Cham să Đại Đoàn kết, Pleiku, rơ ông rơ ang vang vach tơdra tôn reh kơ bơngai Bahnar lơ̆m Năr joh ayŏ kơdŏ soang rim hơdrung lơ̆m dêh char Gia Lai ‘măng mă II sơnăm 2023. Bơngai hơ ioh H’Thương, 12 sơnăm, hơri pơ pak, rơrăo hăm ƀai hơri “Cô gái vót chông” hơri hăm nơ̆r Bahnar. ‘Nou jĭ ƀai hơri đe ư hơnhang ang hơnhăk hloh kơ bơngai chih pơcheh tơdrong hơri Hoàng Hiệp hlôi đei tơblang hăm nơr Bahnar, tôch trŏ lăp hăm chă tôn bơ̆n chĭng klơk, pơ̆t pơng, reh tĭng ning). H’Thương chơt hơ iă tơroi: “Ĭnh băt tôn chĭng klơk đơ̆ng 9 sơnăm. Lăng ƀok hăm mĕ tôn chĭng klơk ‘noh tôch hơ iă, kơna ĭnh apĭng mĕ hăm ƀok pơtho ăn kơ ĭnh tôn. Dang ei băt chă tôn mĭnh ƀar tơdrong bơih. Ĭnh jei gô hơdrin hŏk pơhrăm hloh dơ̆ng, vă băt chă tôn lơ tơdrong, hơ iă hloh dơ̆ng...”

Mŏ Yna Tan, mĕ kơ H’thương, jĭ bơngai proh hơmet tơdrong joh hơri ăn kon hơ ‘lơ̆p. Mŏ tơroi: “Ĭnh Tan, tôch hưch hanh hăm rim tơmam tôn reh hơdrung Bahnar, mă kăl ‘noh chĭng klơk - hlôi đei mĕ ƀă yak ƀok sơ̆. Kơdih ba hlôi băt chă tôn lơ tơdrong. Dang ei ba hơnơ̆ng chă pơtho ăn kon hơ ‘lơ̆p, ăn kôn mon kon sou vă vei răk tơƀăk mong tơdrong joăt joe ou. Dang ei ba hơdrin chă pơtho ăn kôn mon kon hơ ‘lơ̆p, vă chĭng klơk ling lang đei kơtơ̆ng lơ̆m tơdrong hơrih, hoei kơ hiong dong. Vă đe kôn mon kon sou băt ‘mêm kơ eng, vei răk tơmam tôn reh đơ̆ng mĕ ƀă yă ƀok pơsư̆ ăn, vang vei răk dôm tơdrong oei sa joăt joe ‘lơ̆ng rŏ kơ hơdrĕch hơdrung”.

Lơ̆m cham să Đại đoàn kết, Pleiku, tơ̆ hơla yơ̆p ‘long hơngo tôch kơ tih, kơdrơ̆m tơmoi păng kon pơlei hmơ hmêu pơgou tăp dăr chă mơ̆ng ŭnh hnam nghê̆ nhân Byơh tôn reh. Mŏ Tan tơbăt, ŭnh hnam oei tơ̆ tơring H’ra, dêh char Gia Lai. Vang năm năr lêh, ŭnh hnam đei 5 ‘nu kơ 3 jơhnơr ‘noh đei: mă ĭnh ‘noh jĭ Nghê̆ nhân Ưu tú Byơh, ĭnh atŭm hăm oh drŏ nglo ‘noh Tum, păng 2 ‘nu kon hơ ‘lơ̆p ‘noh Hu Xy hăm H’Thương.

Tơ̆ năr lêh joh ayŏ kơdŏ soang rim hơdrung kon kông dêh char Gia Lai, tơmoi tôch lăp đon hloh ‘noh chĭng klơk kơ loăi 46 tŏ đing. ‘Nou tơmam tôn reh kơ yuơ Nghê̆ nhân Ưu tú Byơh pơm tơlĕch. “Ĭnh pơm chĭng klơk ou đei 46 tŏ đing. Ba koh ‘lao đang ‘noh ret, xơ̆k 1 khei ‘mơ̆i mă kro. Đơ̆ng noh iŏk tong pơ ‘ngơ̆m lơ̆m đak dang 1 giĕng; iŏk đơ̆ng đak ‘noh sơ̆k tơ̆ hơdra đơ̆ng 2-3 giĕng ‘noh mă iŏk bach hăp. Ba chă iŏk dôm hơpăng ‘lao ‘lơ̆ng; tơdăh hơƀơ̆l dêh hnang ‘noh re ưh kơ hiôk, tơtăng dêh ‘noh hăp re ƀro”

Tơmoi hăm kon pơlei tôch hôn bơnê kơ ŭnh hnam bơngai Bahnar chă tôn reh dôm tơmam tôn reh, atŭm hăm chă hơri tôch kơ hiôk dơ̆ng. Ƀok Yŭng- oei tơ̆ tơring H’Ra, Gia Lai, tơbăt: “Hơdrung Bahnar oei tơ̆ tơring H’Ra ‘noh đei ŭnh hnam ƀok Byơh ‘noh nghê̆ nhân, đơ̆ng sơ̆ truh dang ei hơnơ̆ng vei răk tơƀăk mong tơdrong oei sa joăt joe kơ hơdrung Bahnar. Ŭnh hnam ƀok hơnơ̆ng vang năm rim ‘măng pơlong tôn chĭng chêng kơ yuơ tơring pơgơ̆r păng iŏk đei tơmam hơpăh. Kơdih ƀok Byơh jĭ bơngai chă pơtho ăn kôn mon kon sou lơ̆m ŭnh hnam, chă pơtho ăn đe hơdruh tơdăm lơ̆m tơring”.

Dôm jơva đơ̆ng ‘lao nhen hlôi hram mơ̆t lơ̆m jơhngơm klơm klak kơ nghê̆ nhân Ưu tú Byơh păng đei chă pơtho ăn kơ kôn mon kon sou.  ‘Moi kiơ̆ sơnăm tăm kơrach, jơhngơ̆m đon hưch hanh hơmanh bơnê rim tơmam tôn reh jei roi năr roi ranh kơtang lơ̆m jơhngơ̆m đon rim bơngai lơ̆m ŭnh hnam. Đe sư chă pơtho ăn dih băl tơdrong tôn reh, joh hơri, atŭm hăm băt chă pơm tơlĕch đơ̆ng lơ jơhnơr kơ ou. Vă đơ̆ng noh, dôm jơva hiôk đơ̆ng ‘lao kơ bơngai Bahnar ling lang đei chă joh hơri ăn kơ ‘năr păng rim năr lêh tih kơ pơlei pơla tơjê̆ hơtăih. 

Nghê̆ nhân Byơh chhôk hơ iă tơroi: “Lơ̆m ŭnh hnam, đơ̆ng mă ĭnh băt pơm, vei răk ‘noh ba hơnơ̆ng chă pơtho ăn kôn mon kon sou tôn reh. Truh dang ei rim kôn mon kon sou jei hưch hanh hăm dôm tơdra chĭng chêng. Dang ei lơ̆m ŭnh hnam jei đei 4 ‘nu bơngai gơh pơm păng chă tôn bơ̆n tĭng nĭng ching klơk. Nhen Tan, kon kơdră ĭnh, băt chă pơm păng tôn chĭng klơk. Mă ƀar ‘noh Tum - kon mă ƀar, băt chă pơm păng băt chă tôn reh hloi chĭng klơk, tĭng nĭng. Mă 3 ‘noh Tâm jei pơm tôch kơ gơ̆h păng chă tôch tôch kơ hiôk mơ̆n ... Kiơ̆ đơ̆ng noh đe sou ĭnh jei băt chă tôn chĭng klơk bơih. Ba tôch chhôk hơ iă mưh ƀôh kon mon kon sou jei hưch hanh păng vang vei răk tơƀăk mong rim tơmam tôn reh kon kông bơ̆n”.

Hưch hanh, vei răk tơmam tôn reh kon kông, ŭnh hnam lơ jơhnơr kơ bơngai Bahnar ou oei pơm tơlĕch rim tơmam tôn reh joăt joe chă pơ yoa ăn rim tơdrong pơgơ̆r joh ayŏ lơ̆m pơlei păng pơjing tơmam chă tĕch ăn tơmoi. Mŏ Yna Tan tơbăt: “Rim tơmam tôn reh joăt joe nhen tĭng nĭng chĭng klơk ... ‘noh ŭnh hnam bơ̆n pơm kơdih păng vang chă tôn lơ̆m rim năr lêh kơ pơlei pơla păng tơ̆ tơpôl. Dang ei ŭnh hnam chă pơm păng tĕch ăn kơ đe dôm tơmam ou. Nhen chĭng klơk, đơ̆ng chĭng klơk iĕ truh tơ̆ tuh, đơ̆ng noh tĭng ning, dăh mă brŏ ot, kŏk ... bơn jei gơh chă pơm păng tĕch ăn tơmoi.”…

Pơm tơlĕch păng chă tôn reh tơmam tôn reh kon kông, pơjing đei tơmam pơ sư̆, unh hnam nghê̆ nhân Byơh ưh khan lăp đei dơ̆ng kon jên răt sa, mă oei jing dôm “bơngai tang măt tơdrong oei sa joăt joe” tơroi tơbăt dôm tơdrong joăt joe sơ̆ ki kơ hơdrĕch hơdrung kơdih ăn tơmoi ‘moi kiơ̆ dôm tơdra tôn reh tôch kơ hiôk.

Tơroi gah brŏ kon kông, ngê̆ nhơ̆n  Byơh hăt hot hăm Tĭng nĭng. Đơ̆ng oei ‘lơ̆p kiơ̆ mĕ ƀă năm jang tơ̆ mir, ah pơdơh pơdei... nơ̆r Tĭnh nĭng hlôi jing tơdra kơ tơdrong hơrih ƀok. Ƀok băt reh tĭng nĭng đơ̆ng 11 sơnăm, truh dang tŏk jê̆ 60 sơnăm. Ngê̆ nhơ̆n Byơh jing bơngai hlôh vao kloh klĕch gah Tĭng nĭng, băt chă pơm tơlĕch păng reh brŏ ou:

Tĭng nĭng juăt jue kơ bơngai Bahnar đei pơm hăm đing kram dah mă đing phat, đing 'lao, đing tih hơtŏ hăm kŏng ti bơngai ‘lŏ. Ah kơ̆l đing đei chô̆ hăm plui vă pơm anih pơre tơdra... Nơ̆r Tĭng nĭng re brŏng nhen lĕ vă chơng rim bơngai akŏm atŭm hăm tơdrong sô̆: tơbang hơdah tơdrong sô̆ kơ năr et xa, phơ phŏ vơch nhen kơ nơ̆r tơhưch băl... pơm ăn lơ bơngai lăp hưch. Ngê̆ nhơ̆n Byơh lui ngeh, Tĭng nĭng kơ bơngai Bahnar gô oei ling lang đunh kơ sơnăm yăm kơ khei: “Tĭng nĭng hơ-‘nhăk tơdrong sô̆ ăn kon bơngai. Mưh ưh đei oei noh tơdrong hơrih hĕl hol tơpă. ‘Nou jĭ brŏ tơguăt hăm tơdrong hơrih rim năr, hơ-‘nhăk tơdrong sô̆ hơ-iă ăn bơngai Bahnar. Kơyươ noh, inh hơnơ̆ng ƀlŏk băt nơ̆r yă ƀok tơtă athei vei kơjăp brŏ kăp gĭt ou”

Đơ̆ng kră sơ̆, Tĭng nĭng hlôi tơguăt kơjăp hăm tơdrong hơrih kơ bơngai Bahnar. Hăm đe tơdăm Bahnar, Tĭng nĭng oei đei yua vă pơtruh nơ̆r hưch băt. Kơyươ noh, bơngai Bahnar pơtih Tĭng nĭng jing nơ̆r tơhưch kơ đe hơdruh tơdăm lơ̆m sơnăm oei chă hưch băl. Ƀok Hmôt, tơ̆ pơlei Tuơh Kơtu, xah Đak Đoa, dêh char Gia Lai, minh lơ̆m dôm ngê̆ nhơ̆n reh Tĭng nĭng rơgei hloh tơ̆ tơring tơroi:  “Ah oei tơdăm sơ̆ chă thông hơdruh, rim ‘măng inh reh Tĭng nĭng noh đe hơdruh, đei hloi mĕ ƀă đe sư adoi sô̆ hơ-iă năm pơih ‘măng, sơng mơ̆t tơ̆ hnam vă mơ̆ng nơ̆r Tĭng nĭng, lơ bơngai mơ̆ng đang noh tôch lăp kơ đon, ‘meh mơ̆ng hơnơ̆ng đĕch... Nơ̆r Tĭng nĭng mơ̆ng ‘lơ̆ng hloh ah 9, 10 jơ kơmăng, ah mă rim tơmam drăm rơheng kơkot, nơ̆r tĭng nĭng păr ang, bơngai yơ mơ̆ng adoi phiơk lơ̆m đon. Inh hưch lăp kơ Tĭng nĭng păng gô vei răk truh đĭ jơhnơr hơrih”

Tĭng nĭng đei yua lơ jơ̆p jang, ưh đei pơkăp kơmăng dah kơ-‘năr, ưh đei pơkăp jơ kiơ, gơh chă reh tơ̆ hnam, tơ̆ mir dah mă lơ̆m tơdrong et xa kơ pơlei pơla... Hăm bơngai Bahnar, nơ̆r tĭng nĭng nhen hlôi hram lơ̆m sĕch pham, lơ̆m đon bơnôh bơih. Tơdra tĭng nĭng pơm ăn tơdrong hơrih pơlei pơla sô̆ hơ-iă, đon bơnôh kon pơlei sơnêp sơnua dơnưp dim hloh.

Lơ̆m tơdrong hơrih ‘nao, Tĭng nĭng tŏk bŏk oei tơhlu hơyuh ‘nao, hơvơn lơ tơmoi hơtaih jê̆ truh. Ah mă Tĭng nĭng re ang, noh đon bơnôh kon bơngai mah vang vơch hơtŏk jơhngơ̆m pran ăn pơlei pơla, pơm ăn rim bơngai băt ‘mêm kơ tơdrong hơrih hloh.