Xa nul cha gâr, a chiing lâng xa nul tính tầu chr’va coh prang vel bhươl Mường So, chr’hoong Phong Thổ, tỉnh Lai Châu xooc k’tá loom ma nưih đh’rưah lâng plêêng k’tiêc moot ha pruôt. Đợ c’mâr Thái coh xa nâp âng đay pa căh đhang xá liêm dr’dơơn, bêệ n’đooh nhung tăm l’boot pa căh pr’dưr pr’dzoọng liêm cra đhị apêê điệu pr’hay bhrợ ha pêê lêy k’đhap dưr chô.

Đhơ t’cooh đhur, ha dợ t’cooh vel Hồ Sĩ Thi, manuyh Cơ Tu, ặt đhị vel Hương Sơn, chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế dzợ pa zay bhrợ têng, chroi k’rong pa dưr vel đong ting ca van ca bhộ lâh mơ. T’cooh Thi dzợ ta luôn xay moon, t’pâh đhanuôr pa dưr pr’ặt tr’mông t’mêê, lơi j’niêng cr’bưn căh ta nih liêm. Đươi cơnh đêêc, t’cooh Thi ta luôn bơơn đhanuôr coh vel bhươl chăp nhêr, tin đươi.

Đhanuôr Mông ặt ma mông k’rong đhị da ding ca coong âng apêê tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang, Yên Bái, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Cao Bằng lâng bấc tỉnh Tây Nguyên. Cơnh lâng đhanuôr Mông, coon manuyh tơợ tơợp pr’ang tước bêl ting abhô dang nắc z’lâh bấc j’niêng cr’bưn, coh đếêc vêy j’niêng đớc đh’nơc coon p’niên bêl tơợp pr’ang. Bhiệc bhan đớc đh’nớc âng ma nuyh Mông nắc pa căh cr’noọ pr’chăp lâng văn hoá ty đanh âng đhanuôr, đh’rưah nắc cung rau đoọng năl đh’nớc manuyh nâu, ma nuyh tôh lâng buôn đoọng đớc bêl tr’lưm coh pr’ặt tr’mông coh ha y âng p’niên. Tu cơnh đêêc nắc j’niêng đớc đh’nớc đoọng ha p’niên k’tứi nắc đơơng chr’năp ga mắc bhlầng.

Đhr’năng p’niên đơơh pay k’diic k’điêl lâng tr’pay diic điêl coh bhuh xoọng ơy lâng xoọc đơc lơi bâc râu căh liêm choom ha bâc pr’loọng đong, năc muy coh pazêng râu tu bhrợ pa xiêr râu liêm choom âng dân số, dưr vaih râu bhrợ t’vaih zr’năh k’đhap lâng bh’rợ pa dưr pr’ăt tr’mông. Xang 5 c’moo xay bhrợ cơnh Quyết định số 498 âng Thủ tướng Chính phủ xay bhrợ Đề án: Pa xiêr đhr’năng p’niên đơơh pay k’diic k’điêl lâng tr’pay diic điêl coh bhuh xoọng coh zr’lụ đhanuôr acoon coh cr’chăl c’moo 2015- 2025, đhr’năng p’niên đơơh pay k’diic k’điêl coh đhanuôr acoon coh vêy đhr’năng u xiêr. Đhị pazêng vel đong zr’lụ đhanuôr acoon coh, pazêng xa nay crêê tươc ooy bh’rợ p’too pa choom xa nay giới tính, c’năl xa nay pháp luật năc vêy ta đơc ooy xa nay bh’rợ giảng dạy, bh’rợ tr’nêng ngoại khoá coh trường học, năc ting t’ngay tr’xăl c’năl âng k’coon ta đhi manuyh acoon coh da ding k’coong.

Đhị Mường Lò, tỉnh Yên Bái, đhị ta lêy nắc vel bhươl âng manứih Thái tăm miền Tây Bắc, bhiệc pa choom đợ văn hoá chr’nắp liêm âng acoon cóh cắh nặc mưy bơơn zâp lang apêê lướt l’lăm t’bhlâng bhrợ têng, nắc cr’chăl đâu dzợ t’moót lêy pa choom ooy zâp trường học liêm choom. Tơợ đâu, cắh nặc mưy pa choom pa dưr mưy lang vêy cr’noọ zư lêy đợ chr’nắp văn hoá âng acoon cóh đay.

Tr’bơơn tr’pay tợơ p’niên k’tứi lâng tr’pay lâng ma nuyh coh k’bhuh xoọng ơy ặt vaih tợơ lang a hay coh zr’lụ đhanuôr acoon coh, căh choom lơi lưch coh cr’chăl ếp. Đhị bấc vel bhươl da ding ca coong, zr’lụ ch’ngai bha dăh coh prang k’tiếc k’ruung, đhr’năng tr’bơơn tr’pay dzợ dưr vaih ơy bhrợ căh liêm tước pr’ặt tr’mông âng đhanuôr, dưr vaih đha rựt đha răh zr’năh k’đhap lâng pazêng căh liêm cơnh lơơng coh pr’ặt tr’mông pr’loọng đong.

K’noọ 70 c’moo, t’cooh Ly Lao Vu, ma nưih Mông coh vel Háng Dù, chr’val bản Phố, chr’hoong Bắc Hà, tỉnh Lào Cai công dzợ zâp t’ngay p’zay zư đơc apêê bhr’ươr pr’hat âng acoon coh đay, đơơng âng c’leh coh ting cr’liêng pr’hat, pa choom đoọng ha lang p’niên.

C’xêê 10 âm lịch, bêl apêê đha nân ruộng chuôr dưr bhưưng ang pr’hoọm ha roo đoọm công năc bêl ma nưih Tày coh chr’hoong da ding ca coong Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh r’rộ r’răm ha Đhr’niêng cha ha roo t’mêê cơnh lâng chr’năp năc chăp hơnh plêêng k’tiêc, a bhô dang, abhuy a lụ âi zư lêy đoọng hân noo choor châc, zâp đong ca bhố ngăn. Đha nuôr lâng pr’zơc đh’rưah lâng PV Vũ Miền, chơơc lêy năl c’leh liêm pr’hay âng Đhr’niêng cha ha roo t’mêê âng ma nưih Tày coh Bình Liêu.

11 cha nắc c’mor ma nuyh Dao ặt đhị vel Nặm Dất, chr’val Tân Sơn, chr’hoong Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn ơy bhrợ t’vaih cr’nọo bh’rợ Hợp tác xã, bhrợ pa dưr pazêng pr’đươi vêy coh vel đong vaih nắc hàng hoá đoọng đh’rưah z’lâh đha rựt lâng pa dưr chr’năp pr’dzoọng âng ma nuyh pân đil acoon coh đhị pr’loọng đong cung cơnh coh xã hội.

Bêệt z’lưa lâh mơ lâng pazêng m’ma ha roo đêệp n’lơơng, cr’chăl n’nâu, pazêng bha lăh ruộng bêệt ha roo đêệp Khảu Tan Đón coh chr’val Thắm Dương, chr’hoong Văn Bàn, tỉnh Lào Cai năc tơợp đọm. Đươi vêy ra boọt, đha hum yêm cơnh la lay, avị đêệp Khảu Tan Đón năc vêy đhanuôr coh đâu đươi đoọng bhrợ m’pooc tr’haanh vêy bâc ngai n’năl tươc.