Teh tơdrŭt hơlih tơ̆ Lâm Đồng păng Gia Lai lơ̆m dôm năr ou ki đei ƀôh, ưh khan lăp kơ yuơ đơ̆ng ‘mi kial pơm ăn mă oei kơ yuơ đơ̆ng păh kon bơngai dơ̆ng. Rim hơnih ƀônh pơm ăn teh tơdrŭt hơlih, hơdrol kơ ‘noh jei đei chă chưk, kôch teh, tơ iung pơjing ming man. Đơ̆ng tơdrong ƀôh hơdăh yan ou ‘nou, bơ̆n ƀôh hơdăh trong pơkoel pơjing Hla bơar chih tơbăt bơ̆ jang Chinh trĭ pơtruh ăn Hop akom tih XIV găh “pơm pơkeh đĭ đăng trong bơ̆ jang, trong pơkăp, trong pơprŏ vei lăng mŭk drăm bri brăh păng iung jang tơjră tang găn hơlou hăm ‘mi kial pơrăm, tơplih tŏ ‘mi kial” jĭ tôch trŏ lăp tơpă mơ̆n. Păng tơdrong iung jang ‘noh kăl iŏk đơ̆ng tơdra hơdrol, ưh khan tơdra găh tŏ ‘mi kial, tơpih tŏ ‘mi kial mă tơdra pơ đĭ dôm tơdrong đei ƀơm kơnê̆ cham char đơ̆ng rim hơnih ming man, tơdrong vă jang.

Kiơ̆ đơ̆ng ƀok Nguyễn Hoài Dương, Kơdră so chĕp pơgơ̆r Hơnih vei lăng Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char Dak Lăk (dang ei ‘noh Hơnih vei lăng Choh jang sa păng Cham char), tơdra ƀlep gô tơgŭm ăn iung jang tang găn ‘mi kial pơrăm, tơplih tŏ ‘mi kial ‘lơ̆ng hloh:“Bơ̆n kăl iung jang kơtang đơ̆ng tơdrong bơ̆ jang tơdra hơdrol, dăr lăng rim hơnih ming man hơmơt đei teh tơdrŭt hơlih, hơmet pơ ‘lơ̆ng, tơtom. Kăl lăng tơdrong ‘hơrih hơdoi hăm ‘mi kial pơrăm’ jĭ mĭnh trong atŏk tơ iung, ‘noh jĭ chă rơih ‘long pơtăm mă trŏ lăp, iŏk yoa đak pơkom, jang kiơ̆ kmăi kmŏk hơgei vă trŏ lăp hăm cham char hrei ou.”

Lơ̆m Hla bơar chih tơbăt bơ̆ jang Chinh trĭ, pơtruh ăn Hop akom tih Đảng ‘măng mă XIV, tơdrong jang tang găn pơm tơjur cham char bri brăh, vei lăng, hơmet pơ ‘lơ̆ng bri ‘long, jei jing tơdrong kăl hloh. Tơ̆ tơring Tây Nguyên, tơdăh teh tơdrŭt hơlih ‘noh jing tơdrong hơmơt ƀơ̆t măt, ‘noh hiong bri jing tơdrong tơm pơm ăn hli hlơt hloh. Kơ hrĕng rơbou hektar bri răm bơbit iŏk prăt ƀar jĭt sơnăm. Lơ̆m mă khul vei lăng bri roi năr roi tŏ sĕt, bơngai jang vei lăng bri apĭnh pơdơ̆h jang roi năr roi lơ, găh rim hơnih pơtho pơhrăm bơ̆ jang vei lăng bri rim sơnăm sa roi đei tŏ sĕt hok tro apĭnh mơ̆t hŏk.

Ƀok Nguyễn Quốc Hưng, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih vei lăng bri ‘long dêh char Dak Lăk akhan, truh hloi đei trong tơgum djru ‘lơ̆ng hơ iă vă vei lăng bri, tang găn rang rar, jei kăl đei tôm khul jang ‘noh mă keh jang. Rim kang ƀô̆, bơngai jang hơnih vei lăng bri jĭ dôm bơngai bơ̆ jang tơm hloh tơdrong jang ou, tơgŭm ăn tơdrong xek tơlang jơnei rim tơdrong pơm glăi khôi luơ̆t găh cham char bri brăh. Kơ yuơ lơ loh, lăp pơjing đei hơnih jang ‘lơ̆ng, hơvơn đei lơ bơngai jang vei lăng năng tông păng atok tơ iung bri, rim trong tơlĕch jang găh cham char mă kĕ iung jang keh đang:“Hrei ou tơdrong ưh kơ măh bơngai jang oei jing tơdrong kăl hloh. Nhôn măh krao akŏm, hơlêm ‘nhŏng oh hơdrin, mă lei găh đunh đai tai sơnăm ‘noh kăl đei trong tơgŭm djru mă trŏ lăp ‘nei kơna mă gơ̆t kĕ ‘nhŏng oh hơnơ̆ng bơ̆ jang.”

Hăm trong iung jang “atŏk tơ iung kơtang hơnih răt yoa ŭnh hơyuh, muk drăm lơ̆m teh păng tín chỉ carbon”, đei chih tơbăt lơ̆m Hla bơar chih tơbăt bơ̆ jang Chinh trĭ, Tây Nguyên hlôi đei hơyak iung jang hơdrol. Tơ̆ Dak Lăk, ‘ngoăih jang pơlong năng hlôi iŏk đei jơnei găh jang ƀa netzero carbon, oei đei tơdrong vă jang “Cham char kơjăp ‘lơ̆ng”, đei tơlĕch jang lơ̆m hloh 23.000 hektar chehphe tơ̆ Krông Năng păng Cư M’gar. Tơ̆ ou, kon pơlei đei pơtho jang sa kiơ̆ chăl hle, atŏk plei ăl păng gơ̆h vang iung jang lơ̆m tĕch răt carbon tơ̆ hơnăp kơnh. Tiến sĩ Phạm Công Trí, bơngai joăt jang găh cham char kơjăp ‘lơ̆ng hơlen:“Dak Lăk đei lơ tơdrong rơvơn vă iung jang kiơ̆ lơ̆m tĕch răt tín chỉ carbon. Tơring đei khul bơ̆ jang chă tơchĕng hơlen hơgei, bri păng ‘long pơtăm hrou hrăo dih băl tôch rơvơn ăn iung jang hơgrop mŭk drăm hăm trong iung jang pơm tơjur yuh kơnê̆.”

Tây Nguyên ‘noh tơring tu kơ thoong đak ro năm tơ̆ tơring Tŏk bŏk păng Đông Nam Bộ. Kơ yuơ lơ loh, lơ bơngai joăt jang akhan, kăl đei trong iung jang hơdoi găh vei lăng năng tông đak păng cham char, vă trong iung jang tơm teh đak tơpă đei tơlĕch jang ‘lơ̆ng hơ iă tơ̆ tơring. Tiến sĩ Trần Ngọc Thanh, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hnam trương Đăi hok Đông Á, pơma hơdăh:“Tơklep hăm hơmet pơ ‘lơ̆ng bri hăm tơmang pơhiơ̆ pơlei pơla, tơmang pơhiơ̆ cham char gô pơjing đei tơdrong đei iŏk yoa sa hơpăh ăn kon pơlei. Lơ teh đak hlôi tơlĕch jang iŏk đei jơnei. Tơdăh bơ̆n jang ‘lơ̆ng, Tây Nguyên gô jing mĭnh păh vei kơjăp bri, mĭnh păh atŏk tơ iung jang sa-mĭnh trong yak kơjăp ‘lơ̆ng.”

Đơ̆ng ƀôh hơdăh yan ou tơ̆ Tây Nguyên, rŏ năng vă sơkơ̆t hơdăh akhan, Mục IX Lơ̆m Hla bơar chih tơbăt bơ̆ jang Chinh trĭ, pơtruh ăn Hop akom tih Đảng ‘măng mă XIV hlôi tơlĕch ăn ƀlep trong. Mă lei vă trong tơlĕch jang ou đei tơlĕch jang kiơ̆ ‘lơ̆ng hơ iă, lei kăl pơjing đei rim trong jang hơdăh iung jang hơdoi kơ rim tơring găh cham char păng iung tơjră tang găn ‘mi kial pơrăm, trong tơgum djru kăl, gơ̆t jơ̆ng khul jang vei lăng bri, khôi luơ̆t păng kon jên jang ăn tơdrong jang tech răt tín chỉ carbon păng atŏk tơ iung kmăi kmŏk dăr lăng hơlen cham char, tơdra hơdrol teh tơdrŭt hơlih, phang pơđang.

Mưh atŏk tơ iung trŏ lăp hăm cham char jing tơdrong tơm lơ̆m tơpôl rơih iŏk, mưh dăr lăng ‘lơ̆ng cham char păng pơm tơjur tơlĕch yuh ‘mê̆ đei lăng jing tơdrong jang chinh trĭ kơ rim kâp, rim hơnih bơ̆ jang, ‘noh trong tơlĕch ăn tơlĕch yuh ‘mê̆ hơtŏ 0 lơ̆m sơnăm 2050 - nhen Trong vă pơjing Hla bơar chih tơbăt bơ̆ jang Chinh trĭ, pơtruh ăn Hop akom tih Đảng ‘măng mă XIV tơlĕch ăn-gô jing đei tơpă ‘lơ̆ng hơ iă lơ̆m dôm groi teh nhen Tây Nguyên.