VOV4.K’ho - Dùl nhai mìu gam tus, broa\ tam chi lơi tàm ù lơh sa he dê neh geh làng bol kờp du\ lài. Bulah bè hơ\, mờ pria\ tiêu bè  tu\ do,  den tam tiêu gam la rwah lam bồ lài bơh ua\ ngan cau  lơh broa\ sa. Kờ` dong làng bol geh git wa\ tai  bè broa\ tam,  sơng ka sền gàr bơtàu tơngguh suơn tiêu kơljap,  tàm jơnau “Lòt bal mờ cau lơh broa\ sa” ala\ cau jak gah lơh sa suơn sre geh tơng kah ờ ua\ bơta  chài rgơi sơng ka, tuh phơng, rcang sơndra\ kòp tus mờ tiêu tàm tơngai bồ nhai mìu.

          Kờp tus lồi  nam 2015, Daklak geh rlau 16 rbô lồ tiêu. Bulah bè hơ\,  khà sồ do geh ờ gơ ơm tềng hơ\ mờ pơnjat tai gơguh tơnơ\ mờ jơh nhai mìu nam do. Bơta pal đơs ngan la ua\ cau tam  go\ pria\ tiêu gơguh den geh jat bal tam mờ ờ  hềt sơnơng nền bè bơta chi tam do kung bè broa\ sơng ka, broa\ sền gàr tu sa aniai. Den tàng,  ua\ suơn tiêu geh  rề ơnàng mờ ờ hềt geh bơta gàr niam lơi tus bơta bơtàu tơngguh kơljap tơnơ\ do in. Kờ` suơn tiêu bơtàu tơngguh niam, kơljap, kơryan ala\ bơta tu sa aniai, jat tiến sĩ Nguyễn Văn Nam kuang jat jơng atbồ khoa Nông lâm Hìu bơsram dờng Tây Nguyên den lài jơh,  làng bol pal tam sơng ka sền gar di bơta chài, geh ngui ala\ broa\ lơh rcang sơndra\  mo bơh lài tơn. Tu\ tam tiêu, niam rlau jơh la tam tàm ala\ tiah geh ù mbùr, gơ soat dà niam mờ ba` tam jrô rơyas lơh tiêu bươn ngan gơbàn ồm rơyas bơh gơ ngơr dà. Tàm nhai mìu, tu\ trồ tiah ìo di pal,  ua\ ngan kòp tàm tiêu geh gơbàn bè bơsềt Fitopthora, kòp tu luh   aniai…“Tàm bơta bồ nhai mìu,  bol he git la mờ broa\ sơng ka bơh làng bol den rơyas geh gơ cat pràn mhar, cat rơyas ua\ ngan, mơya mờ bơhìan bơh tu luh dê den tu luh geh mut tàm ala\ ù geh pa cat rơyas pa nàng sa phan bơkah, tài bơh tu luh geh lơh aniai rơyas geh lơh sồt rơyas den tàng ala\ phơng tàm ù tuh tiêu  in gơbàn tu luh lơh aniai  jơh mờ ala\ phơng làng bol tuh gơbàn tu luh sa aniai den tàng cồng nha bol he tuh phơng ờ jơnhua”.

          Kờ` git bơsềt kòp gờ` làng bol pal sùm geh lòt còp suơn mờ lơh kloh suơn tiêu mờ broa\ koh  sang jơh ala\ ntê  lơyah tàm ù tus rlau 25 phơng, di rlau nđàm tê nàng bồng tiêu geh ha pah. Koh bà  ala\ nha gơbàn kòp nàng sang. Tiến sĩ Nguyễn Văn Nam, tơng kah:“Tơnơ\ jơh pic plai, làng bol pal koh ntê nàng ròng ala\ ntê pa di pal mờ geh lời phơng nàng ala\ ntê gam wơl gơ in sa mờ làng bol kung koh sang ala\ ntê gơbàn tu sa, lơh kloh suơn tiêu kung bè ala\ broa\ lơh bồm  sơnơm lơh jơh khih gam wơl, nàng sang ala\ tiêu gơbàn kòp tàm suơn tiêu”.

           La chi tam ua\ gơbàn ngan mờ tu sa den tàng tàm broa\  sền gàr tiêu, làng bol pal kah tus broa\  bơsir tuh phơng tiêu in di pal, nàng tiêu pràn sơndra\ gơtùi mờ bơta aniai bơh tu sa aniai. Jat jơnau mblàng mờ ala\ cau jak chài,  broa\ tuh phơng di pal tiêu in la kờ` pal tơngguh ala\ bơta phơng hữu cơ ua\ rlau neh ồm lề nàng geh lơh geh ua\ bơsềt dra\ kòp mờ Fitopthora,  tuh di mơ ala\ bơta phơng vô  cơ di 1 kg 2 tus 1 kg 5 tàm dùl tơngguh tơnhàu, dùl nam. Bulah bè hơ\,  làng bol kung pal tơng kah, tu\ tuh phơng hữu cơ la mìng tuh phơng neh ồm lề, ba` tuh phơng gam mbè geh tơngguh bơta kòp. Tiến sĩ Nguyễn Văn Nam geh đơs lài:“Sơnđờm bồ nhai mìu, làng bol pal  kah tus broa\ tuh phơng. Làng bol pal pơn ring geh ala\ bơta phơng. Lài jơh la bol he pal geh lơh ngan tuh ua\ phơng hữu cơ mờ khà la  10-15 kg tàm dùl nam den làng bol kờ` tơngguh phơng hữu cơ do. Bơh la phơng hữu cơ, làng bol gơtùi ngui phơng vô cơ NPK tàm khà di pal. Bal mờ ala\ bơta phơng NPK đa lượng den làng bol gam pal kah tus ala\ bơta phơng vi lượng mờ trung lượng bè can xi, magie hala đồng, bo,  kẽm nàng bol he geh lơh niam  kòp cruan nha”.

           Bal mờ hơ\,  nàng geh dùl suơn tiêu pràn, làng bol kờ` pal lơh geh tam chi kìng càl, chi kìng càl mờ chi  mbur lơh geh tiah kis tàm suơn tiêu rơm hơm mriềt. Dilah geh, làng bol he pal tam tiêu tềng chi tơnhàu kis nàng geh lơh niam tiah kis tàm suơn tiêu mơ kung pleh tam ala\ chi tam  geh gơlam tus bơta kòp  bơh ala\ suơn tiêu.

           Broa\ tam tiêu mbè lơi,  nàng cồng nha jơnhua ờ buơn dùl êt lơi,  mơya kung ờ ka ke rlau tu\ làng bol geh ngui niam ala\ bơta  git wa\ jak chài chài rgơi  pa  tàm suơn tiêu. Kơp kờ` làng bol geh dùl  kàl lơh sa tơnhàu geh ua\ cồng nha.

          Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp