VOV4.K’ho - Tu\ do, cau tam kơphe tàm Tây Nguyên đơs bal mờ càr Daklak đơs is gam tơr gùm tàm broă pic kơphe. Krơi mờ pah nam, bơta trồ tiah nam do ờ niam, tus tu\ do mìu kung gam gơlik geh tàm uă tiah lơh broă ìs, prap gàr gơtìp uă kal ke. Kờ` tơmù tus khà lơyah ngan rlau jơh ală aniai ờ niam bơh broă ìs, prap gàr tus bơta niam, cồng nha kơphe, jơnau đơs ngai do, ală cau jak chài lơh sa suơn sre geh pơlam làng bol mờ gơp bơyô in bè bơta chài ìs, prap kơphe tơnơ\ mờ tu\ pic:

Ìs kơphe tơnơ\ mờ tu\ pic là broă kuơ màng ngan, broă ìs, prap gàr ờ di geh lơh gơmù cồng nha, bơta niam mờ khà priă tac kơphe. Tu\ do, broă ìs, prap gàr kơphe tàm làng bol lơh broă sa uă ngan là ìs ra`. Tơnơ\ mờ tu\ pic làng bol sùm lời dùl gơn ru gơ in bềng jơh [làng ìs, halà sùr nàng ìs gơ in mhar ra`. Bulah bè hơ\, broă sùr kơphe lài mờ tu\ ìs den bơta aniai digơlan gơlik geh uă, tài tơnơ\ mờ tu\ sùr lề dilah gơbàn trồ mìu jo\ jòng bè tu\ do den kal ke ngan prap gàr mờ [uơn ngan gơbàn ờ niam. Ồng Nguyễn Xuân Thái, kuang atbồ công ty kơphe Thắng Lợi đơs: “ Sùr nàng ìs den [uơn ngan gơtìp aniai tài dilah trồ tơngai sùm bơh 3 tus 4 ngai den ờ geh bơta lơi, gơya dilah trồ mìu mờ jơm den gar kơphe gơbàn jù, kơphe gơbàn jù den lơh gơmù khà priă.”

Tu\ ìs, làng bol pal ìs tàm [làng sơmang, [làng gac halà lă bàk, ba` ìs tàm [làng ù. Ìs lơut hơđơm 10 phơng tu\ plai gam ris, 5 phơng tus mờ kơphe gar. Còr sơlơ\ uă dơ\ tàm ngai, bơh 2 tus 3 dơ\ tu\ ris mờ bơh 3 tus 5 dơ\ tu\ ra`. Kuơ màng tu\ trồ mìu uă, bơta sùh ìo jơnhua bè tu\ do, Tiến sĩ Nguyễn Văn Thường, Phó viện trường, Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên pơlam: “ Tu\ trồ tiah ờ niam tus mờ broă ìs den niam ngan rlau jơh làng bol pal sơnơng tus broă pơr, digơlan gơtùi ơpah mai\ nàng pơr. Gơya broă do den priă pơr gơ uă, mơya kung gam là broă niam ngan rlau jơh nàng gàr bơta niam kơphe dê. Dilah ờ geh mai\ pơr, làng bol ba` lời kơphe gơs gơn ru lơut ir halà prap kơphe tàm [àu hơ\ sồng ơn tàm rơndap gơs gơn ru. Tài prap tàm gơn ru halà tàm [àu bè do kơphe ngan gơtìp duh. Gơtìp duh den kơphe ngan là gơbàn tam gơl bè bơta niam hơ\ là ờ uă plai lir, geh tu\ bal mờ plai dum ndrờm gơtìp jù kơmhò mờ bal mờ hơ\, gar kơphe tơnơ\ do gơ lơh [ô, hòi là [ô gơs ka` halà [ô kơmhò plai. Ală cau sền gròi bơta niam geh sền go\. Bal mờ hơ\, dilah bol he ơn gơs gơn ru halà ơn tàm [àu jo\ ngai den plai kơphe pơnjat tai bơta jồp nhơm mờ lơh roh jơh bơta lơh ra`, lơh gar kơphe `ggờc mờ bol he kung gơtìp roh dùl khà kơphe tu\ prap gàr den tàng niam ngan rlau jơh là pràng lơ hơ kơphe dilah geh [làng.”

Kơphe tơnơ\ mờ tu\ ìs, pơr ra` làng bol pal kah ală bơta kuơ màng tàm broă prap gàr. Kỹ sư Võ Văn Thắng, cau chài cơldu\ Thí nghiệm Sinh hoá mờ Công nghệ sinh học - Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên tơngkah tai: “ Tàm tu\ prap kơphe tàm anih prap ơn, bol he pal kah tàm bơnàng hìu prap ơn pal ngui ală balet. Dilah làng bol ờ geh balet den ngui ală ròch dơm chi kờl jơnhua nàng [àu ờ gơ tup mờ bơnàng hìu. Tài tàm tup mờ bơnàng hìu lơh sùh ìo bơh bơnàng hìu gơmut tàm kơphe lơh kơphe gơguh khà sùh ìo. Dơ\ 2 tai là tu\ rơndap kơphe ơn tàm hìu prap ơn, bol he kung ba` rơndap rềp kơlik hìu prap ơn mờ bol he pal ơn ngài pơgap 30 phơng nàng geh bơta ha pah mờ pleh bơta gơmut sùh ìo bơh kơlik hìu tàm kơphe mờ hìu prap ơn pal geh bơta ha pah niam, ba` kơ\ ndơp ir nàng geh bơta gơmut gơlik nhơm bơh bơdìh mut tàm dơlam.”

Bè hơ\ tu\ ìs kơphe làng bol kah là ba` sùr lề, ba` tuh gơn ru lơut ir. Kơphe tơnơ\ mờ tu\ ìs, pơr ra` pal geh prap gàr tàm khà sùh ìo bơh 12,5 tus 15% tàm bơta ha pah niam. {àu prap pal kloh niam, ờ [ô [ơ\, ală [àu pal geh ơn tàm ală balet ngài mờ bơnàng hìu bơh 10 tus 20 phơng, ngài mờ kơlik hìu 30 phơng mờ ngài mờ rơkàng hìu bơh 40 tus 50 phơng.

Kơp kờ` mờ ală tam pà bơh ală cau jak chài suơn sre dê pa do geh làng bol geh tai ală jơnau tơnggit geh kuơ tàm broă ìs mờ prap kơphe tàm bơta trồ tiah ờ niam bè tu\ do.

                             Cau cih mờ yal tơnggit K’Duẩn