VOV4.K’ho -            Ơ làng bol mờ gơ\p bơyô! Tàm kàl mìu, kơphê dờng pràn geh uă ntê mờ nha mờ sơnđờm geh plai kơnròm. Do kung là tơngai geh uă tu kòp lơh aniai mờ aniai uă ngan tus mờ tờm kơphê. Tàm jơnau do ngai do, Tiến sĩ đah broă lơh sa sươn sre Tôn Nữ Tuấn Nam lài do là kuang atbồ cơldu\ lơh broă jak chài, di anih kơlôi sơnơng jak chài mờ măy mok lơh broă sa sươn srê brê bơnơm Tây Nguyên dê bơto pơlam làng bol mờ gơ\p bơyô in broă chài đal gi\t bàr pe bơta tu kòp lơh aniai uă tus tờm kơphê tàm kàl mìu mờ ală broă lơh rcang sơndră mờ ală tu kòp lơh aniai do:

            Kàl mìu, kơphê sùm geh ai dà uă ngan, jơnau do geh lơh ală tu\ dờng pràn uă ngan bơh tờm chi dê, mơya kung ndrờm bal mờ broă chul chồl ală tu\ bơtàu tơnguh geh is, bơta geh is tàm chi che, kung bè ală bơta kòp gơbàn dùl bă mhar ngan rlau. Dùl tàm ală bơta tu kòp [ươn gơbàn tàm tơngai do là kòp `ui nsồp lơh aniai plai kơphê. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam pà gi\t, tài bơh nam do bơta trồ tiah gơbàn ờ niam ngan, bè tơngai prang soăt dà uă, tàm kàl mìu den ờ huan geh mìu, mờ mìu den geh uă wơl tàm lồi kàl mìu, den tàng kòp `ui nsồp lơh aniai sơlơ uă rlau. “Kàl do kung geh `ui nsồp tàm bàr pe sươn kơphê, mờ sùm là gơtìp `ui nsồp den nam do tơngai prang soăt dà uă den tàng kung gơtìp `ui nsồp lơh aniai uă ngan sơl. Tu\ `ui nsồp lơh aniai tàm sơngyùr plai pa dờng bơh tờm kơphê dê, bơh ntê kơphê hơ\ dê den gơ geh lơh aniai jơh ngkòng plai mờ lơh gơjrùh plai”.

            Nàng kơryan `ui nsồp lơh aniai kơphê, tu\ sền go\ `ui nsồp, làng bol lơh broă sa gơtùi [ồm sơnơm gơ sơ\t `ui. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam sồr làng bol gơtùi ngui bàr pe bơta sơnơm geh ngui uă nàng [ồm kơphê in: “Gơ wèt mờ `ui nsồp lơh aniai plai den bol he gơtùi [ồm sơnơm gơ sơ\t `ui nsồp. Gơtùi ngui uă bơta sơnơm, pơnyơu bè làng bol gơtùi ngui sơnơm Selecron, halà ngui sơnơm Bunstra, geh uă ngan sơnơm nàng [ồm gơ sơ\t `ui do. Đơs bal là kung ờ duh pal ngui bơta sơnơm kas ir priă jền mơya, dilah mờ bol he gi\t [ồm dipal den gơ geh kơryan geh bơta deh dờng rơ\ rài bơh `ui nsồp dê mờ bol he gơtùi kơryan gi\t geh bơta deh dờng rơ\ rài bơh `ui nsồp do dê”.

            Tu\ [ồm sơnơm, làng bol pal [ồm dipal, mờ di khà nàng lơh geh cồng nha ngui sơnơm niam ngan rlau jơh, kơryan gơ aniai tus tiah ơm kis mờ sền gàr ală phan kuơ geh is ndai: “Tu\ [ồm sơnơm gơ sơ\t `ui nsồp aniai kơphê, làng bol kung gơtùi klài bal tàm hơ\ dùl bơnah zờu khoáng. Hơ\ là sơnơm tu den pal klài di khà, klài bal tài pơgăp 1% zờu khoáng nàng dong tàm broă lơh gơ đềr tàm `ui nsồp halà lơh lề jơh tăp nsồp bơh `ui hơ\ dê den sơnơm geh cồng nha rlau. Bol he [ồm, [ồm niam tàm ală ntê geh plai mờ ală sơng yùr geh plai mờ sền go\ geh `ui. Broă [ồm sơnơm gơ sơ\t `ui nsồp làng bol pal lơh 2 dơ\, ngài bơh 2 dơ\ [ồm pơgăp bơh 7 tus 10 ngai, nàng lơh tăp bơh `ui snồp dê dilah gơ ờ gơtìp chơ\t tàm dơ\ [ồm dơ\ dùl den tu\ gơ deh kòn mờ dờng tàm dơ\ [ồm dơ\ 2 den geh gơtìp bol he [ồm dùl dơ\ tai den khà `ui nsồp geh ờ huan geh uă tai, geh tu\ là bol he gơtùi kơryan jơh `ui nsồp do, ờ ai gơ in kis dờng uă tai”.

            Mờ broă [ồm mờ tơngai [ồm bè neh yal, làng bol lơh broă sa geh kơryan geh bơta deh dờng rơ\ rài bơh `ui nsồp dê, sền gàr tờm kơphê kis dờng niam mờ pleh gơtìp gơjrùh plai gam kơnròm tài bơh `ui nsồp lơh aniai.

            Dùl bơta `ui nsồp lơh aniai ndai kờn pal sền ngac mờ rcang sơndră di tu\ hơ\ là kòp bơ sềt nhhơ\t. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam pà gi\t, bơta tu kòp do ờ lơh aniai tơn den tàng cau lơh broă sa sùm ờ go\ sền ngăc mờ lời tu\ kòp lơh aniai tàm tơngai jo\ jòng. Den tàng bè hơ\, tu\ sền go\ den kòp neh gơbàn uă ngan. Lài ngan, là kờn pal sền gi\t geh ală tềp tơngo\ bơh kòp dê: “Làng bol geh sền sơ wì tàm ală ntê geh plai bơh he dê. Tàm ală gơl ntê mờ ơm ngài bồ ntê pơgăp bơh 15 tus 20 phơng, bè hơ\ là ntê chi ờ geh bơta tơlir niam bơh ntê dê tai, gơ sơnđờm gơ gơs chi. Den bơ sềt nhơ\t lơh aniai tàm ală ntê hơ\. Dilah làng bol sền ngan tềng ală tềl geh dà rơmi\t pàl mờ geh dà rơmi\t, lơbơn lơbơn. Ală tềl hơ\ digơlan ơm rah rài kung digơlan ơm rềp nđềr bal gơs dùl blàng, jơh bal tềng hơđang ntê mờ hơđơm ntê ndrờm geh lơm”.       

Tài bơh ờ geh bơta gơ tơngo\ kòp tơn, den tàng cau lơh broă sa sùm ờ go\ sền ngăc, mờ ờ geh broă lơh rcang sơndră mờ kòp bơ sềt nhơ\t bơh sơnrờp tơn: “Broă lơh aniai bơh bơ sềt nhơ\t do dê là dàr dàr lơh aniai tờm kơphê, den tàng uă ngan cau lơh broă sa ờ gi\t, sền go\ ntê mờ nha kung gam gơ căt sơl. Mơya, ntê mờ neh gơtìp bơ sềt nhơ\t hơ\ lơh aniai den là gơtìp ờ pràn dàr dàr. Tờm kơphê, ntê kơphê geh gơtìp kra mhar ngan. Bơh sơnrờp tu\ bol he pa sền den gơ gơlơh bè ờ gơ aniai, tài bơh gơ ờ lơh ntê hơ\ ôm tơn, ờ gơjrùh tơn, plai gơjrùh dàr dàr dơ\ dùl e\t den tàng bol he ờ go\ gi\t. Bulah bè hơ\, bol he kung gam pal [ồm sơl sơnơm nàng kơryan bơ sềt nhơ\t, bè hơ\ den ntê kơphê mờ tờm kơphê hơ\ sồng geh niam rlau”.

Jat Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam yal, ngui sơnơm nàng gơ sơ\t bơ sềt nhơ\t là broă lơh kuơmàng ngan nàng rơcang sơndră mờ kòp do. Làng bol pal rwah sơnơm di mờ bơta bơto pơlam, là ală bơta sơnơm geh lơh bơh đồng, lơh jat di bơta bơto pơlam nàng [ồm kơphê in tu\ sền go\ kòp tàm sươn chi. “Gơ wèt mờ ală bơta sơnơm [ồm kơryan bơ sềt nhơ\t den làng bol pal ngui ală sơnơm lơh bơh đồng hơ\ sồng gơ [ă tàm. Làng bol ngui ală bơta sơnơm lơh bơh đồng bè Champion DP, halà đồng pơrhê den geh Norzise, COC 85 WP, kung là sơnơm lơh bơh đồng sơl. Làng bol kung gơtùi klài bal sulfat đồng mờ vôi, klài dipal den hơ\ kung là dùl dà sơnơm niam ngan nàng [ồm kơryan bơ sềt nhơ\t do. Bol he [ồm 2 dơ\, đah dơ\ [ồm ngài pơgăp bơh 10 tus 15 ngai den là gơ geh kơryan jơh kòp bơh bơ sềt do lơh aniai”.

            Tơnơ\ tơngai [ồm, làng bol kờn pal sền tềng chi, ntê kơphê tềng anih geh bơ sềt nhơ\t, dilah sền go\ ală tơrnò lơbơn rơmi\t tềng ntê [a nhhòp, hơ\ là tu\ bơ sềt neh chơ\t. Bè hơ\, broă rcang sơndră mờ kòp bơ sềt nhơ\t neh lơh geh cồng nha.          

            Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến