VOV.K’ho- Nggụ halà nggụ kàl là kòp bơtờp sồt mồr gùng tă nhơm mhar kơn jơ\ tài bơh virus nggụ lơh gơbàn. Kòp sùm gơbàn tàm kàl mrềt prang, geh tơl pràn lơh bơtờp uă ngan tàm mpồl bơtiàn. Uă cau sùm sền ờ sơ\p kòp nggụ, mơya, tàm jơnau kah yau, neh geh uă dơ\ kòp nggụ lơh bơtờp uă, lơh gơlik gi\t nđờ jơ\t rbô nă cau chơ\t tàm gùt dunia. Den tàng bè hơ\, tơl nă cau pal rơcăng lài ai să tờm he in ală broă lơh chài rơcăng pleh kòp nggụ geh cồng nha, ngan là tàm tơngai gơbàn kòp Covid-19 kung gam gơbàn kal ke ngan sơl.

Tu\ do, geh 3 bơta nggụ tàm hơ\ geh nggụ A, nggụ B mờ nggụ C. Phan lơh gơlik kòp tàm cau dờng sùm là kòp nggụ A mờ kòp nggụ B. Tu\ bơtờp kòp nggụ, cau sùm geh ală bơta gơ tơngo\ bè bơsiă, duh să, jê glar să ja`, jê să jê ja`, ntas muh, gơ hòr dà muh…

Kòp nggụ lơh bơtờp bơh cau do tus cau ne mìng là bơh gùng tă nhơm lơm. Tu\ dùl nă cau gơtìp kòp nggụ bơsiă, duh să, jê să jê ja`, ntas muh, dà bơh muh, rơnồng dờng cèng jăt bal virus geh gơ par mu\t tàm nhơm kis mờ cau pràn rơhềp di dà do den gơtìp bơtờp kòp nggụ.

Kòp nggụ kung digơlan lơh bơtờp bơh phan puan jơng, iar ada tus kòn bơnus bè kòp nggụ A/H1N1, H5N1, H7N9, H5N6…Kòp nggụ do là sơbơng roh ngan, gơ lơh rlau nggùl khà cau bơtờp gơtìp chơ\t. Bác sĩ Trịnh Quang Trí, Kuang ătbồ Anih tờm Gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk pà gi\t: Bulah kòp nggụ lơh bơtờp bơh iar ada tus mờ kòn bơnus dùl êt ngan mơya bơta khih jơlai bơh gơ dê là uă ngan mờ khà lơh chơ\t cau digơlan gơguh tus 50%. Tàm rài kah yau, neh geh uă dơ\ kòp mờ dơ\ kòp pa do ngan rlau jơh hơ\ là kòp nggụ A/H1N1 nam 2009. Khà cau chơ\t tàm dunia tài bơh bơtờp kòp nggụ do là rlau 280 rbô nă. Uă rlau uă ngan pơndrờm mờ kòp mờ bol he gam pal kong tu\ do là kòp Covid-19.

Tu\ do, gam uă cau sền ờ sơ\p ngan mờ kòp nggụ kàl mờ sùm blơi is sơnơm rê hùc tu\ geh ală tềl tơngo\ bơh kòp dê. Mơya, broă lơh do là sơbơng roh ngan gơ wèt mờ ală cau bè kòn dềt, cau bơtờp kòp jo\ nam bè kòp jê dà đồm mhàm, gơguh mhàm, kòp klờm soh gơkòl jo\ nam (COPD). Tàm ală cau ờ pràn sơndră kòp, bơta pràn sơndră kòp ờ uă geh pơhìn lơh gơbàn kòp as sồt klơm soh gơrề mờ digơlan gơlam tus chơ\t să. Tàm cau ùr geh bun 3 nhai sơnrờp, bơtờp kòp nggụ digơlan lơh gơ yò bun, [un chơt tàm hìu kòn halà gơtìp ờ niam tàm să ja`. Den tàng bè hơ\, tu\ go\ să ja` ờ pràn, pal lòt kham mờ bác sĩ nang geh dong kờl mờ hùc sơnơm jăt jơnau ai bơh bác sĩ dê.

Nàng rơcăng pleh kòp nggụ kàl, broă lơh geh cồng nha ngan rlau jơh tu\ do là gah lơh sơnơm bơto sồr là ci\t sơnơm vaccine rcăng sơndră kòp pah nam, ngan là ală cau geh pơhìn uă, bè: kòn dềt, cau ùr geh bun, ală cau bơh 60 sơnam rlau hơđang, ngan là ală cau geh kòp jo\ nam bè kòp jê dà đồm mhàm, gơguh mhàm, ală kòp tàm klờm soh, kòl klờm soh gơkòl jo\ nam…Bác sĩ Trịnh Quang Trí, Kuang ătbồ Anih tờm Gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk pà gi\t: Tàm bơta sơnơm vaccine do geh 3 bơta sơndră kòp là A/H1N1, H3N2 mờ nggụ B. Sơnơm vaccine do pah nam pal ci\t dùl dơ\ tài bơh kòp nggụ sùm gơtìp tam gơl jơi. Ală bơta sơnơm sơm kòp nggụ tu\ do ndrờm bè ờ hềt geh sơnơm lơi [ă tàm mờ bol he pal rơcăng lài bơh broă ci\t sơnơm vaccine halà sơlơ tàp pràn să ja` nàng tơnguh bơta pràn sơndră kòp bơh să ja` dê.

Bơdìh mờ broă ci\t sơnơm vaccine rơcăng sơndră kòp nggụ, tơl nă cau pal kah: ràu goh să ja`, sùm ràu tê mờ s[ong bal mờ dà sàng goh; lơh sàng goh muh, rơnồng dờ pah ngai mờ dà boh; Gàr ram să ja`; Sàu sa tơl phan sa bơkah tơl pràn; Ba` ơm rềp mờ cau kòp nggụ halà ală cau pin bơtờp kòp nggụ tu\ ờ geh broă lơi gơ jal ir. Tu\ geh ală bơta gơ tơngo\ bơh kòp nggụ dê den pal pleh ơm rềp mờ cau ndai. Dilah pal ơm rềp den pal pơn chèu glòm muh măt nàng rơcăng sơndră lơh bơtờp cau ndai in.

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến