Tơ̆ xah Hiệp Thạnh, dêh char Lâm Đồng, ƀok Trịnh Xuân Danh hlôi pơtăm hrou Măk ka lơ̆m pơgar kaphê kơ po đơ̆ng 10 sơnăm kơ ou bơih. Hăm ƀok, ou jĭ 'long pơtăm vă pơm yơ̆p rah, păng đei hloi tơdrong pơyua sơđơ̆ng: “Inh ưh đei huach jơhngơ̆m vei lăng hơdrô̆ ăn tơm Măk ka mă vei lăng hloi tơm kaphê pơtăm hrou. Ah Măk ka vơ̆ giơ̆ng noh đei dơng yơ̆p, sơnăm mă 10 tŏk tơ̆ kơpal đei pơhlom 15–20 kĭ 1 tơm. Đei yua đơ̆ng măk ka lơ̆m rim ha pơtăm hrou đei pơhlom 500 triu hlj”.

Ưh hơdrô̆ tơ̆ Hiệp Thạnh, lơ tơring kơ Lâm Đồng adoi oei ƀôh hơdah tơdrong hơtŏk kơtang hăm tơm Măk ka. Jơ̆p dêh char dang ei đei 16.000 ha, đei hloh 1/3 teh pơtăm kơ jơ̆p teh đak, đei yua 13.700 tâ̆n, đei yua đơ̆ng 100 – 300 triu hlj lơ̆m 1 ha jang 1 sơnăm, kiơ̆ kơ tơdrong pơm jang. Dêh char hlôi pơjing 75 anih pơm tơlĕch tơmam drăm, 9 anih jang hơdoi pơm jang păng tĕch tơlĕch, hăm 1.300 ha đei jơnei tơchơ̆t VietGAP păng 33 ha đei jơnei tơchơ̆t hưuh kơ.

Atŭm hăm tơdrong pơyua gah mŭk drăm, tơm Măk ka oei tơgŭm pơm jơk teh phui phang tơnang kŏ, tang găn teh hơlih păng hơmet 'lơ̆ng cham char. Rim bơngai juăt jang akhan Việt Nam gơh pơih să teh pơtăm truh 450.000 ha, lơ̆m noh đei hloh 145.000 ha teh 'lơ̆ng, mă kăl noh pơtăm hrou hăm kaphê, tiu, hla che..., tơgŭm hơtŏk iŏk yua lơ̆m minh hơnih teh, pơyua lơ. Găr Măk ka Việt Nam dang ei ưh hơdrô̆ 'măn tĕch lơ̆m teh đak mă oei tĕch ăn teh đak đe hloi, lơ teh đak răt tơmơ̆t nhen Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức păng Hà Lan hlôi tơjur thuê̆ răt tơmơ̆t ah kơsô̆ 0%.

Kiơ̆ kơ ƀok Nguyễn Hà Lộc, Phŏ Kơdră Anih Choh jang xa păng Cham char dêh char Lâm Đồng, Măk ka tŏk bŏk oei tŏk nhen minh tơdrong jang kăp gĭt, mă lei vă 'long pơtăm ou tơpă hơ-'nhăk pơyua sơđơ̆ng, kăl jang lơ tơdrong drơ̆ng lăp hloh: “Tơdrong 'lơ̆ng hăm hơdrĕch tam mă hơtŏ dih băl, tơguăt jang hơdoi oei tơjruh, kơmăi kơmŏk pơm jang 'nao tam mă hơtŏk kơtang noh tơm Măk ka tam mă pơjing đei kơjă kăp gĭt hơtŏk tơgăl. Khei năr truh, dêh char pơkăp tơring pơtăm akŏm, iŏk yua trong jang 'nao, pơm jang kiơ̆ VietGAP, hưuh kơ, pơjing tơdrong jang hơdoi kơjăp sơđơ̆ng păng hơvơn lơ anih asong jang dơnơm”.

Tơm Măk ka tŏk bŏk đei lơ tơring lơ̆m jơ̆p teh đak, mă kăl noh dêh char Lâm Đồng, sơkơ̆t jĭ 'long pơtăm kăp gĭt, tơgop pơm hơtŏk mŭk drăm choh jang xa sơđơ̆ng 'lơ̆ng. Mă lei, vă tơm Măk ka tơpă đei anih dơ̆ng kơjăp, kăl đei tơdrong jang hơdoi atŭm đơ̆ng pơtăm truh pơm tơlĕch tơmam drăm. Tơroi gah tơdrong ou, ƀok Lê Quốc Thanh, Kơdră Anih Pơtrŭt Choh jang xa kơ teh đak pơma dơnuh sơkơ̆t hơdah gah trong hơtŏk sơđơ̆ng 'lơ̆ng hăm tơm Măk ka lơ̆m khei năr truh. Hơvơn kơ mih ma duch nă... răp tơmơ̆ng:

- Ƀok ăi, kơlih kiơ tơm Măk ka đei lăng pơyua lơ gah mŭk drăm păng trŏ ƀlep vă hơtŏk sơđơ̆ng 'lơ̆ng tơ̆ Việt Nam, mă kăl noh tơ̆ Lâm Đồng?

Ƀok Lê Quốc Thanh: Jah vă akhan, dêh char Lâm Đồng pơma hơdrô̆ păng jơ̆p teh đak pơma atŭm 'noh pơtăm Măk ka jĭ tơmam drăm mă kiơ̆ kơ inh athei pơtrŏ kiơ̆ lơ tơchơ̆t: cham char teh, đei yua gah mŭk drăm, hơtŏk pơm jang ăn tơpôl. 'Nou jĭ dôm tơdrong mă nhôn akhan, ah pơih să pơtăm Măk ka gô pơyua lơ, sơđơ̆ng kơjăp 'lơ̆ng.  

- Đơ̆ng tơdrong chă pơtăm Măk ka lơ̆m dôm sơnăm ou ki, ih sơkơ̆t thoi yơ gah tơdrong pơih să sơđơ̆ng 'lơ̆ng hăm 'long pơtăm ou lơ̆m khei năr truh?

Ƀok Lê Quốc Thanh: Lơ̆m lơ sơnăm pơtăm Măk ka noh bơ̆n adoi đei iŏk jơnei lơ gah mŭk drăm, cham char teh, tơdrong pơm jang ăn kon pơlei kon kông. Mă lei, gah pah nai, ah mă 'meh pơih să teh pơtăm dah mă 'meh hơtŏk sơđơ̆ng 'lơ̆ng hloh noh kăl sơkơ̆t dơ̆ng kơjă pơm jang gah Măk ka.

- Nhen ih 'nao tơroi hei, tơdrong  “sơkơ̆t dơ̆ng tơdrong kăp gĭt lơ̆m jang hơdoi” jĭ tơdrong tơm. Thoi noh lơ̆m pơkăp kơjă ou, rim pah vang jang – đơ̆ng kon pơlei, anih jang mŭk drăm truh bơngai jang khua hŏk – kăl pơm yă kiơ vă yak hơđoi jang đei jơnei hloh?

Ƀok Lê Quốc Thanh: Athei sơkơ̆t hơdah tôm tơdrong lơ̆m pơkăp kăp gĭt ou. Hăm kon pơlei noh athei lăng dơ̆ng tơdrong pơm jang, pơkăp tơring pơtăm, rơih hơdrĕch pơtăm tam mă trŏ dah ưh, pơkăp jang kiơ̆ trŏ tơchơ̆t bơih dah tam. Hăm rim anih jang mŭk drăm noh kŭm athei hơlen lăng dơ̆ng, hlôi asong jang trŏ hăm pơkăp kăp gĭt ou dah tam, hlôi jang hơdoi kơjăp hăm tơring pơtăm ưh. Păng hăm rim bơngai jang hơlen chih akŏm kŭm hơlen lăng dơ̆ng, hăm đei trŏ hăm hơdrĕch hlôi pơkăp păng hlôi đei pơtăm.

- Gah tơdrong jang vei lăng đơ̆ng teh đak, kiơ̆ kơ ih, kăl đei dôm trong pơkăp jang kiơ vă pơjing đei tơdrong pơkăp jang kăp gĭt, pơjing đei tơdrong hơtŏk sơđơ̆ng 'lơ̆ng ăn tơm Măk ka?

Ƀok Lê Quốc Thanh: Rim anih jang vei lăng kơpal 'noh kŭng hơlen lăng păng sơkơ̆t lăng dơ̆ng tơring pơtăm, lăng tơdrong mă bơ̆n tơlĕch jang pơtăm Măk ka 'noh dôm yơ ăn rim tơring. Đơ̆ng noh bơ̆n athei pơkăp hơlơ̆k dơ̆ng, mă kăl noh 'nhăk tơroi ăn kon pơlei pơtăm Măk ka jing dôm tơring pơtăm dơnơm, sơkơ̆t hơdah sơnong jang kơ hơp tak xah lơ̆m tơring pơtăm noh thoi yơ. Thoi noh bơ̆n pơtơm pơjing đei tơdrong pơkăp jang dơnơm păng hơtŏk Măk ka sơđơ̆ng 'lơ̆ng.

- Đei băt, Anih Pơtrŭt choh jang xa kơ teh đak hlôi jang hơdoi pơjing dôm tơdrong jang pơlong gah pơtăm Măk ka. Ih tơroi lăng dơ̆ng gah tơdrong kăp gĭt kơ trong jang ou lơ̆m tơdrong pơkăp pơm jang sơđơ̆ng 'lơ̆ng?

Ƀok Lê Quốc Thanh: Mưh nhen tơ̆ tơring mă bơ̆n hiơt dôm tơdrong hơlen lăng gah hơdrông pơrang, hiơt kơ hơlen lăng sơđơ̆ng tơmam drăm pơm jang noh tơmam drăm bơ̆n pơm tơlĕch tơnap kơ gơh chă tĕch tơ̆ nai. Kơyuơ noh, Anih Pơtrŭt choh jang xa kơ teh đak hlôi jang atŭm hăm Anih Pơtrŭt choh jang xa kơ rim tơring pơjing dôm tơdrong jang pơlong năng, kiơ̆ trŏ tơchơ̆t đơ̆ng kơmăi kơmŏk pơm jang, vei lăng tơnăp lơ̆m pơm jang păng jang hơdoi hăm anih jang mŭk drăm vă pơkăp kơjă kăp gĭt. Đơ̆ng noh kon pơlei gơh hŏk pơhrăm, tơroi păng pơih să tơring pơtăm Măk ka sơđơ̆ng 'lơ̆ng.  

- Ƀok ăi, atŭm hăm tơring tĕch tơlĕch châu Âu păng Hoa Kỳ, dang ei anih jang mŭk drăm Việt Nam tŏk bŏk oei kơleng tĕch tơlĕch truh Hàn Quốc. Kiơ̆ kơ ih, mă yơ noh tơchơ̆t kăl păng trong pơkăp jang trŏ ƀlep vă Măk ka Việt Nam gơh tĕch tơlĕch ăn tơring ou?

Ƀok Lê Quốc Thanh: Trŏ nhen hrei ou noh jang mŭk drăm hơdoi lơ̆m apŭng plenh teh. Bơ̆n athei pơm jang kiơ̆ tơchơ̆t đe tơlĕch. Tơring tĕch răt Hana đei tơchơ̆t kăl kơdih. Tơdrong mă blŭng mă anih jang mŭk drăm 'meh iŏk jang noh athei hơlen lăng mă hơdah tơchơ̆t kơ tơring tĕch răt 'noh, atŭm hăm noh pơjing tơring pơtăm dơnơm kơ po tơ̆ ou. Mưh bơ̆n pơm jang kơjăp đơ̆ng tơdrong pơtăm, tơring pơtăm truh tĕch tơlĕch, noh nhôn lui ngeh Măk ka Việt Nam gơh chă tĕch tơlĕch jơ̆p jang lơ̆m apŭng plenh teh.

- Ĭ ah, bơnê kơ ih ƀok hơ!