VOV4.K’ho – Tơng lài, tài gơ rềng bơh kòp Covid-19 dê, broă lơh hòi jà ai is mhàm bơh càr Dak Lak dê kung gơtìp gơ rềng sơl, lơh gơbàn jơnau pơhìn ờ tơl mhàm nàng drong broă sơm kòp mờ cấp cứu in. Mơya mờ broă lơh ngan bơh Tiah tờm Huyết học Truyền máu mờ Mpồl đơng lam hòi jà ai is mhàm ală kấp dê, kuơmàng là jơnau git wă tàm kờ` gơboh, tàm dong kờl bal mờ gơp bơh tơl nă cau tàm mpồl bơtìan dê, khà cau tus bal ai is mhàm tàm tơngai gơbàn kòp Covid-19 kung gam gal ngan, pơ gồp bơnah gàr tơl mhàm ai jơnau kờ` cấp cứu mờ sơm kòp bơh cau kòp dê in tàm ală hìu sơ nơm tàm càr.

Lơh jat Jơnau sồr sồ 16 bơh Thủ tướng Chính phủ dê bè ơm yah ngài mpồl bơtìan nàng kờ` rơcang sơndră kòp Covid-19, broă rơndap lơh ai is mhàm tàm nhai 4 bơh ală mpồl dê ndrờm pal ơm ing jơh tơn. Tu\ hơ\, khà mhàm mờ ală chế phẩm mhàm tàm anih prap ơn bơh Tiah tờm Huyết học Truyền máu càr Dak Lak dê mìng gam 300 kơldung, tàm tu\ hơ\, mìng is bè jơnau kờ` ngui mhàm cấp cứu tàm hìu sơ nơm dờng tiah Tây Nguyên dê kờp bal là 70 kơldung pah ngai.

Nàng sơr lèt gan mờ broă gơlik geh tềng đap mat, Tiah tờm Huyết học Truyền máu càr neh ai lài khà mhàm gam wơl ai broă lơh cấp cứu in. Ală cau kòp reh pal kơp bơta dong kờl bơh “Anih prap mhàm kis” mờ hòi jà ai mhàm bơh cau tờm cau kòp dê. Bè hơ\, dilah ờ geh broă lơh bơ tơl khà mhàm rơcang gàr lài, hìu sơ nơm digơlan pal kong mờ bơta jơh mhàm. Ală cau cấp cứu, reh ờ geh mhàm, jơnau digơlan chơt să là ua\ ngan, ờ kờp tus mpồl cau kòp geh ală bơta kòp pal bơ tơl mhàm sùm nàng kờ` gàr màng kis.

Tềng đap bơta hơ\, Tiah tờm Huyết học Truyền máu neh lơh sră nggal pơyua Sở Y tế nàng cribơyai mờ UBND càr ai tơlik gùng dà pơn jat tai lam lơh broă lơh ai is mhàm. Mơkung pơ gồp bal mờ Mpồl đơng lam hòi jà ai is mhàm càr sơlơ tơnguh broă lơh mblàng yal, hòi jà bơta at tê bal, tă pơ gồp bơta pràn bơh mpồl bơtìan, jơh nùs tus bal ai is mhàm, tam pà kal ke mờ ală hìu sơ nơm tàm tơngai gơ tìp gơ rềng bơh kòp bơ tờp dê.

Hơ wơl jơnau hòi jà tài jơnau kờ` dong kờl cau, ală rơnàng làng bol tàm càr Dak Lak neh jơh nùs lơh jat. Tơnơ\ tu\ geh jơnau ring bal bơh UBND càr dê bè pơn jat tai broă lơh ai is mhàm, mìng tàm 2 ngai lam lơh, Tiah tờm Huyết học Truyền máu neh ai geh mờr 500 kơldung mhàm mờ tus tu\ do, Tiah tờm neh gơtùi drơng tơl jơnau kờ` cấp cứu mờ sơm cau kòp in.

Do là dơ\ 2 bi Hồ Thị Thúy Toàn, pơgru hìu bơsram kấp 1 Tô Vĩnh Diện, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak tus bal ai is mhàm. Bulah ờ gơ ơm tàm mat cau tus bal ai is mhàm dơ\ do mơya tài kờ` tă pơ gồp bơta pràn he dê ai broă lơh rơcang sơndră kòp Covid-19 in, bi Toàn neh cihis mat. Bi Hồ Thị Thúy Toàn yal: “A` tus bal ai is mhàm dơ\ do là dơ\ 2. Hìu bơsram rơcang geh 3 nă cau lòt, mơya a` là cau cih mat is. A` sơ nơng là tơl nă cau sơndră mờ kòp bơ tờp, tàm tu\ khà mhàm bol he dê gam ngai sơlơ ờ geh, den tàng gơtùi dong broă lơi den a` dong, gơtùi lơh broă lơi mpồl bơtìan in tàm bơta pràn he dê den a` lơh”.

Jat ồng Nguyễn Đức Phú, Kuang atbồ Văn phòng Mpồl đơng lam hòi jà ai is mhàm càr Dak Lak pà git, lài do, tu\ ờ hềt geh kòp Covid-19, tàm 2, 3 tiah, khà cau tus bal ai is mhàm ờ hềt tu\ lơi lơh geh jat broă rơndap lơh ai tơlik, mơya bơh tu\ geh kòp, khà cau lòt ai is mhàm ală tiah do ua\ ngan. Khà mhàm ai geh sơr lèt rlau mờ broă rơndap lơh. Bơta do ai go\ nùs nhơm tàm dong kờl bal đah kòn bơnus mờ kòn bơnus sùm geh. Tu\ gơtìp rềs àr den tơl nă cau tu\ lơi kung rơcang dong kờl bal mờ gơp.

Ồng Nguyễn Đức Phú đơs nền: “Tàm càr Dak Lak, geh bơta ring bal dùl nùs bơh gùt mpồl bơtìan, làng bol, kuang bàng, công nhân viên mờ mpồl lơh broă geh phàu crong dê jơh nùs tus bal ai is mhàm den tàng bơh bồ nam tus tu\ do neh lơh geh 15 dơ\ ai is mhàm, dờp geh pơgap 6 rbô kơldung mhàm. Tàm tơngai do, khà mhàm ai geh gơtùi drơng tơl jơnau kờ` bơh broă cấp cứu mờ sơm kòp dê”.

Nàng gàr niam ờ do ờ dă ai làng bol in tu\ lòt ai is mhàm tàm tơngai gơbàn kòp Covid-19, Tiah tờm Huyết học Truyền mài neh tơn jo\ tơngai ai is mhàm. Lài do, bơh 300 tus 400 kơldung mhàm den digơlan ai tàm pơgap [ùi drim mơya tu\ do pal tơn jo\ bơh 2 tus 3 ngai nàng ờ tơr gùm gal cau bal tàm dùl tu\. Dilah khà cau tus bal ai is mhàm ua\, Tiah tờm geh tam pà gơs ua\ anih ai mhàm, tam pà tu\ jơ dipal ai tơl mpồl cau in tus cih mat ai is mhàm nàng pleh tu\ jơ kơp gơn.

Bác sĩ Trần Thị Kim Hồng, Phó Kuang atbồ Tiah tờm Huyết học Truyền máu càr Dak Lak pà git: “Jat jơnau đơs a` dê, nùs nhơm ai is mhàm bơh làng bol càr Dak Lak dê là niam ngan. Pah tu\ geh broă lơh ai is mhàm, geh ua\ ngan cau bulah ờ gơ ơm tàm mat rơcang lài mơya kung cih mat tus bal ai is mhàm sơl. Geh tu\ geh ua\ cau gam hòi điện thoại a` in lùp là neh ờ tơl mhàm halà ờ hềt? Anih prap ơn mhàm bol hi dê kờ` mhàm tai halà ờ nàng hòi jà cau tus ai is mhàm. Jơh bal kuang bàng lơh sơ nơm, tu\ geh jơnau yal ờ tơl mhàm là khi tus bal ai is mhàm mơ”.

Tàm tơngai gơbàn kòp Covid-19, geh ua\ ngan broă lơh dong kờl cau neh geh lơh mờ gơ rề ua\, ai tơnggo\ loh làng bơta niam chài tàm dong kờl bal mờ gơp, nha ngan glòm nha sèt bơh làng bol Việt Nam dê, tàm hơ\ nùs nhơm ai is mhàm dong kờl cau là broă lơh geh kuơ niam ngan. Kơ nờm bơta geh kơ nòl bơh ală anih lơh broă geh gơ noar dê, bơta ring bal dùl nùs dong kờl bơh làng bol dê, broă ai pà mhàm drơng broă cấp cứu mờ sơm kòp tàm ală hìu sơ nơm tàm tơngai gơbàn kòp kung gam geh lơh niam, pơ gồp bơnah sền gàr pràn kơldang să jan làng bol tàm [òn lơgar. Mờ nùs nhơm hơ\, ngan là bol he geh jai pha tơl bơta rềs àr, kòp bơ tờp.

Ai mhàm dong kờl ờ mìng là broă lơh niam tơl^k nùs nhơm dong kờl kòn bơnus, dong kờl bal bơh jơi bơtiàn kòn cau lơgar Việt Nam mờ broă lơh do gam cèng geh uă bơta geh kuơ tus mờ bơta pràn kơl dang să jan bal mờ nùs nhơm bơh cau ai mhàm dong kờl dê.

Mơya, kờ` sền gàr bơta pràn kơl dang să jan tu\ ai mhàm dong kờl, tàm hơ\ kuơ màng ngan là tàm tu\ kòp Covid-19 lơh gơbàn aniai uă, cau ai mhàm dong kờl pal kah ală bơta tơnơ\ do:

Tus tu\ do, mhàm là phan sinh học ờ hềt geh gơtùi lơh gơs. Den tàng, ai mhàm dong kờl là broă lơh kuơ màng ngan kờ` dong kờl klàs mờ chơ\t ală cau kờ` mhàm.

Cau ai mhàm dong kờl pal là cau pràn kơl dang, jơh bè să jan bal mờ nùs nhơm. Bè sơnam, cau klao bơh 18 tus 60 sơnam, cau ùr bơh 18 tus 55 sơnam, ờ gơtìp ală kòp gơtòp bè gùng mhàm bè kòp viên gan B, C, kòp giang mai, kòp HIV… bơta jo\ bơh ală dơ\ ai mhàm dong kờl là 3 nhai.

Kung ndrờm bè ală bơta tàm să jan, mhàm sùm tam gơl, geh tam gơl pa, să jan geh lơh gơs mhàm pah ngai. Tu\ neh ai tơl^k mhàm, mhàm tàm klờm, tàm lách geh gơl^k tàm gùng mhàm kờ` bơsal mờ khà mhàm neh ai. Tơnơ\ mờ hơ\, chung, ntìng kung tơnguh broă lơh gơs mhàm sơl, di gơlan geh tơnguh bơh 4 tus 10 dơ\ mờ bè ờs kờ` bơtơl mờ khà mhàm pa geh ai. Tơnơ\ mờ 2, 3 ngai, să jan cau ai mhàm dong kờl geh gơs wơl bè ờs, den tàng uă cau neh ai mhàm dong kờl g^t nđờ rơhiang dơ\ mơya kung gam pràn kơl dang sơl.

Tu\ lòt ai mhàm dong kờl, cau ai mhàm geh uă ngan bơta kuơ. Lài ngan, geh sền gròi bơta pràn kơl dang să jan, sền gròi ală kòp mồr, kòp gơtòp bơh gùng mhàm ờ sa priă. Dơ\ bàr, geh sền gròi ală kòp ờ gơtòp bè huyết áp, nùs gùng mhàm. Tu\ să jan lơh geh ală mhàm pa, he geh pràn rơlao, kơnòm rơlao. Bơdìh mờ bơta kuơ bè să jan, ai mhàm dong kờl gam geh kuơ bè nùs nhơm dờng màng ngan, hơ\ là nùs nhơm gơlơh geh kuơ ai mpồl bơtiàn in tài neh dong kờl lơh kis ală cau kờ` geh mhàm.

Tàm mang lài mờ tu\ ai mhàm dong kờl pal sào sa bè ờs, ba` drơng mang, ba` `ô ơlăk, bièr mờ ba` sa phan sa lơngồt, béo. Tus drim lài mờ tu\ lòt ai mhàm dong kờl pal sa drim bè ờs. Tơnơ\ mờ tu\ neh ai mhàm dong kờl rê tàm hìu, pal sào sa bè ờs, ơm rơlô să di pal, ba` `ô ơlăk, bièr, ba` lơh ală broă ai bơta pràn kơl dang să jan uă ir bè coh plai, chồl tạ, ntoăt… tơnguh broă sào sa, bơtơl bơta pràn kơl dang să jan.

Tàm tơngai kòp Covid-19 gam gơbàn, ală cau tơnơ\ do ba` tus bal mờ broă ai mhàm dong kờl: cau geh tơngo\ duh să, bơsiă, glar tă nhơm; cau neh geh tu\ lòt tus tàm tiah gơbàn kòp; cau geh tìp mờ cau kòp ha là geh pin gơtìp kòp Covid-19. Ală cau gơtìp kòp Covid-19 neh geh sơm bời den tơnơ\ mờ 28 ngai hơ\ sồng geh ai mhàm dong kờl. Tu\ lòt ai mhàm dong kờl  pal pơn chèo gòm muh măt, rào tê lơh kloh vi khuẩn di bè kơrnoăt geh ai, gàr bơta ngài mờ cau ndai 2 thơ\k mờ ba` boh bơr uă.

                                                                                      Cau mblàng K’Duẩn mờ Ndong Brawl