Đơ̆ng tơdrong pơtho tơbăt đơ̆ng bơngai jang pơtrŭt choh jang sa tơring tơgum djru ‘măng mă blŭng kơ hơnih mơdro sa răt iŏk tơpu sơdrông pơm brai, ‘nhŏng  Đa Ha My oei tơ̆ tơring Đam Rông 1, dêh char Lâm Đồng đei dơ̆ng jơhngơ̆m pran pơm atŏk kơtang lang să hơgăt teh ki hei lăp chă pơtăm bơ̆n hơƀo kơ ŭnh hnam, tơplih pơtăm ‘long pơmur rong sơdrông pơm brai. Gơnơm rơih đei hơdrĕch ‘long pơmur ‘lơ̆ng hla să adoi đei hŏk pơhrăm kih thuơ̆t rong sơdrông pơm brai ‘lơ̆ng hơ iă, tơdrong tơplih jang sa kơ ŭnh hnam ‘nhŏng Đa Ha My iŏk đei jơnei hơ iă. Lơ̆m sơnăm ŭnh hnam chă rong đei đơ̆ng 7 truh 8 ‘măng sơdrông hăm iŏk đei jô̆ hơtŏ 50 kĭ lơ̆m 1 kơhôp, hơnhăk đei iŏk yoa truh mơjĭt triu hlak jên:

“Hloh đơ̆ng pơtăm ‘long pơmur rong sơdrông pơm brai ‘noh đei iŏk yoa lơ hloh ƀar ‘măng pơtêng hăm pơtăm hơƀo. Pơtăm hơƀo gleh hrat mă lei iŏk đei tŏ sĕt. ‘Long pơmur rong sơdrông pơm brai pơtăm mĭnh ‘măng mă lei đei iŏk yoa lơ ‘măng lơ̆m mĭnh sơnăm”.

Tơ̆ groi, mir pơgar tơ̆ Đà Lạt, Đức Trọng, Lạc Dương dăh mă Đơn Dương… dang ei, kon pơlei dêh char Lâm Đồng pă đei chă jang sa kiơ̆ sơ̆ ki bơih. Tơplih lơ̆m noh, rim tơdrong gơh hơgei khoa hŏk-kmăi kmok đei jang kiơ̆ kơtang, đơ̆ng đing tơruih đak kơtoh kmăi tơruih kơdih, hnam hơdrou-hnam pơnĭl, dĭng truh rim phân mêm vei lăng mir pơgar hăm kmăi kmŏk păng yưh liê̆u kơsô̆. ‘Nhŏng Nguyễn Như Thuỷ, tơring Đinh Văn Lâm Hà, joăt chă pơtăm ‘nhot, tơh rim kơ loăi păng pơkao tơbăt, choh jang sa hrei ou ưh kơ gơh kơƀăh khoa hŏk-kmăi kmŏk păng ăp jang kiơ̆ lơ loh ‘noh mă trŏ lăp ăn tơdrong tĕch mơdro ou to:

“Điện toán đám mây bơ̆n oei tơ̆ hơtăih, oei tơjê̆ jei gơh pơjing ăn đak tơruih lơ tŏ sĕt dôm yơ. Hơnih mơdro sa răt tơmam drăm vă tĕch tơ̆ teh đak đe kơna đe sư jei pơkoel đei hla bơar pơkăp tơmam drăm ‘lơ̆ng Viet Gap atŭm hăm hla bơar drơ̆ng nơ̆r Tơmam drăm rei pơtăm tơ̆ hơgăt teh rơgoh ‘lơ̆ng kơna tơmam drăm bơ̆n mă đei kơjă tŏk măt”.

Yak hloh ‘măng blŭng oei sơ̆l vơ̆l, hăm trong hơdrin hŏk pơhrăm, hơdrin vang năm hok pơhrăm, tơgoăt jang hơdoi hăm hơnih mơdro sa, kon pơlei choh jang sa Lâm Đồng hlôi đei hŏk pơhrăm jang kiơ̆ lơ kih thuơ̆t ‘nao kơna choh jang sa kiơ̆ trong khoa hŏk kih thuơ̆t roi năr roi kơtang.

Tơpă yan ou đei ƀôh, tơpôl hơnih mơdro sa kơ dêh char Lâm Đồg hlôi jing hơnih kăl hloh lơ̆m chông ba jang kiơ̆ tơplih kơsô̆ păng jang kiơ̆ khoa hŏk-kmăi kmŏk lơm choh jang sa. Lơ hơnih mơdro sa hlôi tơmơ̆t jên jang rim hơnih ơng dơđăh ‘long pơtăm ‘lơ̆ng, rim kmăi kmŏk pơm tơlĕch ‘lơ̆ng, adoi nhen pơih să jang sa hơdoi hăm rim hơnih tơm chă tơchĕng hơlen lơ̆m teh đak păng teh đak đe. ‘Nhŏng Trần Mai Bình, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơp tak xah Hoa Linh Coffee tơbăt, hơp tak xah đei 8 ‘nu bơngai jang tơm păng tơgoăt jang hơdoi hăm 23 ‘nu bơngai hăm hơgăt teh să 80ha chehphe. Hăm trong jang sa hơdoi ou rim ŭnh hnam kon pơlei choh jang sa iok yua sa hơpăh kơtang mưh đei gre kmăi kmŏk tơgum ăn jang sa păng chehphe kơjă tŏk măt gơnơm pơm tơlĕch ‘lơ̆ng:

“Hơp tak xah tơmơ̆t jên răt kmăi kmŏk, bơ̆ jang kmăi kmŏk. Kon pơlei choh jang sa, rim bơngai lơ̆m khul hơnhăk tơmam drăm pơm tơlĕch. Dang ei chehphe kơ hơp tak xah hlôi đei mã văch lơ̆m tơmam drăm. Trong jang vei lăng năng tông hlôi tơƀôh hơdăh lơ̆m mã văch. Dang ei Hơp tak xah hlôi kĭ pơkăp hăm đe tĕch răt dih băl tôch kơ lơ”.

Hăm tơdrong vang yak hơdoi kơjăp ƀar păh kon pơlei, khul kơdră chĕp pơgơr, bơngai jang khoa hŏk păng rim hơnih mơdro sa, truh dang ei hơgăt teh choh jang sa jang kiơ̆ kmăi kmŏk hơgei kơ dêh char Lâm Đồng đei hloh 107.200ha; hơgăt teh jang kiơ̆ choh jang sa gơh hơgei đei 1.200 ha. Dêh char Lâm Đồng jei hlôi pơjing đei 16 tơring choh jang sa đei drơ̆ng jang kiơ̆ choh jang sa hăm kmăi kmŏk hơgei. Atŭm hăm ‘noh lơ̆m dêh char đei 934 mã kơsô̆ tơring pơtăm ‘long pơtăm tĕch tơ̆ teh đak đe hăm hơgăt teh să hloh 39.000ha ‘long pơtăm.

Ưh khan lăp tơ̆ dêh char Lâm Đồng, dang ei tơ̆ dôm dêh char lơ̆m tơring Tây Nguyên tơdrong tơmơ̆t yua khoa hŏk - kơmăi kơmŏk lơ̆m choh jang sa tŏk bŏk đei tŭn pran đơ̆ng tơdrong rơih pơm hơdrĕch ‘long pơtăm, kon tơrong; jang kơdih hăm kơmăi lơ̆m choh pơtăm păng pơm tơlĕch; iŏk yua kơmăi roi tơbăt (IoT, AI) vă vei lăng, dăr lăng cham char păng tơlĕch ăn tơdrong tơchơ̆t... Mă lei đei 1 tơdrong tơpă yan âu ‘noh jĭ vă jang đei tơdrong ‘nâu jên tơmơ̆t jang tôch kơ lơ ƀơ̆t mă đei lơ ŭnh hnam kon pơlei jang chŭn mir tam mă đei tôm jên. Yă Nguyễn Thị Thái Thanh, Kơdră Jơnŭm Vei lăng Kŏng ti Ban Mê Green Farm tơƀôh ăn găh trong jang kŭm nhen ‘meh vă tơlĕch ăn vă kon pơlei păng anih mơdro sa hơtŏk đei jơhngơ̆m đon vang yak hơdai lơ̆m iŏk yua khoa hŏk - kơmăi kơmŏk lơ̆m choh jang sa.

- Yă ăi, hăm yan âu choh jang sa hrei ‘nâu ‘noh khoa hŏk - kơmăi kơmŏk đei hơnăp jang gĭt kăl thoi yơ?

Yă Nguyễn Thị Thái Thanh: Anih mơdro sa nhôn hlôi pơjing đei 8 sơnăm păng bơ̆jang lơ̆m tơdrong jang iŏk yua kơmăi kơmŏk ‘nao lơ̆m choh jang sa. ‘Noh ‘ngoăih kơ tơdrong jang pơtăm pro kreng lơ̆m hnam hơdrao, hnam kơmĭl vă pơm tơlĕch dôm tơmam tĕch lơ̆m anih tĕch mơdro nhen Lotte Mart lơ̆m teh đak ‘noh nhôn oei pơm tơlĕch sầu riêng, pơm tơlĕch tĕch tơ̆ dôm anih tĕch mơdro lơ̆m apŭng plĕnh teh. Hrei ‘nâu, ‘meh vă đơ̆ng tơmoi rim năr kăl kơ đei roi tơbăt hơdăh găh tơchă băt anih pơm tơlĕch tơmam păng đe sư ‘meh băt bơ̆n pơm kiơ hăm tơmam ‘noh. Păng đe sư đei lui ngeh dăh ưh vă đe sư hơnơ̆ng iŏk yua tơmam đơ̆ng bơ̆n. Kơlih thoi noh, ưh kơ hơdrô̆ sầu riêng mă pơđĭ hloi hơmrĕ, pro kreng tă kơ kăl tơmơ̆t dôm kơmăi kơmŏk ‘nao ngăl vă vei lăng tơchă băt anih pơm tơlĕch pơtăm, vei lăng lơ̆m kơplăh pơtăm, ƀơ̆t lăp oei vei lăng ƀơ̆t mă chơ, tĕch tơ̆ anih tĕch mơdro.

- Vă kon pơlei jang chŭn mir tơplih trong jang so, iŏk yua kơmăi kơmŏk ‘nao lơ̆m jang sa ‘noh tơdrong tôch pơmat, mưh lei anih mơdro sa hlôi pơm liơ vă vang yak hơdai hăm đe sư, hă yă?

Yă Nguyễn Thị Thái Thanh: Kon pơlei jang chŭn mir đei tơdrong joăt pơtăm thoi so đơ̆ng sơ̆ ‘noh vă kơ kon pơlei tơplih tơdrong choh pơtăm đơ̆ng kon pơlei ưh kơ sĭ ƀônh ôh. Tơdrong mă ĭnh iŏk đei ƀai hŏk tih đơ̆ng kơdih anih mơdro sa ‘noh jĭ răt đĭ tơmam jang đei đơ̆ng kon pơlei. Nhôn tơƀôh hơdăh ăn kơ đe sư ƀôh thoi âu jang tơdrong jang choh jang sa kơmăi kơmŏk ‘nao đei yua mŭk drăm lơ. Păng đơ̆ng rŏng kơ tơƀôh hơdăh đei tơdrong ‘noh bơih ‘noh nhôn gô đei dôm tơdrong hơgăt hơdrô̆ đơ̆ng nhôn. ‘Noh jĭ ih ‘meh vang jang lơ̆m tơdrong jang đơ̆ng nhôn ‘noh ih athei pơm kiơ̆ tơdrong hơgăt păng iŏk yua đĭ đăng khoa hŏk hơgei vă nhôn vei lăng đei ih tŏk bŏk jang yă kiơ. Mưh ih tơƀôh hơdăh đei ih tŏk bŏk jang yă kiơ păng tơmam ih thoi yơ kiơ̆ dôm hla ar pơlong lăng ưh kơ ê ‘noh kon pơlei gô gơh yak mơ̆t lơ̆m tơdrong jang đơ̆ng nhôn. Păng ĭnh tơchĕng thoi âu kơlih yua kơ dôm tơdrong pơmat tat ‘noh kơna hơnăp jang đơ̆ng nhôn, Ban Mê Green Farm jĭ roi tơbăt tơplih tơdrong jang choh pơtăm đơ̆ng kon pơlei jang chŭn mir vă ăn đei tơmam sơđơ̆ng truh anih tĕch mơdro păng bơngai răt yua. Mưh tơƀôh hơdăh đei tơdrong ‘noh kon pơlei jang chŭn mir khŏm vang năm kiơ̆ nhôn.

- Anih mơdro sa hlôi trong jang thoi yơ vă tơgŭm kon pơlei jang chŭn mir vang jang hơdai păng iŏk yua khoa hŏk ki thuơ̆t lơ̆m pơm tơlĕch, hă yă?

Yă Nguyễn Thị Thái Thanh: Hrei ‘nâu, lơ̆m tơdrong jang tĕch mơdro đơ̆ng kơdih anih mơdro sa nhôn, tơdrong vang jang đơ̆ng kon pơlei lơ̆m tơdrong jang choh jang sa kơmăi kơmŏk ‘nao ‘noh hlôi iŏk đei dang 70%. Yua kơ đĭ đăng farm pro kreng nhôn tă kơ đei jang hơdai hăm dôm kon pơlei jang chŭn mir ngăl. Păng lơ̆m dôm farm ‘noh, nhôn ưh kơ jang lơ, jang dôm tơdrong jang iĕ, dang 1.000 – 2.000m2 tơ̆ kơpal vă kơ kon pơlei joăt răh hăm choh jang sa kơmăi kơmŏk ‘nao. Păng tơdrong gĭt kăl hloh ‘noh jĭ kon pơlei jang chŭn mir athei pơm kiơ̆ tơdrong hơgăt. Choh jang sa kơmăi kơmŏk ‘nao ‘noh pơm kiơ̆ trong jang păng iŏk yua đĭ đăng dôm kơmăi IoT vă bơ̆n răp hơlen kơsô̆ đơ̆ng ‘long pơtăm. Đơ̆ng noh, bơ̆n đei dôm trong tơlĕch jang, đei dôm tơdrong lăng hơlen păng đei trong jang vă hơmet ‘lơ̆ng dôm tơdrong kơnê̆ đơ̆ng tŏ ‘mi kial dăh mă hơmet ming vă veh var hơdrông pơrang ăn kơ ‘long.

Ưh khan lăp tơ̆ tơdrong jang pro kreng mă dang ei ‘noh tơring jang hơdai sâu riêng, kon pơlei pơtơm akŏm tơmơ̆t hơdai đĭ đăng dôm phần mềm vei lăng, dôm app hơgei vă vei lăng chih iŏk rim năr tơring pơtăm đơ̆ng kơdih păng vă kơ tơmoi gơh tơchă băt anih pơm tơlĕch đơ̆ng tơmam. Ĭnh chhôk ‘nă găh tơdrong ‘noh păng ĭnh ‘meh rim bơngai tơ̆ hơnăp kơnh hăm tơdrong hơdrin đơ̆ng khŭl kơdră tơring, đơ̆ng dôm bơngai tơmơ̆t jên jang nhôn gơh pơih să tơdrong jang đơ̆ng kơdih ăn kon pơlei gơh băt đei lơ tơdrong jang choh jang sa kơmăi kơmŏk ‘nao hloh vă kon pơlei ƀôh đei iŏk yua mŭk drăm păng tơdrong ‘lơ̆ng đơ̆ng choh jang sa kơmăi kơmŏk ‘nao.

- Oei đei lơ tơdrong tơhlăk tơhlĭn lơ̆m tơdrong tơroi vang yak hơdai hăm kon pơlei choh jang sa iŏk yua khoa hŏk - kơmăi kơmŏk lơ̆m choh jang sa, ih đei tơgop nơ̆r kiơ găh tơdrong ‘nâu?

Yă Nguyễn Thị Thái Thanh: Nhôn lăng ‘lơ̆ng găh tơdrong jang choh jang sa kơmăi kơmŏk ‘nao đơ̆ng Việt Nam bơ̆n. Dôm bơngai jang khoa hŏk tôch kơ hơgei. Mă lei tơmơ̆t yua dôm tơdrong jang ‘noh lơ̆m yan âu ‘noh sư kăl đei khei ‘năr. Păng ĭnh tơchĕng akhan ‘noh jĭ ưh kơ đei 1 anih jang hơyơ, 1 anih jang hơyơ ‘lơ̆ng hloh kơ dôm anih mơdro sa choh jang sa kơmăi kơmŏk ‘nao vang yak hơdai, jang hơdai hăm dôm bơngai jang khoa hŏk vă jang kiơ̆ ‘lơ̆ng dôm tơdrong jang tơchĕng hơlen ‘noh ăn đei iŏk yua lơ hloh, khei ‘năr tŏ sĕt hloh. Nhôn kŭm ‘meh akhan đei dôm trong jang tơgŭm găh jên, đei dôm anih mong jên tơmơ̆t jên jang dăh mă dôm bơngai tơmơ̆t jên jang tih gơh mơ̆t hơdai tơgŭm hăm nhôn vă tơlĕch jang ‘lơ̆ng tơdrong jang choh jang sa kơmăi kơmŏk ‘nao âu.

-Vă Anih mơdro sa hơtŏk đei hơnăp jang chông ba, tơgŭm kon pơlei iŏk yua khoa hŏk - kơmăi kơmŏk lơ̆m jang sa, ih hăm đei tơlĕch nơ̆r athei, apĭnh kiơ ưh?

Yă Nguyễn Thị Thái Thanh: Nhôn tơchĕng akhan 1 tơdrong kăl ‘lơ̆ng ‘noh jĭ khŭl kơdră tơring, dôm bơngai jang khoa hŏk vang yak hơdai hăm ngôi vă iŏk yua dôm kơmăi kơmŏk khoa hŏk lơ̆m choh jang sa mĭnh trong đei yua hloh dơ̆ng. Tơdrong mă 2 ‘noh jĭ anih jang rim tơring, khŭl kơdră, roi tơbăt, roi tơƀôh păng krao hơvơn lơ anih mơdro sa tih nai dơ̆ng vă gơh vang jang lơ̆m tơdrong jang âu păng păr ang dôm kơjă kăp gĭt âu vă kơ kon pơlei lui ngeh lơ hloh. Oei mưh nhen nhôn ‘noh kŭm lăp nhen găr chuơh hŭt hơchăng đĕch. Păng kŭm gơh akhan 10-20 sơnăm dơ̆ng nhôn gô jang đei tơdrong hơpơi ‘meh đơ̆ng kơdih mă lei khei ‘năr ‘noh đunh dêh. Kơlih thoi noh tơ̆ khei ‘năr tơdrong kơtơ̆ng ang đei jơ̆p jang thoi âu nhôn ‘meh vă akhan bơ̆n vang jang tơgŭm, tơgoăt hơdai băl vă bơ̆n gơh păr ang dôm tơdrong jang 1 trong hrĕnh hloh dơ̆ng, pran hloh dơ̆ng.

- Lei ah, bơnê ih găh tơdrong pơma dơnuh âu hơ!