VOV4.K’ho - Tu\ do, làng bol tàm uă tiah tàm càr Daklak gam tàm tơngai pic kơphe kàl pa. Bal mờ broă khà priă blơi kơphe jơnhua rlau, den nam do, tài trồ tiah niam den tàng cồng nha tơnhàu kơphe kung uă rlau mờ nam lài:

Chờ hờp tài khà priă tac kơphe nam do jơnhua rlau mờ nam lài, mò Nguyễn Thị Thu Thuỷ, ơm tàm [òn 2B, xã Ea Mnang, kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak pà git, ờ mìng khà priă tac jơnhua rlau, mờ nam do, khà tơnhàu kơphe kung uă rlau mờ nam lài. Jat kờp du\, mờ 1 lồ kơphe, hìu nhă mò Thủy tơnhàu geh mờr 4 tấn kơphe gar, uă rlau 2 dơ\ mờ nam lài. Jat mò Thủy, nam do, mìu uă den tàng kơphe gơs niam, tờm chi mờ ntê niam, plai dờng, gar să den tàng cồng nha tơnhàu uă rlau mờ nam lài. Mò đơs: “Tàm dơ\ lì bơkàu nam do den sền ntê kung niam, tus nam tơnơ\ den kung gam niam. Pơn drờm mờ pah nam den go\ ntê nam do niam rlau. Cồng nha tơnhàu nam do digơlan uă rlau 2 dơ\ mờ nam lài. 1 lồ tơnhàu geh mờr 4 tấn gar.”

Geh bal bơta chờ hờp tài kơphe tơnhàu geh uă rlau, mò Nguyễn Thị Toàn, ơm tàm [òn 2A, xã Ea Mnang, kơnhoàl Cư Mgar chờ hờp pà git, tu\ do, hìu nhă mò neh pic gùl khà kơphe tàm bă kơphe 1 lồ 2 sàu hìu nhă dê. Ờ mìng cồng nha tơnhàu geh uă, kơnờm trồ tiah niam den tàng priă jền mờ tơngai sơngka sền gàr kơphe nam do êt rlau, tàm tu\ khà tơnhàu mờ bơta niam gar kơphe den niam rlau. Mò pà git: “Nam do den sơngka sềt gàr êt rlau mờ nam lài, tài nam lài trồ tơngai uă rlau, den tàng he pal ơn phơng mờ sơngka sền gàr uă rlau. Ai nam do den mìu niam, den tàng ờ huan sơngka sền gàr bè nam lài. Pah nam den kung ờ geh cồng nha, ai nam do den cồng nha tơnhàu uă rlau, kàl tơnhàu geh uă mờ kơphe niam rlau, pơn yơu 1 tạ kơphe kơmhò den mai\ geh 50 ki\ kơphe gar.”

Ồng Phạm Quang Mười, kuang atbồ Phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kơnhoàl Cư Mgar pà git, kờp jơh bă kơphe gùt kơnhoàl dê là 36 rbô lồ, tàm hơ\ geh mờr 34 rbô lồ là kơphe tơnhàu.

Bơh lòt sền ngan ngồn ală suơn kơphe ai go\, cồng nha tơnhàu kơphe kờp bal gùt kơn hoàl dê kàl do digơlan geh mờr 2 tấn 4 tạ 9 tàm 1 lồ, gơguh rlau 30% pơn drờm mờ kàl lài. Khà tơnhàu kờp du\ geh 85 rbô tấn. Tu\ do, khà priă blơi kơphe tàm kơnhoàl bơh 36 tus 38 rbô tàm 1 ki\. Bulah cồng nha tơnhàu gơguh uă mơya đơs lài, khà kơphe tơnhàu gơguh ờ huan uă, tài bă kơphe neh kra geh mờr 1/3.

Bal mờ broă mblàng yal, sồr làng bol pic kơphe di mờ jơnau geh pơlam, hơ\ là mìng pic kơphe tu\ khà plai dum neh bơh 80% rlau hơđang, den kơnhoàl Cư Mgar kung lam sồr ală xã, [òn crơng gơs ală mpồl sền gàr ngap lơngai, sùm lòt sền ală suơn nàng sền gàr ngap lơngai, ờ do ờ dă phan bơna làng bol in tàm kàl tơnhàu pa. Ồng Phạm Quang Mười pà git: “Nam do geh dùl bơta là bulah cồng nha tơnhàu gơguh uă rlau tài trồ tiah niam rlau. Mơya tài bă kơphe neh kra tàm kơnhoàl Cư Mgar kờ` pal kơl sang tus nam 2020 là mờr 10 rbô lồ den tàng cồng nha tơnhàu kung gơmù pơn drờm mờ rơndap broă. Pơn jat tai rơndap broă bơh kàl 2016 – 2017 dê den ală xã ndrờm sền gròi tus broă crơng gơs ală mpồl sền gàr ngap lơngai nàng sền gàr phan bơna làng bol dê, lơh ngan lam sồr làng bol pic tu\ neh bơh 80% plai dum, kờ` tơnguh bơta niam kơphe dê pơn drờm mờ pah nam.”

Tiến sĩ Phan Việt Hà, Phó kuang atbồ Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên geh tơng kah làng bol ờ ua\ bơta tàm broa\ pic plai mờ prap gàr kơphe tàm bơta trồ tiah ua\ mìu bè nam do.

-Ơi, ơ tiến sĩ Phan Việt Hà, tàm bơta trồ tiah nam do geh gơbàn aniai bè lơi tus mờ  dờng pràn tờm mờ plai kơphe?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Nam do,  bơh gơbàn aniai bơh trồ tiah bơh bơta La Nina den tàng kờp du\ trồ mìu geh jo\ jòng tus jơh nhai 12, do la jơnau jat yal tơnggit bơh Trung tâm khí tượng thủy văn dà lơgar. Broa\ moìu jo\ jòng kung geh lơh aniai ua\ ngan tus mờ broa\ tam kơphe ngan la tàm tơngai do la tơngai pic plai kơphe. Bol he geh git la, tu\ mờ mìu jo\ jòng bè hơ\ den broa\ pic plai kơphe kung kal ke ngan mờ tu\ jơh pic plai mờ is plai den kung geh ua\ ngan bơta kờ` sền gròi nàng lơh bè lơi ờ lơh aniai tus khà niam bơh plai kơphe.

Tàm nam do,  tu\ kơphe dum den bol he kung sơnđờm pal pic plai kơphe mơya geh lơh ngan pic jơh den pal geh blàng nàng is plai, ba` is tàm ù. Dilah ìs tàm ù den broa\ ngui ngui bàk nàng is kơphe nàng geh lơh lài sền gàr plai kơphe tu\ geh trồ mìu, do la ala\ bơta mờ làng bol pal kah tu\ tơnhàu kơphe.

-Mờ gơbàn aniai bơh trồ tiah bè hơ\,  den broa\ pic plai kơphe nam do geh  broa\ lơh krơi mờ pah nam ơ tiến sĩ?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Mìu ua\ den kung dùl bơnah geh lơh aniai tus broa\ dum bơh plai kơphe  den tàng nam do kơphe dum geh ờ dum ring  pơndrờm mờ pah nam. Tu\ mờ tơngai ua\ den kơphe geh dum ring rlau. Den làng bol  kung jat  jơnau đơs  la bol he tam pà broa\ tơnhàu kơphe pal lơh tus 3 dơ\. Tu\ do,  kung neh geh ala\ plai dum den he pal kơp tus gơ dum jơh di 10 tus 20% den bol he geh pic plai dơ\ sơnrờp, pleh broa\ he lời dum jo\ ir tàm suơn den geh lơh ờ diơng gar mờ dong bơta  lơh mo\ cuh plai gơbàn ua\. Tơnơ\ hơ\, bol he kơp kơphe geh dum di 50% mờ bol he  pic plai dơ\ 2 mờ tus dơ\ lồi dut la tàm tàm tu\ bulah plai gam lir ua\ mơya bol he gơtùi pic jơh. Hơ\ la bol he pal kah tus broa\ êt ngan kung pal tam pà gơs 3 dơ\ pic plai tàm nam.

-Ơi ơ tiến sĩ, tu\ do tàm broa\ prap gàr den làng bol cau  tam  kơphe geh bơta mờng la sùr kơphe lài mờ tu\ ìs kơphe. Bè hơ\ tàm bơta trồ tiah bè nam do den làng bol  is kơphe  lài mờ tu\ sùr hala ờ? 

Tiến sĩ Phan Việt Hà:  Mùl màl den tàm  tam kơphe, bol a` ờ  bơto làng bol cau tam pal sur kơphe nàng gơ is  mhar ra`. Mơya tàm bơta trồ tiah bè tu\ do dilah bol he lơh ngan ngui  jơh ngai tơngai den he gơtùi sur kơphe lài mờ tu\ ìs, mơya pal lơh ngan tàm lơh sa den lơh êt. Mờ bơta  sền gròi ngan la tàm lơh sa bol he pal lơh ngan pal kìng ala\ plai neh is pleh gơbàn  sù ua\ dơ\ geh lơh gơbàn aniai tus khà niam bơh gar kơphe ua\ rlau.

-Ơi,  mờ broa\ sơng ka sền gàr nàng kơphe pràn wơl tơnơ\ pic plai den tiến sĩ geh tơng kah broa\ lơi tus mờ làng bol?

Tiến sĩ Phan Việt Hà:  Tàm tơngai trồ mìu mờ gơbàn mìu jo\ jòng bè do den bơta tuh dà la gơ  geh jơ la, hơ\ la broa\ gơ mòn bơkàu  geh gơbàn tơnơ\ sa tềp mờ bol he pal lơh ngan la pal kơp tus tu\ tờm  gơmòn bơkàu tơl hơ\ sồng tuh dà, ờ go\ di tuh dà jat bơta mờng bơh nam lài sa tềp tu\ mờ kơphe mòn  bơkàu mờ hềt tơl. Bè hơ\ geh lơh gơbàn aniai tus cồng nha geh bơh suơn kơphe tus nam tơnơ\.

-Ưn ngài tiến sĩ ua\ ngan!

                   Cau cih mờ yal tơnggit K’ Duẩn mờ K’ Brọp