Tơdrong pơlong Pơlei ngôi pơchơt – Pơlei joh hơri tơ̆ xah Tân Tiến, dêh char Đăk Lăk hơvơn hloh 240 bơngai joh ayŏ, ngê̆ nhơ̆n kơ 8 pơlei: Kon Wang, Kon Tây, Ea Mao, Chư Drăng, Kon Hring, Đak Leng 1, Hằng 1A, Hằng 1C vang akŏm. Kon pơlei pơdah joh ayŏ kơdŏ suang, tơmam xa păng dôm tơdrong pơsuh pơchơt kră sơ̆.

Dôm tơdrong pơsuh pơchơt kră sơ̆ đei pơgơ̆r lơ̆m 4 tơdrong noh: klŭ măt rôp bip, dui tơlei, hao sing sơng đă ƀơlŏng păng pơlong sŏ đak. Kăp gĭt hloh noh pơsuh pơlong sŏ đak găn gơng 'long kram hơtaih pơhlom 50m. Lơ̆m 5 pơnĭt, pơmai oh yơ mă sŏ đei lơ đak hloh noh gô đei jơnei. Tơdrong pơsuh pơchơt ou vă pôk pơ-ư hăm tơdrong pơ-'nam, rơhao kơ bơngai drăkăn Xơđăng. Pơmai Rosa Huyết, oei tơ̆ pơlei Kon Wang chơt hơ-iă ah mă đei truh hăm tơdrong akŏm “Pơlei ngôi pơchơt, pơlei joh hơri”, tơroi: "Đei truh akŏm Tơdrong pơlong Pơlei ngôi pơchơt – Pơlei joh hơri, inh chơt hơ-iă dêh, hăp pơm ăn kơ inh hlôh vao hơdah hloh gah khôi juăt hơrih xa kơ yă ƀok sơ̆. Nhôn tŏk bŏk oei pơdjoi ăn đe sơnăm mơlôh vă đe sư băt vao păng tơgĭt gah khôi juăt sŏ đak kơ kơn pơlei kon kông po, đei đak pai xa rim năr, đei tơdrong hơrih ăn unh hnam. Tơdrong pŭ đak noh đei tơpă lơ̆m tơdrong hơrih pơm jang kơ nhôn’’.

Lơ̆m 'măng pơlong tơmam xa juăt jue, kon pơlei atŭm tơbang tơdrong rơgei po lơ̆m tơdrong pai xa dôm tomam xa kăp gĭt đei um rup kơdih kơ kon pơlei, kơ pơlei pơla po. Dôm tơmam xa kră sơ̆ hlôi đei pai đơ̆ng hla 'nhot tơmam drăm hlôi đei tơ̆ mir pơgar nhen hla ƀlang pơ-iŭ, tơƀăng pai tơpŭng hăm 'nhĕm iĕr, tơ-'mơ̆ng tôl, por prung, 'nhot bri, ka đak glung... Jĭ bơngai pai 'nhot xa kră sơ̆ rơgei hloh kơ bơngai Xơ Đăng, yă Y Nă, oei tơ̆ pơlei Chư Drăng ăn tơbăt: Dôm tơmam xa đei pai đơ̆ng tơm, rơh, hla 'long bri kiơ̆ juăt jue, noh tơpă 'lơ̆ng ƀou phu, akŏm ƀenh kơ tơdrong 'lơ̆ng bri kông: “Truh akŏm pơlong 'nhot xa, pơlei nhôn đei 4 tơmam xa kră sơ̆. Mă mônh noh ka ƀuh, ka noh ka truơh, ka hơkenh; mă ƀar noh 'nhot tơ-'mơ̆ng hre  tơpŭng đing 'lao; mă 3 noh 'nhot pai hơdret prit; mă 4 noh 'nhĕm kraih ƀuh. Tôm tơmam xa ou noh chă đơ̆ng bri ngăl, tơmam pai xa lơ̆m cham char đei kơdih noh ƀou phu 'lơ̆ng’’.

Sô̆ hơ-iă hloh lơ̆m 'măng pơlong ou noh tơdrong joh ayŏ kơdŏ suang kơdih po kon pơlei, ngê̆ nhơ̆n kơ 8 pơlei pơdah. Đei pơlei đei truh 5 tơdrong pơdah, pơlei tŏ sĕt jat noh adoi đei 2 tơdrong pơdah. Dôm tơdrong hơri hơsuang, tôn chĭng chêng dôm ƀai hơ-'nguơ̆u kơ tơdrong hơrih 'nao, tơdrong tơhưch drŏnglo drăkăn, hơlêm pơtho akhan kon sou hŏk pơhrăm, pơlong pơm jang... Minh lơ̆m dôm tơdrong joh hơri đei Jơnŭm pơgơ̆r pôk bơnê noh tôn chĭng chêng ƀai ‘’Et xa ƀa 'nao’’ kơ Khul chĭng chêng hơ-ioh pơlei Kon Wang. Khul chĭng chêng đei 14 'nu oh hơla 16 sơnăm, kơyuơ ngê̆ nhơ̆n  A Tiêp chơng trong. Ƀok ăn tơbăt: “Gơnơm lăp kơ đon păng hŏk hơlen đơ̆ng đe ngê̆ nhơ̆n 'lŏ kră, inh băt hơdah minh ƀar tơdra păng ƀai chêng. Truh dang ei, inh hlôi akŏm đei 4 khul chĭng chêng, lơ̆m noh: 1 khul chĭng chêng sơnăm tơl, 1 khul chĭng chêng tơdăm păng tơjê̆ ou hloh noh 2 khul chĭng chêng hơ-ioh. 'Năr ou khul chĭng chêng hơ-ioh hlôi truh akŏm pơdah tôn chĭng chêng tơnăp 'lơ̆ng, tơgop ăn tơdrong jơnei kơ 'măng Pơlong ou’’.

Truh hăm tơdrong pơolng, tơmoi đei lăng tom măt tơdrong pơm, pai tơmam sa joăt jue, păng sa tơmam sa ƀâu phu ‘lơ̆ng hơdrô̆ đơ̆ng rim hơdrĕch kon kông Tây Nguyên. Adoi hăm ‘noh, tơmoi vang akŏm joh ayŏ kơdŏ ssoang, pơlong hăm dôm tơdrong pơngôi pơchơt kră sơ̆... pơm ăn tơdrong pơlong sa roi chơt hơiă hloh. Hăm dôm tơdrong ‘lơ̆ng joh ayŏ kăp gĭt, bơngai Xơ Đăng chhôk ‘nă hlôi tơgop lơ̆m tơdrong jang “Pơlei ngôi pơchơt, pơlei joh hơri” lơ tơdrong jang ‘lơ̆ng hơiă. Ƀok A Hmrong oei tơ̆ pơlei Tân Tiến, dêh char Đắk Lắk tơroi: “ Tơdrong pơlong thoi âu ĭnh ƀôh đei yua dêh, tơgŭm kon pơlei Xơđăng nhôn băt pơ ‘lơ̆ng hloh hăm tơdrong ‘lơ̆ng hơiă joh ayŏ joăt joe đơ̆ng kơdih. Adrol sơ̆, vă đĭ đăng sơnăm hơyơ kon pơlei lơ̆m xăh kŭm chă pơgơ̆r kơdih, đei lơ tơdrong pơngôi pơchơt kră sơ̆, tôn chĭng chêng, hơsoang hơri brông. Tơdrong pơlong tơmam sa năr ‘nâu kŭm ƀlep hăm tơmam sa joăt joe kơ hơdrĕch nhôn, nhen ‘nhot bri, kôl kơtonh, tơmơ̆ng hre, kơdret păng pơlăh đing”.

“Pơlei ngôi pơchơt – pơlei joh hơri” pơgơ̆r tơ̆ xăh Tân Tiến, dêh char Đắk Lắk, jĭ tơdrong thi tôn reh, hơri hơxoang, pai tơmam xa ‘lơ̆ng, tơƀôh tơdrong jang so…vă hơtŏk tơdrong mât  1 ƀơ̆r đon, ‘mêm băl đơ̆ng rim hơdrĕch hơdrung. ‘Nâu kŭm jing tơdrong ‘mĕh vă lăp hăm tơdrong arih xa tơ̆ yăn âu kơ kon pơlei, vang tơgop chĕp vei kơjăp dôm tơdrong juăt, jŏh ayŏ kơ dŏ xoang ‘lơ̆ng đơ̆ng sơ̆, păng jing tơmam ‘lơ̆ng hơiă vă sơng tơmoi chă tơmang lăng truh.

Lơ̆m jơhngâm đon chơt hơiă năr thi, mă lơ̆m tơdrong arih xa, bơngai Xơ Đăng tơ̆ plei Kon H’ring, xăh Cư M’gar, dêh char Đắk Lắk hơnơ̆ng chĕp vei dôm tơdrong juăt ‘lơ̆ng đơ̆ng sơ̆. Lơ̆m noh đei lêh et jur xa ƀa ‘nao đei pơgơ̆r rim sơnăm ‘nŏh jĭ jơnăr vă tơpôl tơƀôh hơdăh kơjă kăp gĭt đơ̆ng joh ayŏ kơ dŏ xoang, mât 1 ƀơ̆r đon, pơjing đei tơmam ‘lơ̆ng hơiă vă sơng tơmoi truh hăm pơlei pơla.

Đơ̆ng pơgê hrôih, mŏ Ngân hlôi hơmet đang phe ƀa mir hơkâu hnhơ̆ng, ƀou phu ‘lơ̆ng đơ̆ng unh hnam chơmul vă prung pơlăh đing. Mŏ tơroi, ‘nâu jĭ 1 tơdrong lêh gĭt kăl kơ pơlei, kơna athei hơmet mă ‘lơ̆ng. Phe tơyông đei um hơmet, tong lơ̆m đak truh phe blêk, đang kơ ‘nŏh hrok lơ̆m đing ‘lao, prung tơ̆ unh: “Inh tôch hơiă đei kŭm hăm mih ma duch nă prung, pai hơmet dôm tơmam xa đơ̆ng hơdrĕch nhôn vă ngôi pơchơt hăm băl. Sơnăm ‘nâu jang xa đei, yă tơmam tŏk kơna mih ma duch nă tôch hơiă.”

Unh hnam yă Tah ưh lăp prung hơmet pơlăh đing păng ƀuh ‘nhĕm đĕch, mă oei đei hloi 1 tơmam xa tôch ‘lơ̆ng ‘nŏh jĭ: ‘nhĕm kơne bri. Yă Tah tơroi, kiơ̆ đon tơchĕng đơ̆ng bơngai Xơ Đăng, kơne đa xa ƀa, hơnơ̆ng phă ƀa hơƀo. Yoa thoi noh, athei rôp xa kơne păng soi kơ yang vă apinh yang vei lăng mir ƀa hơƀo, pro hơmrĕ jing ‘lơ̆ng: “Đei iĕr ‘nŏh rôp iĕr, đei ka ‘nŏh rôp ka, đei kơne ‘nŏh rôp kơne. Xa ka ‘nŏh pŭn ai yoa ka iâm arih lơ̆m đak rơngơp. Oei kơne ‘nŏh đa phă mir ƀa, bơ̆n xa vă sơnăm truh hăp pă đei phă mir ƀa kiơ bơih.”

Đơ̆ng rŏng kơ hơmet đang rim tơmam, soi plang, lêh đei pơgơ̆r tih tơ̆ Hnam hŏk hôp tơpôl, hăm tơdrong vang akŏm đơ̆ng đe kră pơlei, ƀok pơgơ̆r pơlei păng đĭ đăng mih ma duch nă. Dôm tơmam xa nhen pơlăh đing, ‘nhĕm ƀuh, tơdrô ge… đei soi pơyơ̆r ăn kơ yang. Ƀok Vi Voan, Ƀok pơgơ̆r plei Kon H'ring, tơroi: “Mih ma duch nă tôch kơ hơiă truh hăm năr ‘nâu đơ̆ng rŏng 1 sơnăm choh jang gleh hrat, năr ‘nâu gơ̆t lê̆ rim tơdrong vă kŭm hăm băl truh ngôi tơ̆ âu, bu đei kiơ tơgop yă ‘nŏh kiơ̆ đon tơchĕng năr pơchơt jĭ năr kơdih kâu, đơ̆ng noh vei kơjăp tơdrong juăt ‘lơ̆ng kơ bơngai Xơ Đăng đơ̆ng chăl yă ƀok sơ̆ ‘măn ăn.”

Đơ̆ng rŏng kơ soi đang, jơ̆p lơ̆m pơlei ơ ơ̆r ngôi pơchơt tơ̆ hnam hŏk hôp pơlei, anih mă rim tơmam xa đei klăih song băl xa hơla đơ̆ng kră pơlei truh tơ̆ đe hơioh iĕ. Tơmam xa đei soi pơyơ̆r ăn kơ yang dang ei jing tơmam xa hơdai kơ đĭ đăng, hăm dôm tơmam xa đơ̆ng sơ̆ nhen: pơlăh đing, ‘nhĕm ƀuh, ‘nhot ƀri, đĭ đăng đei đơ̆ng ƀa ‘nao păng tơmam lơ̆m bri kông Tây Nguyên ngăl. Tơmoi chă tơmang lăng nhen yă Phạm Kerstin, bơngai Đức, chrih kơ đon tơ̆ hơnăp tơdrong lêh tôch hơiă âu: "Lêh hơ-iă tơpă, pơm ăn inh tôch lăp đon. Inh ‘mĕh truh lăng tơdrong arih xa kơ kon pơlei kon kông tơ̆ âu. Ƀôh tôch hơiă, tơdrong arih xa tơ̆ âu ‘lơ̆ng dêh."             

Lêh et jur xa ƀa ‘nao tơ̆ plei Kon H'ring jĭ jơnăr vă rim bơngai tơƀôh jơhngâm đon ‘mêm kơ tơmoi, đon ‘mêm băl đơ̆ng rim bơngai. Mŏ Nguyễn Thị Yên, tơ̆ plei Sang, xăh Cư M’gar, dêh char Đắk Lắk tơroi, dôm tơmam xa âu tơpă ‘nei tôch ‘lơ̆ng, hơiă loi jĭ tơdrong juăt, jŏh ayŏ kơ dŏ xoang tôch hơiă tơ̆ âu: “’Nâu jĭ ‘măng mă blŭng inh truh hăm tơdrong lêh. Đei lơ tơdrong pơm ngôi păng et soi tôch hơiă kơna inh ƀôh tôch hưch hanh mưh đei mât hơdai hăm năr lêh tơ̆ 1 pơlei thoi âu”.

Et jur xa ƀa ‘nao kơ bơngai Xơ Đăng tơ̆ plei Kon H’ring, xăh Cư Mgar, dêh char Đắk Lắk tơpă jĭ anih tơguăt hơdai đĭ đăng tơpôl, anih mă dôm kơjă kăp gĭt joh ayŏ kơ dŏ xoang, mât 1 ƀơ̆r đon păng tơdrong chơt hơiă đơ̆ng rŏng 1 pơyan jang đei phe ƀa lơ, chĕp vei păng păr ang kiơ̆ rim tơmam sa, rim ƀơ̆r hiĕk. Tơdrong juăt ‘lơ̆ng lơ̆m tơdrong arih xa tôch kơ lơ păng tŏk bŏk đei kon pơlei chĕp vei, tưk tơiung, jing mĭnh tơmam tơmang lăng ‘lơ̆ng hơiă lơ̆m tơpôl vă sơng tơmoi truh tơmang lăng.