‘Lơ̆ng hơiă tơdrong juăt tôn chĭng chêng kơ bơngai K’Ho
Thứ tư, 08:19, 05/11/2025 Lan - Dơ̆ng chih tơblơ̆ Lan - Dơ̆ng chih tơblơ̆
VOV.Bahnar - Hăm dôm hơdrĕch kon kông tơ̆ Tây Nguyên, chĭng chêng jĭ tơmam tôn tôch sĭt, đei yang oei lơ̆m chĭng chêng. Chĭng chêng đa iŏk tôn lơ̆m dôm tơdrong et soi, dăh mă đei bơngai nê̆ năn kâu. Hăm bơngai K’Ho tơ̆ dêh char Lâm Đồng oei đei 1 tơdrong soi hơdrô̆ vă bơnê kơ yang chĭng chêng, ‘nŏh jĭ soi kơ chĭng chêng.

“Ơ mih pơla, ma pơlei! Đơ̆ng rŏng 1 sơnăm gleh hrat đơ̆ng choh jang mir roh, năr ‘nâu ƀa đĭ tăh ƀĕnh pơk, tơdrô ghe pai hơmet kơtĕch khei, truh năr et xa bơih. Bĕ bơ̆n jăh truh tơ̆ âu soi bơnê kơ yang tơjur ăn pơlei pơla bơ̆n 1 sơnăm ‘mi rŏ, tŏ hơlăng, mir ƀa hơƀo jing ‘lơ̆ng, nhŭng iĕr, kơpô, rơmo hrong ƀĕnh cham. Ơ pơlei pơla! Bĕ bơ̆n jăh truh tơ̆ âu et xa”.

Truh jơ soi kơ yang, kră pơlei K’Thế tơ̆ plei Srê Nhắc, xăh Đinh Văn Lâm Hà, dêh char Lâm Đồng hlôm tơ hiĕp, krao đĭ đăng kon pơlei truh. Tơl plơ̆ kon pơlei ruh răh tơkan truh, dơ̆ng jŭm dăr gơ̆ng vă soi kơyang. Mưh rim bơngai ngôi ‘lơ̆ng bơih, kră pơlei K’Thế pơtơm soi:

“Ơ yang chĭng chêng, sĭt kơtang re jrang hiôk! Oei oei lơ̆m chĭng tih, chĭng iĕ; chĭng mĕ, chĭng kon. Kon pơlei đei ‘nhem xa, rơba ‘nhĕm sŏng, băt mơ̆ng nơ̆r, băt jang dôm tơdrong 'lơ̆ng. Bơnê kơ yang păng hơpơi kơ yang vang truh et xa hăm kon pơlei nhôn. Năr 'nâu plei nhôn et xa, đei tơmam soi, đei tơdrô ge ƀou phu. Apinh yang asong iŏk chĭng dur tôn vang, chĭng jrang tôn dăr, tơiung jơhngâm đon hưch hanh ăn kon pơlei lơ̆m năr et soi âu”.

Tôch nơ̆r soi, kră pơlei soi hăm iĕr tơmông; kŭm hăm dôm tơmam soi nai nhen ka kro, ƀoh, phe, por tơyông, plei ‘long. Tơdrong soi tôch sĭt vă iŏk tơjur chĭng ăn đe tôn păng soi ăn dôm bơngai truh akŏm đei jơhngâm pran jăng, hiôk chơt, ƀĕnh tơdrong pŭn ai. Đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh jĭ tơdrong iŏk tơjur sơmrŭk chĭng păng pơjao ăn 6 ‘nu tơdăm tôn ƀai “Gungme Gungma”, vă akhan “Sơng kơ tơmoi truh”. Đơ̆ng rŏng kơ soi tơjur chĭng đang, jơva chĭng re păr ang kơplăh âu tơdrong et xa kŭm pơtơm pơgơ̆r.

Kră pơlei K’Thế tơroi dơ̆ng: “Hơdrĕch hơdrung yơ mă kră pơlei dăh mă lơ̆m pơlei đei chĭng chêng ‘nŏh yang chĭng oei oei lơ̆m pơlei ‘nŏh. Soi tơjur chĭng vă krao hơpơi yang vang truh et xa hăm kon pơlei lơ̆m dôm tơdrong nhen vă tơmul ƀa mir dăh mă man hnam, et iŏk ŏng mai ăn kon hơ ‘lơ̆p… Đĭ đăng ƀai tôn chĭng vă tôn athei soi apinh yang ngăl, đơ̆ng noh nhôn gơ̆h iŏk tôn”.

Mĭnh lơ̆m dôm tơdrong tôch hơiă lơ̆m lêh et soi kơ chĭng ‘nŏh jĭ tơdrong thi tôn (Ching Yo). Lơ̆m hơkâu đĭ đei et ngôi 2,3 kang tơdrô bơih, ƀơ ƀreh jơhngâm iung ranh, đe tơdăm thi tôn chĭng, iŏk ki thuơ̆t tôn chĭng đơ̆ng kơdih, tŭn găn bơngai nai vă đe ưh gơ̆h tôn, thoi noh ‘nŏh jing jei kơ sư. Tơdrong pơchơ̆t đei hơnơ̆ng, hơdai hăm tơdrô ge, jơva chĭng roi đunh roi păr ang.

‘Nhŏng Kra Jan K’Rông, tơ̆ plei Bồ Liêng, xăh Đinh Văn Lâm Hà, tơroi, chĭng chêng păng dôm tơdrong et xa jĭ tơdrong juăt ưh đei hiơt hiong lơ̆m tơdrong arih kơ bơngai K’Ho: “Tơdrong pơngơ̆t, tơgŭm đơ̆ng Đảng păng teh đak hlôi pơm ăn kon pơlei nhôn roi đunh roi đei đon chĕp vei kơjăp dôm tơdrong juăt kiơ̆ bơngai drŏ kăn pơm tơm lơ̆m hnam tơnŏ. ‘Nŏh jĭ 1 tơdrong tôch kăp gĭt, đei hơnơ̆ng lơ̆m jơhngâm đon kon pơlei nhôn”.

Lơ̆m chĭng chêng đei yang, bơngai K’Ho chep vei tôch pơ ‘lơ̆ng, ưh ăn iŏk tôn chư̆ kă. Ƀok K’El, tơ̆ kueng kơphô̆ Ryông Srê, xăh Đinh Văn Lâm Hà, dêh char Lâm Đồng tơroi; chĭng chêng tơklep kơjăp hăm dôm tơdrong et soi lơ̆m chăl arih kơ kon bơngai păng dôm tơdrong et soi gĭt kăl kơ kon pơlei:  “Chĭng bơngai K’Ho ‘noh đei 6 tŏ, chêng ‘noh đei 8 tŏ. Lơ̆m sơmrŭk chĭng ‘noh gơh tôn lơ ƀai, tôn lơ̆m dôm năr et soi tih, pơtih gia et jur sa, et pơkong păng dôm tơdrong et soi gĭt kăl ‘noh nhôn tôn chĭng ngăl. Chĭng chêng jĭ 1 tơmam kăp gĭt kơ bơngai K’Ho”.

Lơ̆m dôm tơdrong et soi kơ bơngai K’Ho, et soi kơ chĭng chêng jĭ tơdrong et soi pơih blŭng vă apĭnh yang asong iŏk tơ jur sơmrŭk chĭng chêng vă tôn. ‘Nâu kŭm jing tơdrong et soi pơih blŭng ăn dôm tơdrong pơgơ̆r et soi ƀĕnh kơ jơva re đơ̆ng chĭng chêng păng lơ tơdrong tôch hơiă đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh. Tơdrong arih roi đunh roi tŏk, kon pơlei oei năng kăl păng chĕp vei kơjăp dôm kơjă kăp gĭt đơ̆ng kră sơ̆. Lơ̆m noh, et soi kơ chĭng chêng jĭ 1 tơdrong tôch hơiă, đei bơngai K’Ho chĕp vei lơ̆m lơ tơdrong et soi hrei ‘nâu.

Chĭng chêng jĭ tơmam pơre tơdra ưh gơh kơƀah lơ̆m tơdrong hơrih kơ kon pơlei Tây Nguyên. Hăm kon pơlei K’Ho tơ̆ dêh char Lâm Đồng, ƀai chêng sô̆ - Chêng Bor – đei lơ bơngai lăp mơ̆ng. Ah mă ƀai chêng đei pơre jing 'măng mă kon pơlei tơƀơ̆p, tơguăt đon bơnôh kon bơngai hăm dih băl, tơƀôh tơdrong tơguăt tơguăl drơ̆ng minh lơ̆m unh hnam păng pơlei pơla.   

Ƀơ̆t đei 'măng veh hơpong ngôi tơ̆ dôm pơlei pơla K’Ho, tơmoi gô đei tơ-'ngla hnam gô đei tơ-'ngla hnam sơng kăp gĭt hăm minh ƀai chêng Bor – tơƀôh tơdrong sô̆ ƀơ̆t đei tơmoi gĭt truh. Ƀok Liêng Hót Ha Kliêng (bơngai K’Ho Cil) tơ̆ thôn Srê Đăng, xah Tân Hội, dêh char Lâm Đồng ăn tơbăt: hơdrol ki, chêng Bor hơnơ̆ng đei pơre ƀơ̆t lơ̆m unh hnam dah mă pơlei pơla đei tơdrong sô̆. Noh jing tơdrong et pơsĭt pơkong, sơng tơmoi gĭt, dah mă et tŏk hnam 'nao, et jur xa... Tơdra chêng bor pơm ăn kon bơngai chơt hơ-iă hăm tơdrong hơpơi đei yua tơnăp:

“Ah mă ba đei yua lơ phe ƀa 'nhăk viht ơ̆ hnam noh athei sô̆ hơ-iă, athei iŏk chêng bor vă tôn, pơgơ̆r et jur xa vă tơroi ăn kon pơlei pơla. Vang truh et xa sô̆ atŭm hăm pơlei pơla hăm tơdrong hơpơi 'meh pơyan jang 'nao grăng pran păng gô đei yua lơ phe ƀa hloh, noh jing khôi juăt 'lơ̆ng kơ kon pơlei K’Ho nhôn”

Ngê̆ nhơ̆n Ka Să Ha Sang, tơ̆ thôn Dà Blah, xah Lạc Dương, dêh char Lâm Đồng ăn tơbăt: Hơmrŭk chĭng chêng kơ bơngai K’Ho đei 6 tŏ, pơtih ăn kơ unh hnam 6 'nu, đei mĕ ƀă păng 4 'nu kon. Hơnăn krao kơ rim chêng noh: Chêng yŏng, chêng Rơnoai, chêng Ndơn, chêng Mboăt, chêng Blah păng chêng klŏk.

Ƀai chêng Bor ah tôn noh athei đei tôm 6 tŏ. Đe tôn chĭng chêng noh tuơ đĕch (3 drŏnglo - 3 drăkăn, dah mă 6 drŏnglo, 6 drăkăn). Ngê̆ nhơ̆n Ka Să Ha Sang ră hơdah, mưh kơƀah minh lơ̆m 6 tŏ noh gô ưh đei trŏ ƀai chêng bor – chêng kơ tơdrong tơguăt tơguăl: “Tôm tơrĕk truh minh pang, atŭm tơgŭm pring vei dih băl, tơguăt tơguăl minh đon bơnôh. Nhen chêng ou, đei 6 tŏ mă 'meh tôn ƀai chêng bor noh athei đei tôm 6 tŏ, kơlih mưh asong rim pah noh 3 tŏ đĕch noh ưh gơh chă tôn ƀai chêng bor, ưh kơsĭ ƀai chêng bor sô̆ - tơguăt tơguăl, noh đei lăng jĭ atŭm krung kơtum, minh pơlei pơla, minh teh đak”.

Ah mă tôn chêng Bor, chêng yŏng athei pơtơm hơdrol, đang kơ noh chêng kon kiơ̆ đơ̆ng rŏng nhen lĕ tơl nơ̆r hăm mĕ ƀă... Tơdra chêng re pơtơm tơtenh vă tơbang tơdrong sô̆ lơ̆m đon bơnôh kơ rim bơngai. Minh ƀai chêng athei đei tôm 6 tŏ, kơlih ưh gơh kơƀah tơdrong sô̆ mưh tơklah chêng yŏng dah mă chêng kon. Ngê̆ nhơ̆n Kơ Să Ha Sang ăn tơbăt, tơdrong kăp gĭt hloh kơ ƀai chêng Bor 'noh ưh gơh tơklah, athei tơguăt păng 'mêm kơ-eng dih băl, đơ̆ng unh hnam, truh pơlei pơla păng teh đak: “Tơdrong kăp gĭt kơ ƀai chêng bor ou ah anih lơ̆m unh hnam dah mă lơ̆m pơlei đei bơngai 'lŏ bơngai mơlôh, tôm yak atŭm minh trong... noh pơtơm đei teh đak Việt Nam bơ̆n”.

Hăm tơdrong kăp gĭt thoi noh, lơ̆m dôm năr ou tơ̆ jơ̆p pơlei pơla K’Ho, dêh char Lâm Đồng, tơdra chĭng chêng Bor tŏk bŏk ang bang, hrou atŭm hăm tơdrong sô̆ kơ tôm kon pơlei jơ̆p teh đak. Păng hăm tơdrong hiôk kơdih kơ dêh char Lâm Đồng, atŭm hăm tơdrong asong jang đơ̆ng teh đak, tơdrong hơdrin đơ̆ng kon pơlei kon kông, hlôi hơ-'nhăk “Tơdrong joh ayŏ chĭng chêng Tây Nguyên” jing minh tơmam drăm 'măn tơmang pơhiơ̆, hơvơn lơ tơmoi lơ̆m păng 'nguaih kơ teh đak truh tơmang lăng ƀơ̆t rim 'măng juă jơ̆ng truh tơring teh ou.

Lan - Dơ̆ng chih tơblơ̆

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC