VOV4.Bahnar - Gia Lai j^ tơ ring groi kông, an^h pơ tho pơ hrăm oei tơ [âp lơ mơ mat tat. Mă lei, ho\k tro tơ\ lơ tơ ring lơ\m dêh char ưh lăp ho\k rơ gei đe\ch mă oei pơ\n jang kiơ\ tơ drong tơ che\ng khoa ho\k vă sek tơ lang pơ ‘lơ\ng dôm tơ drong tơ\ tơ ring. ‘Nao âu hlo\h, 2 ‘nu ho\k tro lăm 12 A1, hnam trưng ho\k jăl 3 Trường Chinh, apu\ng Chư Sê hlôi jang đei tơ drong jang pơm pho\ng vi sinh đơ\ng ‘long pơ kao dur yoăn, 1 kơ loăi pơ kao đei tôch jrăh, ‘mơ ‘met đei đơ\ng 10% truh 20% jên săy pho\ng mưh cho\h jang xa. Tơ che\ng hơ len âu hơ nhăk ăn bre o\h yaih [ar tơ drong thi Khoa ho\k ki thuơ\t ăn đe ho\k tro lơ\m te\h đak.

M^nh lơ\m 2 ‘nu bơ ngai pơ che\h hơ năn tơ drong jang ‘no\h j^ o\h Trần Hoàng Quân, rơ ne\h sơ năm 1999. Quân tơ roi tơ băt, hơ drol sơ\, rim sơ năm me\ [a\ o\h hơ nơ\ng hoach dôm j^t triệu hlak jên vă răt pho\ng, mă lei lơ ‘măng răt [ơm pho\ng ư\h kơ ‘lơ\ng, jang sa đei lo#h jên. Vang băt hăm tơ drong sơ ‘ngon, tơ drong gle\h hrat, jang lăp đơ\ng bơ ngai lơ\m u\nh hnam, sư ap^nh kơ d^h, mư\h lei kon pơ lei hăm gơ\h pơm kơ d^h đei 1 kơ loăi pho\ng vi sinh tơ pl^h đơ\ng kơ loăi ‘long chăt răh kư\ kă, re\h jên hai, vei lăng sơ đơ\ng ‘lơ\ng ăn kơ tơm ‘long lơ\m pơ gar hai dăh ư\h? Đon tơ che\ng pơm pho\ng vi sinh đơ\ng ‘long dur yuăn đơ\ng Quân pơm ăn kơ kô Nguyễn Thị Diệu Hạnh, kô pơ tho môn sinh học, hnam trơng ho\k jăl 3 Trường Chinh, apu\ng Chư Sê tôch kơ pơ hơ\ng kơ đon.

Kô Nguyễn Thị Hạnh tơ roi:{ơ\t đe o\h tơ roi đon tơ che\ng hăm ^nh, ‘no\h ^nh akhan ‘no\h ‘nao lăp jing tơ che\ng đe\ch. ‘Me\h đon tơ che\ng âu đei jing tơ pă dăh ư\h, o\h athei tơ chă dôm hla ar vă băt hơ dăh đei ăn đon tơ che\ng đơ\ng kơ d^h ‘no\h [lep. Bro\k tơ\ hnam, đe o\h hlôi tơ chă đei lơ hla ar pha ra băl găh ‘long pơ kao dur yuăn. Đơ\ng ro\ng âu tơ mơ\t pơm pơ long lăng, ^nh tơ roi hăm đe o\h găh pơm pơ long kiơ\ dôm trong thoi yơ, rei ‘nhot hla [ey, pơm thoi yơ, ^nh lăp tơ roi thoi no\h đe\ch. Tơ drong nai dơ\ng ‘no\h đe o\h chă pơm kơ d^h ngăl”.

2 ‘nu ho\k tro Quân păng Hiền oei hơ nơ\ng hơ dai hăm kô pơ tho hơ to\k tơ iung hơ năn tơ drong jang tơ che\ng hơ len găh phong vi sinh đơ\ng ‘long pơ kao dur yuăn.

Pơ tơm thim buăl ho\k hơ dai pôm lăm ‘no\h Bùi Thị Hiền vang pơm, Quân păng Hiền pơ tơm jang lơ\m tơ drong tơ chă păng tơ blang hla ar. Io\k yua ăn [o#h đ^ đăng tơ mam lơ\m tơm nhen đơ\ng hla, dơng, pơ kao, rơ\h tă kơ đei kơ chơ\t ‘lơ\ng tôch kơ lơ, păng đei ‘lơ\ng hlo\h mư\h ‘long vă le\ch pơ kao. Tơ drong g^t kăl ‘no\h, prăt sơ năm, lơ\m ‘long ư\h kơ đei hơ drông phă pơ răm. Kơ l^h thoi nơ\h, hơ dai hăm hơ me\ng găh pơm pho\ng, đe o\h âu đei dơ\ng đon tơ che\ng vă pơm pơ gang pơ lôch hơ drông đơ\ng đak ‘long pơ kao dur yuăn.  

Pơm pơ long blu\ng a đơ\ng 2 ‘nu buăl mơ lo#h âu hlôi jơ nei ke\h kong, đơ\ng ro\ng hrâu ‘long dur yuăn đ^ ko\h ie\ hăm tơ mam tricoderma, io\k đei tơ mam pho\ng vi sinh đei kơ chơ\t ‘lơ\ng lơ. Tơ mơ\t yua blu\ng a lơ\m ‘nhot hla [ey tăng, hla [ey pơ kao ăn [o#h, tơm jing tôch kơ ‘lơ\ng, khei ‘năr blu\h vơ\ kơ đe\h [iơ\ pơ têng hăm săy dôm kơ loăi pho\ng nai, hơ drông ư\h kơ đei sa. Mă lei, tơ drong tơ băt hơ dăh đei yua jơ\p jang đơ\ng sư lơ\m kơ dơ chu\n kơ kon pơ lei ư\h kơ đei [ônh kiơ o#h.

O|h Trần Hoàng Quân pơ ma::“{ơ\t o\h tơ roi tơ mam pơm tru\h hăm kon pơ lei vă kơ kon pơ lei io\k yua, đe sư tam mă lui, yua kơ o\h oei ‘lơ\p, đe sư ư\h kơ ‘me\h đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ drong te\ch mơ dro đơ\ng đe sư. Gơ nang tru\h me\ [a\ păng bôl buăl, ‘no\h oh pơ lung đei 2,3 u\nh hnam yua ‘nao lăp ie\ đe\ch, lăng io\k yua thoi yơ, đe sư mă tơ mơ\t yua lơ\m chu\n na.”  

Hơ nhăk dôm tơ mam đơ\ng kơ d^h vang pơ long  Khoa học ki thuơ\t ‘măn ăn kơ tro ho\k jăl 3, đe o\h hlôi io\k jơ nei mă 2 lơ\m te\h đak, jing 2 lơ\m kơ so# dôm ho\k tro hơ gei hlo\h lơ\m te\h đak sơ năm ho\k 2015-2016. Mă lei tơ mam hơ păh tơ pă hăm dôm đe o\h ‘no\h j^ tơ drong dôm tơ mam đơ\ng kơ d^h hlôi đei kon pơ lei lơ\m tơ ring lui nge\h tơ mơ\t yua jơ\p jang. {ơ\t lăp lơ bơ ngai tơ ge\ch khei ‘năr pơ kao dur yuăn to\k bo\k oei pơ kao, u 2,3 tân pho\ng vă yua dar de\h lơ\m pơ yan đơ\ng ro\ng.

‘Nho\ng Lê Hồng Kê, bơ ngai pơ tăm ‘nhot plei Mỹ Thạch 2, apu\ng Chư Sê pơ ma:“ Kơ plăh do\h đơ\ng 35 tru\h 37 năr ‘mơ\i gơ\h io\k đei. Dang ei sư pơm kơ đe\h [iơ\ lăp oei pă 30 năr bơ\ih. Tơ dăh pơ têng hăm hơ drol ‘no\h ‘mơ ‘met đei đơ\ng 10 tru\h 12 triệu. Nhen [ơ\t hơ drol ki, jo# păh lăp 1 khei ^nh [ôm đơ\ng 3 tru\h 4 ‘măng pơ gang hơ drông. Mă lei dang ei io\k pơ gang đơ\ng đe o\h săy lo\h đe\ch, đunh đunh mă săy 1 ‘măng ‘no\h ư\h kơ gan [o#h hơ drông.”

Kon pơ lei jang chu\n mir apu\ng Chư Sê, de#h char Gia Lai hlôi lui nge\h, io\k yua pho\ng vi sinh đơ\ng pơ kao dur yuăn lơ\m cho\h jang sa.

Io\k yua đơ\ng pho\ng vi sinh pơ kao dur yuăn tơ\ ‘nhot hla [ey tơ gu\m tơ jur jên jang tơ\ tơ ring đơ\ng 10 tru\h 20%, hơ dai hăm ‘no\h pơm kơ đe\h khei ‘năr t^h vơ\ đơ\ng ‘long. Kơ l^h đơ\ng tơ drong ‘nâu pơm ăn lơ u\nh hnam kon pơ lei lui nge\h păng pơ tơm pơ long lăng tơ mơ\t lơ\m tơ pl^h ^ch rơ mo lơ\m pơ tăm che\h phe, tiu. Oei tơ\ hnam trưng ie\ tơ ter thị trấn Chư Sê, tơ mam hơ păh mă Quân păng Hiền io\k đei to\k bo\k jing tơ drong pơ tru\t t^h tên vă kơ lơ ho\k tro nai tơ [o#h tơ drong hưch hanh tơ che\ng hơ len khoa ho\k đơ\ng dôm tơ mam sinh học ‘mơ ‘met, đei yua ăn tơ drong jang găh cho\h jang sa tơ\ tơ ring.

Kô Nguyễn Thị Huệ, Pho\ Kơ dră vei lăng hnam trưng ho\k jăl 3 Trường Chinh, apu\ng Chư Sê tơ roi:“Kiơ\ đơ\ng no\h, đe o\h ho\k tro nai ku\m [o#h akhan, tơ drong hưch hanh tơ che\ng hơ len sư ku\m ‘mong plơ\ dơ\ng tôch tơ găl, Đơ\ng ro\ng ‘no\h, lơ o\h ku\m đei tơ che\ng pơ che\h păng ‘me\h vă đei tơ che\ng hơ len. Hơ nơ\ng hơ năn tơ drong jang sơ năm sơ\, sơ năm ‘nâu, kô Diệu Hạnh ku\m pơ tho 2 ‘nu o\h ho\k tro lăm 12 tơ che\ng hơ len, khei 12 âu ‘no\h vang pơ long tơ\ de#h char. Hnam trưng hơ mo\ jing hơ năn tơ drong jang ‘no\h hơ to\k tơ iung đơ\ng hơ năn tơ drong jang so ‘no\h ku\m io\k đei jơ nei nhen ‘me\h vă.”

Thuem tơ blơ\