Tơdrong sô̆ hơ-iă kơ  “Kơmăng akŏm tôn chĭng chêng vă hơlen băt gah joh ayŏ” kơ kon pơlei kon kông gah tơring Pơmơ̆t dêh char Quảng Ngãi, hăm tơdrong vang akŏm đơ̆ng kơhrĕng ngê̆ nhơ̆n, hơdruh tơdăm truh đơ̆ng dôm pơlei pơla. Lơ̆m kơmăng akŏm, lơ tơmoi, kon pơlei đei hrou atŭm hăm tơdrong joh ayŏ chĭng chêng, hơsuang păng dôm tơdrong hơri hơsuang kră sơ̆ kăp gĭt kơ kon pơlei kon kông.

Hăm tơdrong hơmet tơnăp 'lơ̆ng, dôm tơdrong pơdah: Tap Đing Tút kơ bơngai Giẻ- Triêng, tơ̆ xah Ngọc Hồi; pơre tơdra ƀai hơri “Chim Jil năm hŭm”, bơngai Xơ Đăng, xah Đăk Tô; Tôn chĭng chêng, hơsuang “Ƀô đô̆i vih tơ̆ pơlei”, bơngai Bahnar Rơ Ngao, phương Kon Tum…răk 'măn lơ tơdrong vơch 'lơ̆ng ăn kon pơlei păng tơmoi truh lăng. Mă kăl, Khul chĭng chêng – hơsuang pơlei Kon Klŏk, xah Đăk Mar pơtruh hăm kơmăng joh ayŏ tơdrong pơdah đei hơnăn “Khei 10 kăt ƀa, chĕp grang you ka, lua hơnguang kon bri”.

Hăm tơdra hơgơ̆r – chĭng chêng re ang, đe hơdruh Xơ Đăng hrŭk hơbăn ao tanh, jơ̆ng yak kiơ̆ tơdra hơsuang, ti chĕp grang kiơ̆ tơdra you ka, teu klŏng kram ah tơnĕu. Đe tơdăm hăm hơngiăng hơrăng hơrŏ teu 'mrơ̆m hră năm tơ̆ bri, pơdah dơ̆ng tơdrong hơrih kơ bơngai Xơ Đăng sơ̆ hăm khôi juăt hơrih tơguăt hăm cham char, bri kông, glung đak. Ngê̆ nhơ̆n A Rủ, oei tơ̆ pơlei Kon Klŏk, xah Đăk Mar ăn tơbăt: Khul chĭng chêng – hơsuang đei hloh 40 'nu, hăm lơ hnưr sơnăm phara băl. Vă pơdah đei jơnei tơdrong pơdah “Khei 10 kăt ƀa, chĕp grang you ka, lua hơnguang kon bri”, kăl đei tơdrong akŏm hơdoi kơjăp, 'lơ̆ng hơnơ̆ng đơ̆ng khul chĭng chêng – hơgơ̆r hăm khul hơsuang drănglo – drŏkăn atŭm hăm lơ tơmam drăm lĕk lŏk nai:

“Inh ƀôh sô̆ kơlih đei 'nhăk khul năm akŏm pơdah. 'Nhŏng oh akŏm băl vă pơdah dôm tơdrong joh ayŏ kăp gĭt phara kơdih. Vă ăn đe oh lăp hloh kơ tơdrong juăt jue po kơdih mă mônh noh đei bơngai pơm yuk hơdrol. Mă 2 noh ba athei 'nhăk đe oh năm akŏm pơdah hăm đe buăl vă chă hŏk hơlen tơdrong chăm hlôh vao kơ dih băl. Ah mă đe oh đei tơmơ̆ng, đei ƀôh đang măt noh roi hơtŏk hloh tơdrong lăp 'mêm”.

Atŭm hăm đe ngê̆ nhơ̆n 'lŏ sơnăm, Khul chĭng chêng – hơsuang kơ pơlei Kon Klŏk đei lơ đe sơnăm mơlôh nhen oh Y Pên, Y Thuật… 'Nou jĭ 'măng mă blŭng, đe oh đei năm akŏm pơdah tơ̆ chơnang tih să, vă tơbang tơdrong joh ayŏ 'lơ̆ng rŏ juăt jue kon kông po truh hăm lơ bơngai lăng păng đe tơmoi. Y Thuật, 12 sơnăm, jĭ bơngai 'lơ̆p hloh lơ̆m Khul chĭng chêng – hơsuang kơ pơlei Kon Klŏk ăn tơbăt, khul nhôn hlôi hơdrin chă pơhrăm rim ƀai chêng, tơdrong hơsuang vă pơdah 'lơ̆ng sơđơ̆ng tơdrong pơdah ou:

“Vang akŏm lơ̆m Khul, inh sô̆ hơ-iă. Ah oei tơ̆ hnam inh adoi iŏk ƀai hơri brông hlôi chih vă pơhrăm hơri. Inh athei pơhrăm mă rơbot, vei răk tơdra hơri kon kông kơdih. Lơ̆m rim 'măng pơhrăm noh inh pơ-'nam hơri tôch ai hloi. Inh lăp hơri brông, mĕ ƀă inh asong inh năm pơhrăm hơri, inh tơchĕng, kơyuơ tơdrong joh ayŏ kon kông kơdih noh athei băt chă vei răk tơƀăk mong”.

Hăm tơdrong pơtho tơnăp đơ̆ng Ngê̆ nhơ̆n Ưu tú Y Kha, Khul chĭng chêng – hơsuang kơ pơlei Kon Klŏk, xah Đăk Mar, dêh char Quảng Ngãi hlôi pơdah dơ̆ng lơ khôi juăt kơ bơngai Xơ Đăng, lơ̆m noh pơdah Khôi et soi sŏng ƀa 'nao (et jur xa ƀa 'nao), et soi hơdrơ̆m đak (et ming tơnglang đak), et soi tŏk rông 'nao... Ưh hơdsrô̆ răk akŏm lơ tơdrong 'lơ̆ng lơ̆m đon bơnôh tơmoi lơ̆m păng 'nguaih kơ dêh char, tơdrong pơdah kăp gĭt, ƀenh kơ tơdrong juăt jue kơ khul ngê̆ nhơ̆n sơnăm mơlôh hlôi pơlan să kơtang tơdrong tơbang kăp gĭt gah joh ayŏ chĭng chêng lơ̆m tơdrong hơrih kon pơlei Xê Đăng.

Lĕch đơ̆ng chơnang pơdah, jăk đơ̆ng kơmăng akŏm, tơklah ti hăm tơmoi đơ̆ng jơ̆p tơring, Khul chĭng chêng – hơsuang pơlei Kon Klŏk chôt vih hăm pơlei pơla tơ̆ xah Đăk Mar (dêh char Quảng Ngãi). Tơdrong hơrih kon pơlei Xơ Đăng tơ̆ ou đơ̆ng đunh sơ̆ tơguăt hăm mir pơgar kaphê păng dôm hơdrĕch 'long pơtăm, pă đei oei “lua hơnguang kon bri brah” nhen lơ̆m tơdrong hơrih sơ̆. Mă lei chĭng chêng, hơsuang, hơri brông... adoi oei jing tơdrong kăp gĭt ưh gơh kơƀah. Pơlei Kon Klŏk oei vei răk khôi Et soi tŏk rông 'nao, et soi ming tơnglang đak, et sŏng ƀa 'nao... Mă kăl, pơlei Kon Klŏk đei truh 5 ngê̆ nhơ̆n đei Kơdră teh đak pôk hơnăn Ngê̆ nhơ̆n ưu tŭ. Rim tơmam pơre tơdra juăt jue nhen: tơ rưng, tĭng nĭng, klông pút… adoi kơyuơ đe ngê̆ nhơ̆n chă pơm kơdih đang kơ 'noh pơtho ăn kôn mon kon sou băt chă yua. Ưh hơdrô̆ bơngai 'lŏ kră nhen ngê̆ nhơ̆n A Veng, A Lang, mă đei hloi dôm bơngai sơnăm mơlôh nhen A Huy adoi hlôi đei sơkơ̆t jĭ ngê̆ nhơ̆n joh ayŏ kră sơ̆. Ngê̆ nhơ̆n A Lang ăn tơbăt:

“Inh ƀôh tơdrong jang kơ Khul chĭng chêng – Hơri brông pơm jang tơnăp. Inh hơpơi 'meh Khul hơnơ̆ng đei akŏm pơma đam, hŏk hơlen lơ hloh, pơm thoi yơ vă vei răk tơƀăk mong kơjă joh ayŏ mă yă ƀok pơsư̆ ăn, đei chĭng chêng, đei brŏ kon kông, đei tơdra hơri hơ-chiếo, ha-nhông tơpă kăp gĭt. Kơdih inh băt chă yua minh tơmam pơre tơdra nhen tĭng nĭng, chĭng chêng, hơgơ̆r... Yơ̆ng ou ki, inh adoi pơtho ăn đe oh băt tôn chĭng klơk (tơrưng), tôn chĭng chêng, reh tĭng nĭng, inh pơtho ăn đe oh hloh 3 khei kơ ou bơih, đei 9 'nu kiơ̆ hŏk, đe mon hlôi rơbot đei 3 ƀai chêng, ƀai hơgơ̆r bơih”.

Lơ sơnăm kơ ou, hăm tơdrong pơtho dăp đon dăp bơnôh đơ̆ng khul ngê̆ nhơ̆n kră, Khul chĭng chêng – hơsuang kơ pơlei Kon Klŏk roi vơ̆ pran, hăm hloh 40 'nu. Đe ngê̆ nhơ̆n 'lŏ sơnăm hơnơ̆ng pơdjoi jơlah unh lăp nhan ăn đe sơnăm mơlôh, hơmet hơtŏk joh ayŏ kră sơ̆. Ah mă pơdah lơ̆m dôm tơdrong akŏm joh ayŏ tih, kăl akŏm lơ bơngai, đe ngê̆ nhơ̆n gơh chă krao đei dôm jĭt 'nu hơdruh tơdăm thôn Kon Klŏk vang chă akŏm. Tơdra chĭng chêng roi năr roi re ang, tơdrong hơri brông roi năr roi păr ang hơtaih, tơdra hơsuang 'lơ̆ng kơ bơngai Xơ Đăng hlôi tơgop hơ-'nhăk tơdrong joh ayŏ Tây Nguyên truh hăm tơmoi lơ̆m păng 'nguaih kơ teh đak.

Jĭ minh lơ̆m dôm ngê̆ nhơ̆n mă blŭng đei Teh đak pôk ăn hơnăn Ngê̆ nhơ̆n Ưu tŭ, ngê̆ nhơ̆n Y Kha – Kơdră Khul chĭng chêng – hơsuang pơlei Kon Klŏk, hơnơ̆ng vei răk tơƀăk mong pơtho pơdjoi tơdrong 'lơ̆ng joh ayŏ kră sơ̆ kơ kon pơlei kon kông po kơdih ăn kôn mon kon soi. Hăm pơkăp khŏm pơm đei đơ̆ng yă păng đe ngê̆ nhơ̆n lơ̆m pơlei, kâu lak ƀô̆ hlôi hơvơn roi năr roi lơ bơngai vang jang, lơ̆m noh đei bơngai tŏk 70 sơnăm bơih, bơngai 'lơ̆p hloh noh pơtơm 10 sơnăm. Ngê̆ nhơ̆n Y Kha chơt hơ-iă akhan: khul joh ayŏ kră sơ̆ kơ pơlei hơnơ̆ng tơgop ăn dôm tơdrong pơdah joh hơri tih, tơroi gah joh ayŏ kră sơ̆ kơ kon pơlei Xơ Đăng truh hăm jơ̆p tơring lơ̆m teh đak:

“Truh dang ei, inh hlôi chih akŏm păng hơtŏk pơhlom 10 ƀai hơri brông, đei năm pơdah tơ̆ lơ tơring. Tơdrong kăp gĭt kơ Khul nhôn noh ah 'măng akŏm pơdah 1000 sơnăm Thăng Long - Hà Nội sơnăm 2010, Festival chĭng chêng Tây Nguyên tơ̆ pơlei tơm Plei Ku (Gia Lai) sơnăm 2012, pơdah tơ̆ Long Xuyên ah sơnăm 2013, Nghệ An ah sơnăm 2014, Thanh Hóa ah sơnăm 2015 … Oei lơ̆m dêh char noh nhôn akŏm pơdah hơnơ̆ng đĕch”.

Lơ̆m rim hơtuch giĕng, dah mă ah pơlei đei tơdrong kiơ, noh đon lăp kơ joh ayŏ kră sơ̆ hlôi hram lơ̆m klak klơm rim bơngai hlôi sut lê̆ đĭ dôm tơdrong tơklah gah jơhnơr sơnăm. Bơngai 'lŏ kră, bơngai mơlôh, đe hơdruh tơdăm, đe drăkăn... adoi hrou dơh po lơ̆m dôm tơdra hơsuang, dôm ƀai hơri juăt jue mă yă ƀok răk ăn. Ngê̆ nhơ̆n ưu tŭ A Bôm, jĭ bơngai pơm tơlĕch păng ming pơ-'lơ̆ng tơmam pơre tơdra ăn tơbăt. ưh hơdrô̆ pơtho ăn kôn mon kon sou lơ̆m pơlei Kon Klŏk, ƀok kơchăng tơgŭm ăn kon pơlei tơ̆ tơring nai chă vei răk tơƀăk mong tơdra juăt jue kră sơ̆:

“Mưh chêng mă yơ hư, nơ̆r pă đei trŏ noh inh jĭ bơngai ming chêng. Dôm tơmam pơre tơdra nai nhen tơrưng adoi inh pơm păng ming pơ-'lơ̆ng, klông pút mưh hăp ưh kơ trŏ nơ̆r noh inh adoi ming hloi dah mă pơm 'nao. Lơ̆m kơplah ming, inh pơtho hloi ăn kôn mon kon sou ƀôh băt, vă đe sư hŏk ƀoi, băt chă pơm tơlĕch, ming brŏ ou to. Dang ei lơ̆m pơlei đei minh ƀar bơngai đĕch băt chă pơm brŏ kon kông”.

Gơnơm vei răk tơƀăk mong lơ khôi et xa, tơdra hơri juăt jue kơtă lơ̆m tơdrong hơrih rim năr, pơlei Kon Klŏk, xah Đăk Mar (dêh char Quảng Ngãi) dang ei jing hơnih mă tơmoi lơ̆m păng 'nguaih kơ teh đak hơpơi truh tơmang lăng. Atŭm hăm tơdrong jang tơm noh choh jang xa, bơngai pơlei Kon Klŏk hơnơ̆ng akŏm jơ năr ăn tơdrong pơm brŏ kon kông, tanh brai, tanh brong jak... vă trŏ hăm tơdrong 'meh vă kơ po păng đei xa yua rah hloi. Khul chĭng chêng, khul hơsuang kơ pơlei hơnơ̆ng đei năm akŏm lơ̆m dôm tơdrong pơdah joh ayŏ kơdŏ suang lơ̆m tơring đang kơ noh năm truh tơring Pơbah, gah Tu năm akŏm pơdah lơ̆m dôm tơdrong akŏm joh ayŏ kơdŏ suang lơ̆m teh đak păng lơ̆m apŭng plenh teh hloi.