VOV4.K’ho -  Bơh ờ  kờ`  ba\ ơnàng, phan lơh geh bươn jòi, rềp mềr mờ tiah kis, broa\ tam bơsềt gam geh ua\ hìu nha\ tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak rwah tam nàng bơtàu tơngguh  lơh sa hìu nha\. Broa\ lơh do neh cèng geh cồng nha lơh sa jơnhua tus mờ làng bol.

Hìu tam bơsềt  ơnàng di rlau 5 sào bơh hìu nha\ ồng Trương Văn Chúc kis tàm sơnah [òn Ea Tam, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak tu\ do tam  ua\ ngan bơsềt bè linh chi, bơsềt kơmhơr, bơsềt kràng, bơsềt rhe...Tu\ tơngai buơn bòai pah ngai ồng tac tàm drà ka\ bro di 5 tạ bơsềt, kờp bal pah nam geh bơh 400 tus 500 tơlak pria\. Ồng Chúc ai git,  hìu nha\ ồng mut tam bơsềt bơh nam 2007, bơh sơnrờp geh tam tàm hìu di 1 sào mơ gùl, hơ\ sồng  ai bơsềt ròng bơsềt kờ` pờ ơnàng suơn tam bơsềt. Tus tu\ do,  tơnơ\ mờr 10 nam tam, ồng neh geh bơta mờng tàm broa\ tam bơsềt, lơh is sơntìl, gơtùi tac meo sơntìl tàm drà ka\ bro. Jat ồng Chúc broa\ tam bơsềt ờ kờ` bơta  chài kỹ thuật ua\ mơya cau tam pal nền nòn, lơh nuềr ngan, sùm lòt còp bơsềt  tam, sền gròi suơn nền nòn nàng git bàn mờ sang ala\ kơldung tam bơsềt gơbàn kòp, tu sa. Bal mờ hơ\,  tàm broa\ sơng ka sền gàr, pal sùm bồm dà  kờ` gàr ìo hìu tam bơsềt in, dilah ờ den bơsềt gơbàn ro,  jo\ dờng geh lơh aniai tus cồng nha geh, trơ wơl  wơl, tuh dà ua\ ir,  bơsềt geh chơt ồm. Tàm ala\ bơta bơsềt tam den bơsềt linh chi la bơsềt cèng wơl cồng nha lơh sa jơnhua mờ tu\ do gam  geh drà ka\ bro kờ` ngan. Ồng Trương Văn Chúc đơs:

Lài  òr, a` tam mìng tac di 200 kg lơm, mơya tu\ do a` tam  neh jo\ den tàng tac neh gơguh bơh 400 tus 500 kg bloh. Tu\ do,  bơta kờ` bơh drà ka\ bro bơh bơsềt linh chi gam ngui ua\ ngan, làng bol khi git bơta kuơ bơh bơsềt linh chi la nàng gơ pràn sa\ ja` den tàng khi ngui ua\, he kung tam ua\ nàng geh tac khi in. Bơsềt linh chi den tam kung kal ke rlau mờ ala\ bơsèt ndai, bơcri den gơ kung ua\ pria\ rlau mờ bơsềt ndai mơya gơ tam gơ  but ua\,  tac kung geh pria\ ua\ rlau mờ bơsềt ndai.

Kung bè hìu nha\ ồng Chúc, hìu nha\ ồng Trương Tố Hà kis tàm sơnah [òn Tự An, [òn dờng Buôn Ma Thuột neh tam bơsềt bơh rlau 12 nam do. Ồng Hà tu\ do la kuang atbồ Hợp tác xã bơsềt Hà Hương dùl mpồl tam mờ ka\ bro bơsềt pơnrơ ngan tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột. Tus tu\ do,  ua\ bơsềt bơh Hợp tác xã  neh geh drà ka\ bro kờ` ngan bè bơsềt kràng, bơsềt rhe, bơsềt kơmhơr, bơsềt linh chi... Pah nam tam geh rlau 30 tấn  bơsềt ala\ bơta. Bơsềt bơh Hà Hương neh geh  tac bơh ua\ ngan cau nac tàm ala\ [òn dờng bè Đà Nẵng, Hà Nội, Biên Hòa... Jat ồng Hà,  kờp bal tàm dùl sào  tam bơsềt, dilah tam dùl tu\ bal ua\ ngan ala\ bơta bơsềt den geh  tơnhàu ua\ ngan bơsềt, tơnơ\ kờp jơh ala\ pria\ bơcri den gam geh cồng   bơh 50 tus 60 tơlak pria\, dùl nam  gơtùi tam bơh 3 tus 4 dơ\ bơsềt. Mìng is hìu nha\ ồng pah nam geh cồng bơh 500 tus 700 tơlak pria\. Mờ ala\ cau lơi kờ` bơsram tam bơsềt, ồng Hà tu\ lơi kung rcang  bơto pơlam bơta mờng mờ geh pơlam nền nòn ngan:

Dilah cau lơi, cau kờ` bơsram broa\ tam bơsềt den tus tềng anih a` den a` geh bơto ờ roh pria\, dilah ờ den a` geh dờp ala\ ơdu\ bơh trung tâm bơto broa\ lơh ala\ kơnhòal. Mpồl do den khi  jơh bơsram khi tam is bơsềt tài he bơto bơh tềng lơh bòk kơ tus tu\ but bơsềt, bơsềt dờng mờ tac tàm drà.

Jat trơ gùm kờp bơh cơldu\ lơh broa\ sa [òn dờng dê, tu\ do [òn dờng Buôn Ma Thuột geh pơgap di 40 hìu nha\ mờ  cau lơh sa dờng tam bơsềt, pah nam tac geh drà ka\ bro rlau 20 rbô tấn bơsềt ala\ bơta, ua\ ngan  la tac tàm lơgar. Ờ mìng cèng wơl pria\ geh jơnhua hìu nha\ in, ala\ hìu tam bơsềt gam pơ gồp bal broa\ lơh tus ua\ ngan cau lơh broa\ tàm [òn lơgar mờ pria\ nhai bơh 3  tơlak pria\ dùl nhai ua\ rlau. Tam bơsềt êt ngui sơnơm tu mờ geh ngui ua\ ngan ala\ phan jơng kah bơh broa\ lơh sa suơn sre bơh bòk kơ, tus rhe den tàng gơtùi geh bơ to pơlam  ua\ ngan tàm làng bol ơm kis.

Tàm jơnau đơs do poh lài, bol a` neh yal làng bol in ờ uă bơta pal kah bè ală bơta chài tu\ tam mờ sơngka sền gàr bơsềt linh chi. Tơnơ\ do, thạc sĩ Nguyễn Thị Bích Ngọc, pơgru môn tam, sơngka sền gàr bơ sềt sa mờ bơ sềt lơh sơnơm, trung tâm bơto broă lơh kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak geh tơngkah tai ờ uă bơta làng bol in tàm broă tam mờ sơngka sền gàr bơ sềt do tàm hìu nhă :

Ơ Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc, nàng bơcri tam bơsềt tàm hìu nhă den priă jền bơh sơn rờp cau tam bơsềt pal tă là bè lơi?

Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc: Dilah gơwèt mờ 1 suơn bơsềt pơgap 100 thơk vuông den nàng bơcri ai hìu tam geh rơkàng glòm, geh jàl jù, geh drà, crap mai\ [ồm is dà là mờr 100 tơlak priă. Mờ 100 thơk vuông hơ\ den he gơtùi tam 10 rbô kơldung phôi, bal mờ 55 tơlak priă blơi sơntìl tai.

Gơwèt mờ 1 kơldung bơsềt linh chi den dơ\ 1 he tơnhàu digơlan geh 20 gram ra` 1 tồr bơsềt, dơ\ 2 tơnhàu digơlan geh bơh 10 tus 12 gram, hơ\ là kờp bal he tơnhàu geh 1 tồr bơsềt bơh 30 tus 32 gram. Tơngai ờng bơh sơn rờp mờr 1 nhai, tơngai cèng tam tàm hìu mờr 3 nhai, hơ\ là pơgap tơnơ\ 4 nhai là he neh gơtùi tàm pơdar.

Tu\ tam tàm hìu nhă den cau tam pal ngui bơta dra lơi ơ thạc sĩ?

Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc: Dra tam bơsềt den geh uă ngan bơta, geh dra chữ A halà chữ I đôi. Ală kơldung bơsềt ơn ngài pơgap 3 phơng, ală kơldung ba` ơn rơndap rềp ir, dilah ơn rơndap kơldung bơsềt rềp ir den tồr bơsềt bơh kơldung do digơlan gơ đềt tềng tồr bơsềt kơldung ndai dê, tu\ hơ\ den tồr bơsềt gơtìp ờ niam mờ bơta kuơ gơ dê ờ uă tai. Tu\ sap sèng kơldung bơsềt ơn tàm dra den ba` ntrờn kơldung bơsềt tus tiah ndai, lời gơ in kơljap dùl bă tiah mờ rơndap lài gùng mờ tồr bơsềt but.

Tu\ tam mờ sơngka sền gàr bơsềt den làng bol pal kah bơta lơi ơ thạc sĩ?

Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc: Tơngai tam mờ sơngka sền gàr, gơwèt mờ hìu nhă cau lơh broă sa, dilah ờ geh mai\ [ồm is dà den gơtùi rơ sìh dà mờ tê, bè ờs den he rơ sìh dà 4 dơ\ tàm 1 ngai tu\ trồ tiah tơngai duh, sùm là tàm gùl ngai bơh 12 jiơ tus 2 jiơ mho den he pal rơ sìh dà tềng bơnàng hìu. Hìu tam den niam ngan rlau jơh là he pal tam tàm hìu geh rơkàng glòm, jơm mờ jàl jù nàng geh àng mattơngai sòl mut ring tàm hìu tam bơsềt, nàng bơsềt in but ring jat 1 gah. Ai dilah lơh rơkàng hìu tam mờ sơ lo den pal tơmù bơta duh rơnàng sơ lơ dê mờ broă ơn tai sơ lo kơryan duh halà lơh gùng ding dà tềng sơ lo nàng tơmù bơta duh, mơkung sơlơ rơ sìh dà tềng bơnàng hìu nàng bơta mrềt duh đah đăng mờ đah đơm tu\ lơi kung pal kơ\ kơljap, ờ tam gơl, ờ lơh bơ sềt gơtìp aniai tài bơh lin khà mrềt duh.

Dùl bơta mờ làng bol sền gròi hơ\ là bơta kòp tu sa aniai, gơwèt mờ bơsềt linh chi den pal kah bơta lơi bè kòp tu sa aniai ơ thạc sĩ?

Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc: Bơsềt linh chi kung geh ờ uă bơta kòp lơh aniai, kòp gơ dê gơbàn uă ngan rlau jơh là tu\ gơ but tồr bơsềt, tài tu\ hơ\ den ală tồr bơsềt pa but lơh ală jơi phan kis ndai mut tàm hìu tam, den tàng tu\ tam he pal lòt sền pah ngai, ală kơldung lơi gơtìp aniai den hư pal sang tơlik mơ bơh tàm suơn, sền geh phan kis lơi mut làh ờ. Gơwèt mờ bơsềt linh chi den kuơ màng là ba` ngui ală bơta sơnơm tu nàng sang bơsềt kòp tàm suơn, tài bơsềt linh chi [uơn ngan gơtìp aniai mờ sơnơm tu, dơ\ 2 là bơsềt linh chi là bơsềt lơh sơnơm den tàng bol he ba` ngui sơnơm tu dùl êt lơi tơn.

Sùm den b ơ sềt linh chi mìng geh tơnhàu uă ngan rlau jơh 2 dơ\, bè tu\ neh tơnhàu jơh bơ sềt den làng bol gơtùi ngui wơl phôi bơ sềt neh tam làh ờ ơ thạc sĩ?

Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc: Gơwèt mờ bơsềt linh chi den hơ\ sồng he ngui [òk kơ pa, den tàng tơnơ\ mờ tu\ tơnhàu jơh 2 dơ\ den he geh ngui tai nàng tam bơsềt sa bè bơsềt kràng, bơsềt jơng jòng, bơsềt kơmhơr. Tơnơ\ mờ tu\ tơnhàu bơsềt sa do den [òl kơ do he gơtùi pơnjat tai ngui nàng tam bơsềt rơhe mờ broă ơn [òk kơ đah đơm, ai đah đăng den he jơm mờ rơhe. Tơnơ\ mờ tu\ he neh tơnhàu bơ sềt rơhe, [òl kơ do he gơtùi lơh niam mờ broă bơrlu\ ală chế phẩm sinh học bè Tricoderma mờ bơrlu\ tai ală phan hữu cơ ndai nàng tam ca.

Ơi, dan ưn ngài Thạc sỹ uă ngan!