Văn hoá ty chr’nắp âng đhanuôr Ơ Đu cóh tỉnh Nghệ An nắc mưy hun pr’hêl cắh choom cắh váih ooy ta la tranh văn hoá âng đhanuôr acoon cóh Việt Nam.

Tơợ muy acoon p’niên acoon coh Raglay, Mấu Văn Phi ơy t’bhlâng đoọng dưr vaih bác sĩ. Lâh 25 c’moo ahay, ađoo lươt tươc ooy pazêng pr’loọng đong đhanuôr acoon coh Raglay đoọng khám, pa dưah k’gooh đh’reh cr’ăy. Ađoo năc manuyh Raglay tr’nơơp coh tỉnh Khánh Hoà học lâng bhrợ bh’rợ bác sĩ. K’zệt r’bhâu chu manuyh vêy ađoo zư lêy c’rơ. Nâu cơy, ađoo năc Bí thư Huyện uỷ Khánh Vĩnh, muy chr’hoong da ding k’coong đharựt coh tỉnh Khánh Hoà, bh’rợ trơ vâng năc ađoo công dzợ đơc t’ngay c’xêê lướt khám đh’reh cr’ăy đoọng ha đhanuôr coh pazêng t’ngay đhêy x’rịa tuần. PV Thái Bình, ăt đhị miền Trung năc k’đơơng ahêê tr’lum lâng ađoo bác sĩ manuyh Raglay n’nâu tơợ bh’rợ ta mooh cơnh đâu:

Cơnh lâng râu t’bhlâng z’lâh zr’năh k’đhap, bâc pân đil acoon coh âi ting pâh apêê bh’rợ thi đua, z’lâh đha rưt, pa dưr tr’mông tr’meh liêm choom. C’năt t’ruih “ P’rá xa nay âng a đhi a moó” t’ngay đâu, nhăn xay truih lâng a đhi a moó muy bơr cha năc pân đil acoon coh pân k’noọ pân bhrợ đoọng bhrợ tr’xăl pr’ăt tr’mông.

Coh bâc c’moo ahay, zập cấp uỷ Đảng lâng chính quyền tỉnh Sơn La t’bhlâng p’too moon bh’rợ zâl cha groong đhr’năng p’niên k’tứi đơơh pay k’diic k’điêl lâng tr’pay diic điêl coh bhuh xoọng. Đhanuôr ơy xơợng đươi cơnh xa nay Luật tr’pay diic điêl lâng pr’loọng đong, tr’pay diic điêl crêê cơnh lâng zập c’moo. Hân đhơ cơnh đêêc, coh muy bơr vel đong, bh’rợ ch’mêệt lêy, xay moon bơơn lêy, toom căh lâh rơợng griing, căh lâh loon đơơh năc dưr vaih đhr’năng p’niên đơơh pay k’diic k’điêl dzợ vaih.

Hân noo ha pruôt coong năc hân noo xay xơ âng pân jưih pân đil acoon coh zr’lụ da ding ca coong Tây Bắc bêl tươc bêl đha đhâm c’mâr choom pay k’diic k’điêl. Cơnh lâng apêê bhiệc xay xơ âng manứih Dao Khâu cóh chr’hoong Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu vêy bấc j’niêng bh’rợ lalay cơnh, ooy đâu cắh choom cắh váih Pái tòng-nâu đoo nắc j’niêng lêy bái đường.

Acoon coh Khơmú năc muy coh bâc c’bhuh đha nuôr acoon coh ăt ma mông đanh đh’rưah lâng lâh 20 c’bhuh đhi noo acoon coh đhị k’tiêc Lai Châu. N’đhơ cơnh đêêc đợ đha nuôr năc hăt, ma mông da dooc lâng văn hóa ăt zâng bâc râu cr’đơơng âng ma nưih Thái n’đhang pr’ăt tr’mông văn hóa âng ma nưih Khơmú công năc muy c’bhuh liêm pr’hay choom bơơn ha âu đơc lâng pa dưr. Coh đêêc năc choom xay moon tươc bhr’ươr pr’hat pr’múa coh văn hóa âng đha nuôr Khơmú đhị vel Thẩm Phé, chr’val Mường Kim, chr’hoong Than Uyên.

Lalăm ahay, đhr’năng bơơn k’diic, pay k’điêl tơợ p’niên k’tứi lâng tr’pay lâng ma nuyh coh k’bhuh xoọng đhị apêê chr’val da ding ca coong, đhanuôr acoon coh dưr vaih bấc k’rơ đhị tỉnh Lào Cai. Đhr’năng nâu ting cr’đơơng tước vaih đhr’năng đha rựt đha răh zr’năh k’đhap, cr’ay cr’naanh lâng apêê đhr’năng lơơng coh pr’ặt tr’mông đhanuôr. Tu cơnh đêêc, bấc c’moo hay, tỉnh Lào Cai ơy vêy bấc c’rơ pa zay coh bh’rợ xay moon, t’pâh, t’bhlầng k’chụt lơi đhr’năng nâu.

Adin nắc ma nuyh Tà Ôi đơc Zèng, nắc pr’đươi chr’năp bhlầng coh pr’ặt tr’mông, j’niêng cr’bưn âng đhanuôr Tà Ôi. Zèng nắc muy pr’đươi căh choom căh vêy coh bh’rợ tín ngường, thờ bhuôih, pr’đươi âng aconh căn đong n’đil đoọng coon n’đil bêl pay k’diic căh cợ cher đoọng hapêê t’cooh t’ha vêy c’rơ g’lêêh lâng vel bhươl. Tu cơnh đêêc, bhuôih Zèng nắc j’niêng chr’năp bhlầng âng đhanuôr Tà Ôi đhị chr’hoong A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế.

Nghệ nhân Nhân dân Phạm Văn Sự coh chr’val Ba Vinh, chr’hoong da ding ca coong Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi c’moo đâu 82 c’moo âi n’đhang âi vêy tươc 69 c’moo ăt ma mông lâng tr’coó xa nul acoon coh Hre. Ăt đhị ruuh c’moo tơợ a hay hăt ngai mă tươc, nghệ nhân Nhân dân Phạm Văn Sự công dzợ zâp t’ngay p’zay lâng xa nul n’jưl âng acoon coh đay. Công năc tu chăp kiêng tr’coó xa nul, năc coh đong t’cooh dôông bâc râu tr’coó xa nul bhrợ tơợ cr’đêê ra dzul. Cơnh lâng t’cooh Sự, tr’coó xa nul Hre cơnh năc đợ pr’zơc liêm ta nih ting a đoo toot lang.

Moót c’moo t’mêê, đhanuôr Mông nắc buôn bhrợ bhiệc bhan bhuốih cáih a’bhô dang. J’niêng bh’rợ nâu bơơn đhanuôr bhrợ bêl pr’loọng đông lưm đợ râu bhiệc cắh pr’đoọng, lưm cắh liêm crêê ooy đắh bhrợ cha, b’băn đoọng zước đắh a’bhô dang lêy chô zooi zúp pr’loọng đông ma mung k’rơ, bh’năn p’rơơi, chr’nóh chr’bêết ting pa dưr pa xớc liêm bấc lấh mơ.