VOV4.K’ho- Gơdàr gùng mhàm là kòp gơwèt gùng mhàm hờ bơdìh, mờ gơtìp ngan là gơdàr gùng mhàm jơng, gam sơnđan là gùng mhàm đah đơm. Kòp do tu\ do geh sền là kòp rài pa, bơdìh mờ kòp đồm sơdàng mờ gơguh huyết áp tài khà cau gơtìp gơguh mhar.

Gơdàr gùng mhàm jơng ờ mìng lơh ờ niam să jan, tàm hơ\ uă ngan là tàm cau ùr mờ gam lơh aniai uă ngan tus mờ bơta pràn kơl dang să jan, uă cau pal koh jơng tài gơtìp jroă.

Gùng mhàm mờng sơnđan là ven, là gùng mhàm gơwèt mờ hệ tuần hoàn, geh gơnoar jun mhàm bơh ală gùng mhàm dềt tus hờ plai nùs. Gơdàr gùng mhàm jơng là bơta as tềng gùng mhàm, gơmù wơl mhàm tus hờ đơm jơng, lơh kơrian mhàm bơh jơng tus mờ plai nùs, lơh gơtìp kòl broă gơlòt mhàm dê, gùng mhàm bơh tu\ hơ\ lơh gơdàr dờng, lơh ờ pràn gùng mhàm mờ gơ-ur gùng mhàm uă.

Jăt ală cau bác sĩ đah plai nùs gùng mhàm đơs, khà cau gơtìp kòp gơdàr gùng mhàm jơng tàm cau ùr uă rơlao 3 dơ\ pơn drờm mờ cau klao. Geh bơta do là tài bơta mờng cù kho\ `hoa kơn dờl jơng mờ deh dùh. Tu\ geh bun, hìu kòn dờng den tàng gơrồn mhàm tàm gùng mhàm tus mờ plai nùs uă rơlao, mờ broă tam gơl tàm dơlam să jan tàm tu\ geh bun lơh ờ niam rơlao tai tus mờ broă gơdàr gùng mhàm jơng.

Bác sĩ Trần Ngọc Hội, lơh broă tàm Khoa nội plai nùs gùng mhàm, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên pà g^t:

-Ală cau mờng gơtìp kòp gơdàr gùng mhàm lài ngan là cau kra, cau dờng sơnam. Jăt ală jơnau kơlôi sơnơng tàm lơgar Mỹ dê, geh di pơgăp bơh 35 tus 50% khà cau dờng sơnam gơtìp kòp gơdàr gùng mhàm.

Tàm lơgar Việt Nam, bu\ lah ờ hềt geh khà kờp bơh broă kơlôi sơnơng mùl màl, mơya jăt khà kờp, geh di pơgăp bơh 20 tus 30% khà cau dờng sơnam gơtìp kòp do. Dơ\ bàr tai là ală cau lơh broă ntào jo\ mờ nggui jo\. Ală cau geh rài kis ndơ\p mờ geh broă sào sa ờ di pal, mờng gơtìp kòl phơng jo\ ngai.

Jăt ală bác sĩ lơh broă tàm gah plai nùs gùng mhàm yal, tàm tơngai sơnrờp, bơta tơngo\ bơh kòp gơdàr gùng mhàm ờ loh làng ngan.

Mơya, di lah sền gròi nền nòn, cau kòp mờng gơbàn ală bơta bè: lơgah jơng, hơ\ là gơlơh `jơ\ jơng tu\ ntào ha là nggui jo\, geh tu\ gơtìp gơprồ jơng, gơtìp gơguh kòn dê tu\ trồ mang, gơlơh bè gơtìp cau c^t mờ jrum, bè ngò` wìn tềng jơng tu\ trồ mang. Tài bơta tơngo\ ờ loh làng den tàng uă cau ờ sền gròi, ờ lòt kham. Bơta ngòt rơngơ\t ngan rơlao là uă cau kòp blơi is sơnơm nàng hùc, tus tàm tu\ sơnơm hùc ờ bời, mờ ngai sơlơ gơtìp jroă rơlao, tu\ hơ\ cau kòp hơ\ sồng tus hờ hìu sơnơm, tu\ do kòp neh gơtìp kal ke ngan kờ` sơm bời mờ di gơlan gơtìp ală bơta ngòt rơngơ\t.

Geh pơnrơ ngan bè ồng Y Sưn Ê`uôl, 60 sơnam, kis tàm xã Ea Tiêu, kơnhoàl Cư\ Kuin, càr Dak Lak. Lài do geh tu\ ồng Y Sưn gơtìp lơgah jơng, tul jơng tê, gơguh kòn đê. Tàm pah dơ\ gơtìp bè hơ\, ồng lòt blơi is sơnơm nàng hùc. Bàr nhai do, ală bơta tơngo\ jê ngai sơlơ gơguh uă mờ sơlơ jroă rơlao, jơng ồng gơtìp as dờng, jê, tus tàm tu\ ờ gơtùi lòt rê tai, ală cau tàm hìu hơ\ sồng cèng ồng tus tàm khoa Nội plai nùs gùng mhàm, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên nàng kham.

Tàm do, ală bác sĩ go\ jơng ồng neh gơtìp ờ niam bè gùng mhàm, gơtìp as kòl gùng mhàm, jơng duh, as pơrhê, ờ gơtùi lòt rê. Di lah ờ geh kham mờ sơm kòp di tu\, cau kòp di gơlan gơtìp chơ\t. Ồng Y Sưn Ê~uôl yal:

-A` gơtìp jê bè do neh jo\. Pah dơ\ jơng gơtìp as den a` lòt blơi sơnơm nàng hùc 1 ngai là bời. Tu\ neh bời bơh 5 tus 6 ngai, geh tu\ 1 nhai. Tu\ lơi jê tai, a` lòt blơi tai sơnơm nàng hùc là bời. Mơya tu\ do a` hùc sơnơm neh mờr 1 poh mơya jơng kung gam jê sơl.

Jăt bác sĩ Trần Ngọc Hội đơs, kòp gơdàr gùng mhàm jơng di gơlan geh go\ tu\ sền, mờng gơbàn ală tiah gùng mhàm gơguh we\t rơwe, lơh gơs tơl mpồl rềp tơn tềng kơl tao bè tềng đo jơng, ngko jơng, geh tu\ gơtìp tàm pơnô tơn.

Tiah kơl tao gơtìp gơdàr mờng sền go\ tơlir. Gơdàr gùng mhàm jroă ha là ờ jroă ờ gơrềng tus mờ bơta dờng kung bè bơta uă bơh gùng mhàm gơtìp gơdàr. Bác sĩ Trần Ngọc Hội, lơh broă tàm khoa plai nùs, gùng mhàm, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên bơto:

-Bè ờs geh uă ngan bơta tơngo\ mờ [uơn ngan gơtìp ờ g^t đal mờ kòp ndai, bè kòp jê kồ jơng kồ tê… geh tơngo\ ndrờm bal ngan. Ală bơta tơngo\ bơh kòp gơdàr gùng mhàm geh tơngo\ cơ năng mờ thực thể.

Bè bơta tơngo\ cơ năng, cau kòp gơlơh jê, hơ\ là `jơ\ tềng đo jơng, gơlơh bè gơtòp gơguh kòn đe, dơkiăt tềng jơng. Ală bơta tơngo\ do geh bơta tòm là gơtìp jroă rơhời tàm ngai, sơlơ trồ mho cau kòp sơlơ jê uă rơlao.

Tàm hơ\ uă ngan là tu\ cau kòp ntào ha là nggui jo\ den bơta tơngo\ jroă rơlao mờ tu\ cau kòp b^c mờ [ă `hoa jơng den geh tơngo\ di mơ. Jơng tu\ lơi kung ờ su\k, ơwa` jơng den gơlơh di mơ rơlao.

Gơdàr gùng mhàm jơng lài ngan mìng lơh gơbàn kal ke, jê mờ ờ niam tềng jơng, lơh kal ke tàm rài kis. Mơya, bơta tơngo\ bơh kòp do là broă gơbàn geh ală pơnai mhàm kơ\t tàm dơlam gùng mhàm, ală pơnai mhàm do di gơlan lơh kòl gùng mhàm tềng tiah hơ\ ha là gơlòt jăt gùng mhàm mờ lơh kòl mhàm tàm tiah ndai, tàm hơ\ ngòt rơngơ\t ngan là lơh kòl gùng mhàm klờm soh, di gơlan lơh gơbàn ờ pràn tă nhơm mờ chơ\t.

Kòp gơdàr gùng mhàm, jăt mờ tơngai bal mờ bơta gơbàn nàng geh broă sơm kòp krơi is. Tàm tơngai sơnrờp ngan, ờ jroă, cau kòp mìng tam gơl rài kis. Tơngai pơn jăt tai, cau kòp gơtùi sơm kòp prăp gàr mờ broă ngui chèo pùt bal mờ cù su\ se\t. Pùt mờ cù su\ se\t geh lơh rồn tềng đo jơng, ai geh dùl bơta pràn bơh đah đơm mờ dong kờl ală gùng mhàm gơrồt wơl, dong kờl mhàm lòt tus hờ plai nùs [uơn rơlao.

Cau kòp kung gơtùi sồr ngui sơnơm di jăt mờ jơnau bơto sồr bơh bác sĩ dê. Broă lơh pa ngan, geh cồng nha ngan tu\ do nàng sơm kòp do là lơh tàm dơlam gùng mhàm mờ broă sòl gùng mhàm jơng là sóng cao tần ha là tia laser. Mơya, jăt jơnau bơh bác sĩ đah sơm kòp do đơs, tu\ do ờ hềt gơtùi sơm bời kòp do, bu\ lah geh bal broă reh, khà gơtìp wơl gam geh uă.

Den tàng, tơl nă cau pal tơnguh jơnau g^t wă mờ lơh jăt ală jơnau bơto sồr nàng rơcang sơndră mờ kòp do bè: ờ lòt, ntào ha là nggui dùl bă jo\ ir; tu\ rơlô să, pal pờ `hoa jơng; sa uă chất xơ, vitamin mờ hùc uă dà; tơnguh broă tàp pràn să jan, pal lòt jơng di pơgăp 30 pah ngai; gơtìp ceh jơng mờ tram jơng tàm dà duh ram đe; ba` cù kho\ `hoa kơn dờl.

Tu\ geh tơngo\ bơh kòp do pal lòt kham mờ sơm kòp gờ`, ba` blơi is sơnơm nàng hùc tài di lah hùc ờ di sơnơm bal mờ liều sơnơm den sơlơ lơh gơtìp sơndră sơnơm, ngòt rơngơ\t rơlao, gơguh jroă rơlao mờ chơ\t.

Cau mblàng Ndong Brawl