VOV4.K’ho - Tu\ do, trồ tiah gam tàm tơngai tam gơl kàl bơh nhai mìu tus nhai prang. Do kung là tơngai mờ làng bol tàm Tây Nguyên mut tàm nhai pic kơphe mờ sơngka sền gàr tiêu să gar. Den tàng, tu\ do, broă sơngka sền gàr mờ rơcang sơndră kòp tu sa aniai tàm chi tam ờ geh làng bol sền gròi. Mơya kờ` suơn chi gàr tơl bơta niam, ngan là tus mờ ală chi tam tờm ngan tàm Tây Nguyên bè kơphe, tiêu… den bal mờ broă tơnhàu, làng bol kung pal sền gròi tus broă sơngka sền gàr mờ rơcang sơndră kòp tu sa aniai tàm suơn chi. Jơnau đơs do, tiến sĩ lơh sa suơn sre Tôn Nữ Tuấn Nam geh tơngkah làng bol in ờ uă tơngume tu\ sơngka sền gàr mờ rơcang sơndră kòp tu sa aniai chi tam in tàm tơngai tam gơl kàl bơh nhai mìu tus nhai prang:

Jat tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, tàm tơngai tam gơl kàl, trồ tiah geh uă tam gơl bè bơta mrềt duh, sùh ìo tiah kis, den tàng bulah ờ uă mơya suơn chi kung gam gơbàn ờ uă bơta kòp tu sa aniai: “ Bơh nhai mìu tam gơl tus nhai prang den bơta mrềt duh, trồ tiah krơi is, mờ uă ngan là ro kơn ra` rlau, den tàng bơta aniai bè kòp tàm ală bơta chi tam bè kơphe, tiêu ờ uă tai, den tàng làng bol sùm ờ sền gròi, tus nhai prang den ờ huan sền gròi tus broă rơcang sơndră kòp tu sa aniai. Mơya mùl màl, den ờ uă bơta chi tam kuơ màng bè kơphe, tiêu, den kung geh ală bơta tu, phan kis halà ờ uă kòp pơnjat tai gơlik geh tàm nhai prang do, làng bol kung pal sền gròi.”

Gơwèt mờ suơn kơphe, tơngai do pal sền gròi tus kòp sras `sồp sa aniai plai. Do là bơta kòp kơn jơ\ ngan, sùm gơlik geh tàm tu\ tam gơl đah nhai prang mờ nhai mìu: Băng:

“ Tờm kơphe den tus tơngai do kung ờ gam kòp tai, mìng tus nhai prang den làng bol sền gròi rơcang sơndră sras `sồp sa aniai plai. Sras `sồp sa aniai plai sùm gơlik geh gờ` tàm nhai prang, ală suơn chi neh gơtìp sras do lơh aniai lài do, den tu\ do kung gam pơnjat tai gam sras mờ tu\ trồ tiah prang duh bè nam do, den jơnau pơhìn gơbàn sras `sồp lơh aniai uă tàm nhai prang do là uă ngan. Den tàng làng bol pal sền gròi nàng rơcang sơndră sras sa aniai plai. Bal mờ sras `sồp lơh aniai rơyas kung bè hơ\ sơl, bơta sùh ìo ờ uă, trồ prang duh bal mờ bơta ờ tơl dà kung là tu\ khà `ui lơh aniai rơyas tàm ală suơn kơphe mờ lài do neh geh, den kung gơguh mhar ngan, bol he pal sền gròi rơcang sơndră.”

Gơwèt mờ sras `sồp, bơh tu\ gơlik geh tus tu\ gơbàn uă, mìng gơlik geh tàm dùl tơngai lơyah ngan, geh tu\ dilah gơbàn trồ tiah [uơn [ùai den sras `sồp mìng tàm 2, 3 ngai là neh gơ rề tus uă tiah, den tàng lơh aniai uă ngan tus cồng nha tơnhàu kơphe. Den tàng làng bol pal rơcang sơndră kòp mờ mhar kơryan tu\ kòp pa gơlik geh, pleh lời gơbàn uă gơs kòp: “ Gơwèt mờ sras `sồp sa aniai plai, den làng bol pal koh ntê gờ`. Ală sưon chi neh geh `ui bơh lài den pal koh ntê gờ`. Pal [ồm sơnơm rơcang sơndră sras `sồp lài mờ tu\ lì bơkàu, hơ\ là lài mờ tu\ [ồm dà nàng bơkàu in lì, tài tơnơ\ mờ tu\ bơkàu neh lì den broă rơcang sơndră sras `sồp kal ke rlau. Tài ală `srum bơkàu lì gơ jơm jơh, lơh sơnơm ờ gơtùi mut. Bè hơ\ làng bol pal [ồm rơcang sơndră sras lài mờ tu\ lì bơkàu. Do là gơ wèt mờ ală suơn chi neh geh sras `sồp. Ai dilah ờ geh den bol he ba` [ồm sơnơm nàng rơcang sơndră.”

Làng bol gơtùi ngui ală bơta sơnơm ờs mờng nàng [ồm suơn chi in tu\ tờm kơphe gơtìp kòp lơh aniai, mơya pal kah [ồm nền nòn mờ [ồm jat jơnau pơlam: “ Ală bơta sơnơm rơcang sơndră tu, sras `sồp bè Bat-xa, Phun-ba-tốc, Xe-lêt-crông… Đơs bal là ală bơta sơnơm rơcang sơndră tu mờ sras, uă ngan là tàm broă [ồm. Làng bol pal [ồm nền nòn mờ [ồm 2 dơ\, pah dơ\ tam cah ngài bơh 7 tus 10 ngai, den geh rơcang sơndră geh cồng nha rlau. Kung ndrờm bè hơ\ tus mờ ală suơn chi geh sras `sồp lơh aniai rơyas, kung pal kah nàng rơcang sơndră. Mờ sùm den broă rơcang sơndră sras `sồp [ồm sơnơm rơcang sơndră sras tàm nhai do den kung [ồm bal tàm ală dơ\ [ồm dà. Hơ\ là pal geh dà sùh ìo, den tu\ hơ\, sơnơm gơtùi mut ring tàm ù mờ geh kuơ. He tờ dùl êt tềng tờm nàng [ồm sơnơm mờ bồr ù den geh cồng nha rlau.”

Dùl bơta kòp ndai pal sền gròi tus mờ tờm kơphe tàm tơngai do là kòp bùi pơr hê gam geh hòi là bơ sềt phồng: “ Tàm tờm kơphe nhai do, làng bol kung sền go\ dùl bơta kòp hòi là kòp bơ sềt phồng, mờ mat sơnđan ngan ngồn là bùi pơr hê tàm ntê kơphe. Ală bùi pơr hê hơ\ den nhai mìu gơbàn uă ngan mơya nhai prang gơ kung geh sơl. Ală bùi hơ\ là ală tep rơ tèl dềt tềng plai kơphe, gơ lơh bè kòp toh kiat mờ tàm hơ\, geh kơmbuh lơbơn rơmit. Den tàm nhai prang do, suơn lơi gơtìp bùi pơr hê lơh aniai uă den tơnơ\ mờ tu\ koh ntê, tơnhàu jơh, làng bol pal rơcang sơndră gờ` tàm nhai prang. Tus nhai mìu, bol he gơtùi rơcang sơndră 1 dơ\ tai, bè hơ\ gơtùi tơmù khà jrùh plai sùm gơbàn tàm bồ nhai mìu.”

Gơwèt mờ tờm tiêu, tàm tơngai do, den tàng bol pal sền gròi suơn chi nàng đal git tờm chi gơtìp kòp lơh aniai kờ` geh broă rơcang sơndră: “ Gơ wèt mờ tờm tiêu den mùl màl ală bơta tu sa aniai tờm, nha ờ gơlik geh uă tàm nhai do. Mờ tờm tiêu den ngòt ngan rlau jơh là kòp lơh aniai rơyas mơya tàm nhai do den bơta kòp lơh aniai rơyas kung ờ ờ huan geh, tài bơta sùh ìo tàm ù tu\ do lơyah ngan, khà sùh ìo tàm tiah kis kung lơyah den tàng kòp ờ huan gơlik geh. Ờ uă tờm tiêu kung gam chơt tàm nhai do, hơ\ là neh gơbàn kòp lơh aniai bơh nhai mìu, mơya tu\ do kung gam geh ờ uă tờm gơbàn kòp chơt mhar halà chơt lơỳai. Den mờ ală tờm chi hơ\, mờ mut tàm nhai do den làng bol ờ duh pal kơryan kòp mơ, mơya kung pal đal git ală tiah geh kòp nàng rơcang sơndră tàm ală tờm chơt mờ ală tờm gùt dar tờm chơt hơ\.”

Làng bol kung pal sền gròi tus kòp sras `sồp mờ kòp bùi pơr hê lơh aniai tờm tiêu, tài mut tàm nhai prang den sras `sồp halà bơ sềt kung gam gơlik geh mờ lơh aniai tàm suơn chi: “ Tàm nhai prang do den sras `sồp lơh aniai tàm tờm tiêu kung gam gơlik geh, sras `sồp lơh aniai rơyas, dilah suơn lơi geh sras den tàm ù geh sras lơh aniai rơyas. Den tàng làng bol kung pal kah bơta rơcang sơndră sras aniai rơyas tàm nhai do”.

Bal mờ hơ\ tàm tờm tiêu kung geh kòp bùi lơh aniai ndrờm bè tờm kơphe, mơya gơ lơh aniai gớ ală bă wil tàm nha kra, tu\ hơ\ den ờ huan ngòt tài nha neh jrùh jơh. Mơya dilah ală bă bùi do gơguh uă mờ lơh aniai `jriang tiêu den `rjiang hơ\ mhar ngan gơbàn pàl mờ ro, halà gơ lơh aniai tus ală sơn ỳur plai. Làng bol pal kah là tu\ do, tờm tiêu gam să gar mờ rơcang dum den bùi nhai do gơlik geh uă mờ lơh aniai plai. Dilah làng bol rơcang sơndră gờ` den tu\ do bol he ờ rơcang sơndră tai, mơya geh ờ uă suơn ờ rơcang sơndră di tu\ den tàng tu\ do bùi neh lơh aniai tus ală sơn ỳur plai. Hơ\ là bùi do gơlik geh uă tàm ală sơn ỳur plai mờ lơh plai rơcang dum gơbàn `siap, geh tu\ là jrùh bal mờ sơn ỳur.”

Tu\ sền go\ suơn chi gơtìp kòp aniai, làng bol pal đal git jơnau lơh gơbàn kòp nàng geh broă rơcang sơndră dipal. Jat tiến sĩ Tuấn Nam, broă rơcang sơndră ờ hềt pal mut lơh mơ, mơya dilah suơn chi gơtìp hoàc huơr kơn jơ\ den làng bol kung pal [ồm sơnơm nàng tơmù hoàc huơr: “ Mùl màl gơ wèt mờ bùi aniai plai den tơngai rơcang sơndră niam ngan rlau jơh là tu\ pic jơh tiêu, hơ\ là 2, 3 nhai tai, tu\ neh pic jơh, tu\ hơ\ hơ\ sồng bol he [ồm sơnơm geh lơngô. Tài sơnơm do tu\ bol he [ồm tu\ nha bơnung halà cat sơn ỳur den gơbàn gơ jrùh. Den tàng, tơnơ\ mờ tu\ jơh pic, nha jrùh jơh den bol he [ồm [uơn rlau, den bol he [ồm sơnơm geh lơngô. Mơya tu\ do suơn lơi neh gơbàn bùi lơh aniai uă den làng bol kung pal [ồm sơnơm, dilah ờ [ồm den sơn ỳur rơp gơbàn gơ jrùh. Bol he [ồm ală bơta sơnơm geh lơngô den kơryan bùi niam ngan, mơya làng bol pal kah [ồm di khà, ba` [ồm uă ir.”

Kơp kờ` mờ ală jơnau tơnkah mờ tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam pa pơlam, làng bol mờ gơp bơyô geh tai git wă nàng sơngka sền gàr mờ rơcang sơndră kòp suơn chi he in. nting sap làng bol geh kàl lơh sa tơnhàu uă.

                                                             Cau cih mờ yal tơngit K’ Duẩn.