VOV4.K’ho - Broă lơh sa ờ niam, bơta tơnhàu geh uă mơya tac ờ yòm, tac yòm mơya tơnhàu ờ geh, geh tu\ kàl lơh sa tơnhàu ờ geh mờ tac kung ờ yòm sơl, sùm gơlik geh tàm ală bơta chi tam tàm càr Gialai. Tàm tu\ hơ\, broă lơh bảo hiểm lơh sa suơn sre kung ờ hềt geh ngui. Cau lơh broă sa tàm càr Gialai kung gam gơtìp uă ngan kal ke:

Kàl lơh sa pa do, hìu bơnhă bi Lê Quang Thanh, ơm tàm [òn Phú An, xã Ia Le, kơnhoàl Chư Pưh, càr Gialai tam rlau 1 lồ rơpual. Jat bi Thanh, cồng nha tơnhàu rơpual kàl do gơmù uă rlau mờ ală kàl lài. 2 lồ rơpual mìng tơnhàu geh mờr 7 tấn plai, gơmù rlau 80% khà lơh geh pơn dờm mờ ală nam. Den tàng, bu\lah khà priă tac rơpual kàl pa do jơnhua ngan, mơya priă cồng lơh geh bơh hìu bơnhă dê tàm kàl do là ờ huan uă. Bi đơs: “Hìu bơnhă tơnhàu den ờ geh, khà rơpual lơh geh dùl êt, den tàng priă lơh geh ờ ndrờm mờ pah nam. Jơnau lơh kàl tam rơpual pa do ờ geh là tài bơh trồ tiah ờ niam, bơh hơ\ lơh gơbàn kòp tu sa aniai, lơh tơnhàu ờ geh, rơpual ờ geh plai”.

Chư Pưh là dùl tàm ală kơnhoàl tam uă rơpual tàm càr Gialai mờ bă ù tam pah nam geh bơh 600 tus 1 rbô lồ. Khà priă tac rơpual pa do jơnhua ngan, geh tu\ gơguh tus 12 rbô tàm 1 ki\, uă rlau 2 dơ\ pơn drờm mờ khà kờp bal uă nam dê. Bu\lah khà priă tac gơguh jơnhua ngan, mơya priă cồng lơh geh bơh cau tam rơpual tàm do dê den gơguh ờ huan uă, tài cồng nha tơnhàu kờp bal mìng geh mờr 10 tấn tàm 1 lồ, gơmù gùl pơn drờm mờ khà kờp bal ală nam dê. Geh ală hìu bơnhă kung gam gơtìp hoàc huơr kơn jơ\ ngan tài cồng nha tơnhàu gơmù bơh 80 tus 90%, bơta niam rơpual dê kung gơmù uă ngan.

Bal mờ rơpual, lơh sa suơn sre bơh làng bol tàm càr Gialai dê ală nam do sùm gơtìp kal ke. Bơta tơnhàu geh uă mơya tac ờ yòm, tac yòm mơya tơnhàu ờ geh, geh tu\ kàl lơh sa tơnhàu ờ geh mờ tac kung ờ yòm sơl sùm gơlik geh. Pơn rơ là gơwèt mờ tờm rơpung kài. Lồi nam 2016, bồ nam 2017, trồ tiah ờ niam, cồng nha tơnhàu rơpung kài tàm Gialai gơmù tus gùl, tàm tu\ khà priă tac rơpung kài kung gơmù, lơh cau lơh broă sa hoàc huơr kơn jơ\ ngan. Mò Nguyễn Thị Thanh Danh, ơm tàm [òn 6, xã Hà Tam, kơnhoàl Đak Pơ pà git: “Cau lơh sa tàm do cau lơi kung tơnhàu ờ geh. Khà priă tac gơmù uă ngan mờ trồ tiah ờ niam tai. Tơl hìu bơnhă tam rơpung kài gơtìp hoàc huơr bơh 60 tus 70 tơlak. Tu\ do tơnhàu ờ geh bè do, bol a` cau lơi kung kal ke lơm”.

Jat ồng Phạm Thanh Vân, Chủ tịch UBND xã Sró, kơnhoàl Kong Chro, càr Gialai, gơwèt mờ ală xã tiah sar lơgar ngài, bơta ù tiah ờ niam, làng bol mìng gơtùi tam ờ uă bơta chi tam lơyah ngai. Do là ală tờm chi tam [uơn gơtìp aniai ngan rlau jơh tài bơh trồ tiah mờ drà kă bro, tơnhàu ờ geh, tac ờ yòm [uơn ngan gơlik geh, lơh rài kis làng bol dê kal ke ngan. Den tàng, jat ồng Vân, Dà lơgar pal kơlôi sơnơng ală broă lơh dipal nàng dong làng bol in iang nùs lơh sa, gàr kơ\ rài kis. Ồng đơs: “Bol a` ờ suk ngan mờ ală kal ke bơh làng bol dê bè anih blơi phan lơh gơs là ờ kơ\ kơljap. Làng bol ờ gơtùi git lài. Bol a` kơp kờ` là bè broă rơndap lơh, ală kơnă pal geh broă rơndap lơh ngan ngồn, tam klac halà lơh bè lơi nàng anih blơi phan cèng bơta kuơ jo\ jòng làng bol in.”

Bal mờ ală bơta ờ niam bơh trồ tiah lơh aniai, kòp tu sa aniai, bơta jòi anih tac phan lơh gơs gam là bơta ờ pràn ngan rlau jơh bơh gah lơh sa suơn sre Gialai dê. Tàm tu\ hơ\, dùl broă lơh cèng bơta kuơ jo\ jòng nàng dong tơmù dimơ bơta aniai là Bảo hiểm lơh sa suơn sre den gơ lơh ờ quèng ngan gơ wèt mờ cau lơh broă sa. Jat Quyết định sồ 315 nam 2011 bơh Thủ tướng Chính phủ dê bè broă lơh tơr lòng lài Bảo hiểm lơh sa suơn sre, mìng geh ờ uă bơta chi tam, phan ròng geh ngui tơr lòng lài mờ mìng geh ngui tàm ờ uă càr, [òn dờng. Tàm tu\ hơ\, Gialai mờ ală càr Tây Nguyên ờ hềt geh lơh broă lơh do, bu\lah do là ală càr geh broă lơh sa gơwèt uă ngan tàm broă lơh sa suơn sre. Làng bol lơh broă sa tàm tiah do gam kờ` ngan geh broă lơh dong kờl ngan ngồn. Ồng Võ Văn Hưng, Kuang atbồ Phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kơnhoàl Kong Chro, càr Gialai pà git: “Ală bơta chi tam tàm kơnhoàl do bè tơngời, bùm blàng, rơpung kài mờ ală bơta biap, khoah rbài, khà priă tac ờ kơ\ kơljap, mờ anih tac ờ geh, den tàng lơh gơbàn kal ke ngan cau lơh broă sa in. Tàm 21 càr, [òn dờng tàm gùt lơgar lơh tơr lòng lài bè bảo hiểm lơh sa suơn sre, den Gialai ờ hềt geh lơh broă do. Do là bơta mờ kơp kờ` là cau lơh broă sa tàm Gialai mhar geh lơh nàng geh bơta dong kờl bơh dà lơgar dê gơ wèt mờ làng bol, nàng làng bol in iang nùs lơh sa tu\ gơtìp trồ tiah lơh aniai, kòp tu sa aniai, dong làng bol gàr kơ\ broă lơh sa.”

Gialai đơs is, ală càr Tây Nguyên đơs bal là tiah geh bơta pràn dờng ngan nàng bơtàu tơnguh lơh sa suơn sre tài geh ù uă ngan. Bu\lah bè hơ\, do kung gam là 1 tàm ală tiah r[ah ngan rlau jơh gùt lơgar. Lơh sa suơn sre, rài kis làng bol dê kung gam uă kal ke. Gơnoar atbồ, làng bol tiah do gam kơp ngan geh tai ală broă lơh geh cồng nha bè lơh sa suơn sre nàng bơtàu tơnguh lơh sa dùl bă kơ\ kơljap. Tàm hơ\, bảo hiểm lơh sa suơn sre là dùl broă lơh gam geh kơp kơnờm ngan, dong làng bol tơmù dimơ bơta aniai tài bơh tơnhàu ờ geh, tac ờ yòm.

             Cau cih mờ yal tơnggit K’Duẩn