VOV4.K’ho - Jòi broă lơh rơcang sơndră bơta trồ prang soat dà tờm kơphe in, tơngai lài, ờ uă mpồl lơh sa kă bro, anih kơlôi sơnơng mờ làng bol lơh broă sa neh mut ngui ală công nghệ bồm dà tềm pềr ală suơn kơphe tàm Tây Nguyên in. Công nghệ pa bơh sơn rờp neh ai go\ cồng nha, mơya làng bol Tây Nguyên kung ờ huan khin ngui, tài khà priă kas mờ nùs nhơm ngòt tam gơl:

Bồ nhai prang nam do, ồng Nguyễn Đình Hào, kuang atbồ mpồl đơng lam mpồl lơh sa bal suơn sre Công Bằng – Cư Đliê Mnông, kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak bơcri 76 tơlak priă nàng crap tơr lòng mai\ [ồm dà hòr ntờc tus mờ 1 lồ 2 kơphe bơh mpồl lơh sa bal dê. Bulah neh go\ cồng nha tơnơ\ 3 nhai trồ prang dờng soat dà, mơya ồng kung gam ờ huan pin dờn sơl. Ồng đơs: “ Tềng đap mat go\ cồng nha gơ dê, lài ngan là tềm pềr tu\ jiơ, dơ\ 2 là tềm pềr dà mờ sền gàr ù, dơ\ 3 là tềm pềr geh 30% phơng tuh. Mơya a` kung gam ờ suk dùl bơta, tu\ mờ [ồm dà hòr tờc tềm pềr bè do den kơphe lì bơkàu dùl dơ\ le\ làh ờ. Dilah gơtùi gàr niam tàm nhai [ồm dà gơ in lì bơkàu tơt plai, den a` geh rề ơnàng tus 40 lồ kơphe.”

Tiến sỹ Lê Ngọc Báu kuang atbồ anih kơlôi sơnơng bơta chài lơh sa suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên pà git, mai\ [ồm dà tềm pềr geh anih do mờ ờ uă mpồl lơh sa kă bro tàm Tây Nguyên kơlôi sơnơng, tam gơl geh cồng nha mờ mut ngui ngan ngồn tàm pơgap 5 nam do. Khà priă crap lơh tàm 1 lồ mờr 50 tơlak, tơngai ngui mờr 10 nam. Cồng nha bơh công nghệ [ồm dà pa là loh làng ngan, hơ\ là tềm pềr geh gùl khà dà [ồm, tềm pềr priă ơpah cau [ồm dà; tờmu 20% khà phơng tuh mờ tơnguh geh 20% cồng nha tơnhàu. Bulah bè hơ\, tus tu\ do, bă kơphe geh [ồm tềm pềr kung ờ uă, mìng pa rơp ơm tàm ală broă lơh dềt, ràh rài bơh ờ uă mpồl lơh sa kă bro mờ làng bol lơh broă sa mut lơh tàm dùl bơnah ù lơh sa hìu nhă dê.

Jat tiến sĩ Lê Ngọc Báu, khà priă kơphe nđờ nam do lơyah, broă bơcri 1 dơ\ tus 50 tơlak priă ai ròt mai\ do in ờ [uơn geh làng bol lơh broă sa mut lơh. Bal mờ hơ\, uă làng bol gam ngòt broă tềm pềr dà digơlan lơh gơmù cồng nha tơnhàu suơn chi dê. Do là ală bơta kòl yan tờm ngan lơh broă [ồm dà tềm pềr mìng geh mut lơh dềt lơm. Tă bơsong kòl yan do, ală tiah pal sơlơ dong kờl priă jền nàng tơnguh khà ală broă lơh tơr lòng lài, geh cồng nha lơh sa uă tus mờ cau tam kơphe. Tiến sĩ Lê Ngọc Báu pà git: “ Kờ` rề ơnàng ală công nghệ [ồm dà do den jat a` là pal bơt bơtàu uă broă lơh [ồm dà: bol he [ồm làng bol in sền, bơyai lơh tơnhàu làng bol in sền, tu\ hơ\ den khi pin dờn, bulah ờ ai den làng bol kung bơcri crap mai\ [ồm dà pa. Ai tu\ do bơta kuơ màng ngan rlau jơh là git wă, tài tam gơl bơcri, khi ngòt [ồm bè hơ\ geh lơh aniai tus cồng nha tơnhàu. Nùs nhơm làng bol dê là pal go\ cồng nha, bơta niam kơphe gơguh uă den khi geh khin cha bơcri lơh.”

Geh bal bơta sơnơng mờ tiến sĩ Lê Ngọc Báu, ồng Nguyễn Bá Hán, ơm tàm ntum Ea Bhôk, kơnhoàl Cư Kuin, cau neh lơh geh cồng nha mờ ròt mai\ [ồm dà tềm pềr kơphe in bơh 2 nam do pà git: “ Crap lơh bơh sơn rờp den kung ờ suk ngan, ngòt kơphe ờ lì bơkàu, mơya tus tu\ do neh rlau 2 nam, a` go\ là niam ngan. Gơ wèt mờ ală hìu nhă ờ geh cau lơh broă, den geh cồng nha niam ngan, dùl nam gơtùi tềm pềr bơh 15 tus 17 tơlak priă [ồm dà tàm dùl lồ kơphe. Jat a` den dà lơgar pal geh bơta dong kờl nàng uă làng bol lơh broă sa bè bol a` geh crap lơh công nghệ do uă rlau tai.”

Ồng Hoàng Văn Thắng, kuang jat jơng atbồ gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh [òn lơgar dà lơgar pà git, kờ` bơcri lơh công nghệ pa, làng bol gơtùi càn priă dong kờl priă cồng jat kơrnuat sồ 68 tơlik nam 2013 bơh gơnoar atbồ lơgar dê bè dong kờl tờmu hoàc huơr tàm broă lơh sa suơn sre. Mơya, bơta pràn dong kờl dà lơgar dê ờ huan uă, den tàng kuơ màng ngan rlau jơh kung gam là lam sồr bơta tă pơgồp bơh mpồl bơtiàn. Neh geh ală broă lơh pa, broă lơh niam, broă tu\ do là pal chồl pràn jơnau yal tơngit nàng làng bol in pin dờn, geh sền go\, mut ngui công nghệ [ồm dà dipal. Ồng Hoàng Văn Thắng đơs: “ Bol he pal tam gơl bè jơnau yal tơngit: ală anih atbồ dà lơgar, ală anih yal tơngit mờ mblàng jơnau, ală gah lơh sa suơn sre pal rơcang lài tàm broă yal jơnau tơngit, digơlan pal pah ngai klo bè [ồm dà tềm pềr, ngan là tàm Tây Nguyên, den hơ\ sồng gơtùi rề ơnàng. Mờ jơnau yal tơngit dơ\ 2 là ală broă lơh niam nàng tơl nă cau in sền go\: broă lơh tàm do là bol he dong kờl ală làng bol lơh sa jak, mpồl lơh sa kă bro lơh jak ờ di là ală broă lơh bơh ală anih lơh broă dà lơgar dê. Mờ digơlan bol he pal bơyai lơh ròt mpồl ală cau mut ngui công nghệ tềm pềr dà, tàm hơ\ geh ală làng bol lơh broă sa, mpồl lơh sa kă bro tac mai\ mok, mpồl lơh sa kă bro ngui broă lơh, ală anih atbồ dà lơgar bal mờ ală mpồl lơh broă dunia… nàng khi tam pà, dong kờl bơta chài, mai\ mok, dong kờl priă jền.”

Mut ngui công nghệ [ồm dà tềm pềr kơphe in ờ mìng là broă lơh rơcang sơndră bơta trồ prang dờng soat dà, mờ gam wèt tus broă lơh sa kơ\ kơljap, tơnguh jơnhua cồng nha, bơta niam phan lơh gơs tus mờ bơta chi tam pràn ngan Tây Nguyên dê. Bal mờ broă mut lơh dong kờl ngan ngồn rlau mờ cau lơh broă sa, ală kơnă, ală gah broă lơh pal chồl pràn yal jơnau tơngit, mblàng yal, tơnguh git wă làng bol dê, rề ơnàng ală broă lơh tam klac bal, nàng rề ơnàng công nghệ [ồm dà pa tàm ală tiah tam uă kơphe.

Tềng đap ala\ bơta gơbàn aniai bơh trồ prang gơlam tus broa\ lơh broa\ sa den dùl tàm ala\ bơta mờ làng bol sền gròi ngan  tu\ do la  rwah geh, geh ngui ala\ bơta, bơta chài, broa\ lơh tuh dà mbè lơi nàng tơmù khà dà, mơya  gam  gàr niam  bơta bơtàu tơngguh dờng bơh chi tam geh niam. Jơnau  ngai do, thạc sĩ Trần Hùng cau kuang lơh broa\ Đah  tuh dà mờ tiah kis di  Gah lơh broa\ jak chài chài rgơi bơtơt rbòng dà Việt Nam- Gah lơh broa\ sa mờ bơtàu tơngguh [òn lơgar dà lơgar geh jơnau yal bè broa\ lơh tuh dà tềm pềr kơphe in gam geh ngui tu\ do.

         -Ơ thạc sĩ Trần Hùng, tu\ do geh ua\ ngan  phan ngui tu\ dà kơphe in, mơya geh 3 bơta phan ma\y mok pa geh ngui ua\ ngan la tuh dà at ding nàng tuh tơn tềng tờm, tuh gơ dùh dà bè mìu mờ tuh dà gơ hòr ntờc bơh lơgar Israel. Den, bơta ndrờm bal mờ krơi is tu\ geh ngui 3  broa\ lơh tuh dà do?

            Thạc sĩ Trần Hùng:  Sơnrờp ndrờm bal la drờm geh ai tơl dà, di pal dà tus mờ chi tam. Mơya, gơ krơi is la,  broa\ tuh dà rơsĩh bè mìu at ding mờ tê bơh làng bol la broa\ lơh bơhìan, bol he ờ gơtùi du\ geh dà dà tuh. Bol he mìng tuh dà jat broa\ lơh du\ mờng, den tàng ờ git dà nđờ. Broa\ lơh tuh dà dơ\ 2 la broa\ lơh tuh dà rơsĩh bè mìu tuh tơn tềng tờm den broa\ tuh dà do  geh gơguh jak rlau mờ broa\ tuh dà mờ tê, bol he tềm pềr geh dà, mờ du\ geh dà tuh rlau, tềm pềr geh cau lơh broa\ tuh dà rlau. Mơya, gơ geh bơta ờ niam la tu\  tuh dà tàm ba\ ù ơnàng, dờng den ờ geh tơl ring dà tus tềng tờm chi tam. Dơ\ 2 tai la ba\ ù gơbàn kơh den tuh dà bè do la  ờ niam. Broa\ lơh tuh dà dơ\ 3 la broa\ tuh dà gơ hòr ntờc bơh lơgar Israel tềm pềr geh khà dà tuh pơndrờm mờ 2 broa\ lơh tuh dà hờ đang, tềm pềr geh 20% dà tuh, dơ\ 2 tai la gơtùi tuh phơng jat bal mờ dà tuh nàng tuh chi tam in jat tơl tơngai bơh chi tam gơlam tus broa\ ngui  khà dà mờ phơng tuh geh cồng nha.

-Jat bè thạc sĩ pa đơs, den broa\ lơh tuh dà gơ hòr ntờc bơh lơgar Israel geh ua\ bơta niam rlau,  den nđah lah tus tu\ do, làng bol gam ờ hềt ngui broa\ lơh tuh dà do  geh ngui ua\?

            Thạc sĩ Trần Hùng:  Bulah bè hơ\, kờ` geh ngui broa\ tuh dà  do tàm Tây Nguyên den gam  geh ua\ bơta ngan pal bơsong. Lài  jơh la bol he geh pơlam broa\ lơh tus cau tam kơphe geh ngui geh. Dơ\ 2 tai la pria\ nàng  blơi phan mut lơh broa\ tuh dà gơ hòr ntờc dan gam kas rlau pơndrờm mờ pria\ geh bơh cau tam kơphe. Mờ tiêu den tài gơ tac yòm rlau den tàng lơh broa\ tuh dà do la di, mơya mờ  kơphe den pria\ bơcri gam jơnhua, pal bơcri bơh 30-50 tơlak pria\ tàm dùl lồ nàng  cảp tơl ding tuh dà la dùl bơta kòl yan kal ke ngan mờ cau tam kơphe.

            -Geh git, pa do Gah lơh broa\ sa mờ bơtàu tơngguh [òn lơgar dà lơgar geh jàu tus Đah  tuh dà mờ tiah kis mut lơh jơnau sơnđan sền sơnơng ala\ broa\ lơh mờ bơta chài nàng geh chul chồl tuh dà tềm pềr tus mờ chi tam đang gờl mờ  kơphê, tiêu tàm Tây Nguyên, den jơnau sền sơnơng do neh mut lơh tus tềng lơi bloh mờ cồng nha gơ la mbè lơi?

            Thạc sĩ Trần Hùng: Bơh jơnau sền sơnơng bơh gah dê, bol a` neh lơh geh broa\ lơh, geh bal bơta chài rgơp lơh, crap lơh, broa\ lơh tuh dà tus tơl tơngai dờng mờ ngui mờ tờm kơphe bơh 3 bơta  chài krơi is bè tuh dà  bè mìu, tuh dà  mờ tê  tuh tơn tềng tơm mờ tuh gơ hòr ntờc. Broa\ lơh do geh Gah lơh broa\ sa mờ bơtàu tơngguh [òn lơgar dà lơgar ai ngui gờ` ngan la tàm nhai 4 do. Lơh geh sra\ nàng geh pơlam nền nòn kờ` geh bơto bơtê, bơto pơlam làng bol cau lơh broa\ sa nàng geh ngui di broa\ pơlam lơh.

            -Den, làng bol kờ` git wa\ bè broa\ tuh  tuh dà tềm pềr, làng bol kờ` tus tềng lơi?

            Thạc sĩ Trần Hùng: Làng bol mờ ala\ càr, [òn dờng gơtùi geh tus tơn mờ Vụ khoa học mờ hợp tác quốc tế [ơh Tổng cục thuỷ lợi Gah lơh broa\ sa mờ bơtàu tơngguh [òn lơgar dà lơgar hala Viện khoa học thuỷ lợi Việt Nam bol a` geh yal tàm pang web tàm internet, lơh gơs dra\ nggal, bol a` geh pơlam rwah phan lơh, crap mbè lơi, rơndap lơh mbè lơi. Bol a` kung geh lơh bal mờ ờ ua\ mpồl lơh sa ka\ bro lơh gơs phan bơna do mờ geh pơlam làng bol tơn mờ ờ roh pria\ jền.

            -Ưn ngài thạc sĩ ua\ ngan.