdrĕch ‘nao, trong pơtăm hơtŏk ‘lơ̆ng plei lơ păng tang găn hơdrông phă, yak truh pơm tơlĕch kơjăp ‘lơ̆ng”.

Đơ̆ng tơdrong jang sa yan ou đei ƀôh, gui yuăn tŏk bŏk pơih trong pơm pơdrŏng ‘nao ăn kon pơlei choh jang sa Tây Nguyên. Mă lei, vă ‘long pơtăm ou tơpă jing tơmam tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe tơm hloh păng atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng, kăl xek tơlang lơ tơdrong: vei lăng choh jang sa, tang găn pơrang sơdrông păng trŏ lăp hăm tơdrong tơchơ̆t ‘lơ̆ng kơ rim teh đak đe răt iŏk. Lơ loh pơm lơ liơ vă gui yuăn Việt Nam sơkơ̆t hơdăh hơnih dơ̆ng lơ̆m hla kak tơmam drăm choh jang sa apŭng plĕnh teh? 

- Ƀok ăi, kiơ̆ kơ ih ‘noh lơ liơ găh tơdrong rơvơn hăm gui yuăn hrei ou?

Ƀok Hoàng Văn Hồng: Hrei ou tơdrong jang gui yuăn jĭ tŏk bŏk atŏk tơ iung. Gui yuăn ‘noh mĭnh lơ̆m ‘long pơtăm gơ̆h vă tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe iŏk đei truh kơ ti dolar. Gui yuăn đei pơtăm să tơ̆ tơring Tây Nguyên, tơ̆ rim dêh char tơring groi kông găh Tu jĭ tơring mă ƀar đei hơgăt teh pơtăm să hloh lơ̆m teh đak. Pă dôm yơ ‘noh chă pơtăm răh rap ou to.

Hăm gui yuăn jĭ ‘long pơtăm ƀônh, khei ‘năr phĕ hrôih păng kon pơlei jei gơh chă pơtăm hrou hăm dôm ‘long pơtăm anai. Mă lei, vă choh jang sa pơjing đei jing tơdrong jang đei ‘măng lang să hloh dơ̆ng lei bơ̆n kăl chă pơtăm akŏm minh ƀôt vă pơm tơlĕch đei tơmam drăm.”

- Vă lang să gui yuăn kơjăp ‘lơ̆ng păng trŏ lăp hăm tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe, kiơ̆ kơ ih bơ̆n kăl iung jang kiơ̆ dôm kih thuơ̆t păng chĕp pơgơ̆r jang lơ liơ?

Ƀok Hoàng Văn Hồng:  Vă choh jang sa pơjing đei tơmam drăm yoa ‘noh bơ̆n kăl jang kiơ̆ kih thuơ̆t ‘mơ̆i. Bơ̆n kăl apĭnh ƀơk ăn mã kơsô̆ tơring pơtăm. Đơ̆ng noh lơ̆m jơ ‘năr jang kăl đei dăr lăng hơlen vă pơm lơ liơ plei gui yuăn ưh khan lăp đei plei ăl mă oei sơđơ̆ng rơgoh ‘lơ̆ng, trŏ lăp hăm tơdrong tơchơ̆t ‘lơ̆ng đơ̆ng teh đak đe răt tơmơ̆t.

‘Meh vă đei lơ loh pơđĭ khul jang bơ̆n jei vang iung jang hloi, lơm ou ‘noh tơdrong vang jang đơ̆ng rim hơnih mơdro sa ‘noh kăl hloh. Hơnih mơdro sa tĕch ăn hơdrĕch dơđăh ‘lơ̆ng, hoei đei hram dôm kơchơ̆t pơgang. Hrei ou gui yuăn, tơdăh lơ̆m tơdrong ơng hơdrĕch hơđăh bơ̆n jang ‘lơ̆ng lei hăp dă ƀiơ̆ đei sơdrông pơrang pơrăm, mă kăl găh virus...

Mă ƀar, kon pơlei kăl iung jang hơdoi hăm rim hơp tak xah. Rim hơp tak xah đei hơnăp jang chĕp pơgơ̆r jang sa, jang kiơ̆ kih thuơ̆t păng pơma dơnuh hăm rim hơnih mơdro sa găh răt iŏk dôm tơmam drăm mă kon pơlei jang sa đei.

Păng ba jei đei nơ̆r pơkă ăn lơ lou, mưh bơ̆n jang ‘noh bơ̆n jei kăl hơlen hơdăh găh hơnih răt iŏk păng choh jang sa đei khul, tŏ sĕt hloh ‘noh hơp tak xah păng đei tơgoăt jang hơdoi hăm hơnih mơdro sa vă pơm lơ liơ jang pơtăm gui yuăn đei atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng.

- Ƀok ăi, trong pơchoh ăn atŏk tơ iung kơ hơnih vei lăng choh jang sa hăm gui yuăn ‘moi kiơ̆ rim hơnih răt iŏk lơ păng pơ koel rơgoh ‘lơ̆ng ‘noh lơ liơ?

Ƀok Hoàng Văn Hồng: Hăm gui yuăn pơtăm ƀônh, kơna hăm groi teh tơ̆ Việt Nam ‘noh gơh lang să chă pơtăm. Găh hơnih răt iŏk ‘noh truh hloi lơ̆m teh đak bơ̆n jei đei bơngai răt yoa mơ̆n. Rim teh đak đe nhen EU dăh mă teh đak Mi, dăh mă Ŭk dăh mă Hàn Quốc jei ‘meh vă iŏk yoa tơmam drăm pơm tơlĕch đơ̆ng plei gui yuăn, mă kăl dôm tơmam drăm pơm tơlĕch ‘lơ̆ng, đak ‘ngam gui yuăn ‘noh bơ̆n chă tĕch mơdro jei đei đe răt yoa lơ.

Kơ yuơ lơ loh kơna tơdrong rơvơn atŏk tơ iung ăn tơdrong jang gui yuăn kơ bơ̆n jĭ tôch tih tên. Mă lei bơ̆n jei kăl jang sa lơ liơ mă đei tơmam drăm rơgoh ‘lơ̆ng ‘noh đe mă răt iŏk lơ.

Kơ yuơ lơ loh, lơ̆m tơdrong jang ‘noh hăm rim hơnih jang kăl iung jang ‘lơ̆ng hơnăp jang kơ bơ̆n vă tơdrong jang ou đei iŏk jơnei kơtang. Găh hăm kon pơlei jang sa ‘noh pơjing khul jang hơdoi. Mă ƀar ‘noh bơ̆n jang kiơ̆ kơjăp trong pơkăp choh jang sa ‘lơ̆ng, sơđơ̆ng rơgoh tơmam drăm yoa, đei ƀơk ăn mã kơsô̆ tơring pơtăm, đei tơgoăt jang hơdoi hăm rim hơnih tăh ‘nŭng vă plei gui yuăn rơgoh ‘lơ̆ng vă tơmam drăm bơ̆n pơm tơlĕch kơjăp ‘lơ̆ng.

- Lei ah, bơnê kơ ƀok Hoàng Văn Hồng hlôi ‘măn jơ pơma dơnuh dih băl găh tơdrong ‘nou!