VOV4.K’ho- Tus tàm tiah Tây Nguyên kơno jơnau đơs “Tơrnờm jŏ nam prap tàm dơlam mat oh dê/ Bi jồp bồp, jồp bồp mờ ờ khin ñô”, năc lòt bơh tiah ngài gơlơh krơi  sơbơi ngan tềng đap bơta niam chài ñô tơrnờm bơh làng bol tàm tiah do dê. Pơgồp bơnah lơh gơs bơta niam chài do ờ gơtùi ờ kờp tus bơhiàn ñô tơrnờm bơh làng bol kòn cau K’ho dê.

Bơhiàn ñô tơrnờm bơh cau K’ho dê geh dùl bơta niam chài krơi is ngan. Tơrnờm bơh cau K’ho dê là dùl bơta tơrnờm ờ gŏ lơh geh bơh broă lơh ràng trŭ, bơta tơrnờm geh gơm bơh phe, lơmbo (mbo hòt), halà tơngời, bùm, bùm blàng tàm bơrlŭ bal mờ kanh brê, lời pơgap  tus 3 nhai den gơtùi ñô. Tŭ ñô, làng bol K’ho tuh dà croh tàm yăng tơrnờm mờ ngui chềng jồp jat bơhiàn mìng ngui dùl nơm bồp lơm ờ gŏ ngui uă bồp bè bàr pe jơi bơtiàn làng bol ndai. Kòn cau K’ho mìng ngui tơrnờm tŭ geh ală broă lơh dờng màng bè wă năc, gờm chờ ală ngai lơh chờ dờng tàm nam, tàm ală dơ̆ lơh yàng duh khoai. Tŭ ñô tơrnờm tŭ lơi cau K’ho kung sền dờng màng cau tờm hìu mờ ală cau geh gơnap gơnoar dờng màng bè kra ƀòn, Kuang atbồ ƀòn.

                                                            Cau ùr K'ho rcang bĕ tơrnờm

Tàm jơnau yal yau kòn cau K’ho dê kung geh uă ngan jơnau yal yau đơs tus bơhiàn ñô tơrnờm. Pơn yơu bè, K’Ting mờ K’Tang dong klàs bèp, K’Không hào tờm jrê, ùr Jong mờ kòn ka rơmĭt, Klau pơnu K’ho, K’Pút kòn klau bơh yàng mat tơngai dê, ùr Ka Giơng, ùr bơklau K’Du mờ Ka Dùng, Klan yàng... Jat jơnau yal yau den tơrnờm, ngan là ală yăng tơrnờm yau là ndu gơn rơh ngan. Kòn cau K’ho pin dờn là “Ală yăng tơrnờm yau là tiah ơm bơh Yàng Tơr Nờm dê”. Den tàng bè hơ̆, ală yăng tơrnờm yau geh kuơ ngan tus gĭt nđờ jơ̆t nơm kòn rơpu. Bơta pas sơm bơh kòn cau K’ho dê geh kờp mờ ală cing, yăng mờ hìu bơnhă hơ̆ geh. Do là bơta pas sơm bơh dùl hìu bơnhă dê tàm jơnau yal yau “Ală ding boh, ală ào đam, phan soh, ală kòng lơngô, ală cing mờ yăng tơrnờm geh prap ơn bềng tàm hìu”, “geh uă yăng tơrnờm ai jơh ƀòn lơgar in nô jơh dùl nhai lơh chờ”.

Sền jơnau yal yau K’ho dê pà gŏ bơhiàn ñô tơrnờm bơh cau K’ho dê geh dùl bơta niam chài krơi is ngan. Tàm jơnau yal yau ùr Ka Giơng geh dùl jơnau cih bè do: Hìu bơnhă K’Giou kờñ duh khoai ưn ngài Yàng tŭ oh kòn khi dê bời kòp. “Mơya 2 nă oh mi den ờ gŏ geh cau ƀŏ phe, nàng pờ yăng tơrnờm mờ tròc dà jà năc. Mè bèp sồr 2 nă oh mi lòt jà ală ùr ơruh hàng niam, jak ngan bơh ală ƀòn bơh tiah ngài rê dong broă tàm ală ngai lơh yàng”.

                                                             Ală ùr ơruh K’ho kềng yăng tơrnờm

Jơnau cih do pà he in gŏ tàm dơ̆ lơh yàng ñô tơrnờm den cau pờ yăng tơrnờm pal là dùl nă cau ùr. Dùl jơnau cih tai kung geh tàm jơnau yal yau do dê đơs bè bơhiàn ñô tơrnờm. Bàr nă oh mi lòt jơh gùt ală ƀòn ngài, ƀòn rềp mơya mìng jòi gŏ dùl nă ùr ơruh lơm. Rê tàm hìu mè bèp lùp, 2 nă oh mi đơs là: “ Ờ jòi gŏ ùr ơruh lơi gĭt rơwah lòng kờñ bĕ tơrnờm, gĭt tròc dà tàm yăng tơrnờm mờ ờ geh dùl ntờc dà lơi gơprañ bơdìh”. Jơnau cih do pà gŏ gơwèt mờ kòn cau K’ho tròc dà tàm yăng tơrnờm pal là dùl nă cau ùr kơnòm să, jak ngan. Tài bơh kòn cau K’ho pin dờn là tròc dà tàm yăng tơrnờm mờ ờ gŏ gơprañ  dùl ntờc lơi bơdìh den hìu bơnhă lơh yàng duh khoai hơ̆ sồng geh bơta bơtoah bơtoài “Tŭ K’Giơng pa bơh tàm hìu lik, tàm tê ià dùl nơm cher (dùl chi chŏ dà lơh mờ lơngô nàng bơ̆ dà tuh tàm yăng tơrnờm) K’ Giăn nrơ̆t jơh să jan, K’ Giơng hàng niam bè dùl nơm bơkào brê pa gơlì, ùr ơruh soh ào pa niam ngan rlau jơh nàng wă năc kuơ màng. Tơrnờm bơh kòn cau K’ho dê sơlơ lời jŏ nam sơlơ bơkah, sơlơ kuơ màng ngan. Den tàng, năc lơi geh cau tờm hìu cèng yăng tơrnờm jŏ nam jà ñô den cău năc hơ̆ geh tơl nă cau sền dờng màng ngan. Tàm jơnau yal K’ho geh đơs uă ngan tus broă ngui tơrnờm tàm ală dơ̆ lơi. Tơrnờm lài ngan geh ngui nàng duh khoai Yàng bè tàm ală jơnau yal yau ùr Ka Giơng, klau pơnu K’Pút kòn klau yàng mat tơngai dê, duh khoai Yàng Kòi, lơh rơpu dà, ƀòn R’Lơm...; tơrnờm geh ngui tàm dơ̆ lùp bau, tàm dơ̆ tơ̆p ƀồc, wă năc bè tàm jơnau yal yau ùr Ka Jong mờ kòn ka rơmĭt, K’Ting mờ K’Tang dòng klàs bèp, klau pơnu K’ho....

Gơtùi đơs là bơhiàn ñô tơrnờm mờ bơhiàn dròng cing là 2 bơhiàn sùm geh đơs tus tàm jơnau yal yau. Ală bơhiàn do là bơta niam chài tàm rài kis niam chài bơh kòn cau K’ho dê. Ñô tơrnờm tàm jơnau ntas cing, sơngơr, tàm nùs nhơm lơh chờ den kòn bơnus sơlơ rềp mềr, tam klăc bal. Dilah geh bơta tam lah tam ring jơnau bơh yau, di dơ̆ do kung sang tĕ jơh nàng bal mờ hìu bơnhă tam ya chờ hờp. Dilah cau lơi geh glài den adat bơhiàn “lơh glài tơrnờm” kung là cơng tàng nàng tơrña bơyai, sang tĕ jơh bơta ờ niam, nàng tơn jơh ală bơta bàsìl mờ mut gơrờm bal tàm bơta ơ̆t ơl bal bơh mpồl bơtiàn dê. Dilah jơnau ntas tàm dơ̆ ñô bau “lơh yô bal” chờ hờp den tàm tŭ tơ̆p ƀồc là bơta moat jrùm, sơnđàc sơngĭt ngan. Tàm ngai lơh chờ, chờ hờp chờ hờñ, den tàm dơ̆ lơh yàng pal ki ngàm ngan. Cau ñô tơrnờm kung jat bơhiàn lơh yàng mờ geh broă jà, broă ñô tơrnờm krơi is nàng gơ in di pal.

Bơhiàn ñô tơrnờm dềt mềr bal mờ rài kis niam chài, gơ gơs bơhiàn ờ gơtùi ờ geh tàm rài kis bơh kòn cau K’ho dê tàm rài yau mờ dùl bơnah tàm rài pa tŭ do.

Quốc Học jat băo Lâm Đồng- Cau mblàng K’Hạnh