VOV4.K’ho - Jê kồ ntìng là kòp jo\ jòng, gơbàn mìng tàm cau dờng sơnam mờ cau kra. Kòp gơbàn tài kra ntìng ha là poăc rềp mờ kồ ntìng gơbàn `jơ\ ir tàm tơngai jo\. Kòp do lơh gơmù bơta pràn ơwa` mờ lơh ờ niam tus mờ bơta niam rài kis. G^t gờ` ală bơta tơngo\ geh dong kờl cau kòp jòi geh broă sơm kòp di pal, pleh mờ ală bơta ngòt rơngơ\t di gơlan gơbàn.

Mpồl lơh sơnơm dunia (WHO) kờp du\, rơlao 10% khà kờp làng bol tàm sơnam neh dờng ndrờm mờ g^t nđờ rơhiang tơlăk nă cau gơtìp ờ pràn broă ơwa` să tài jê kồ ntìng. Gam tàm lơgar Việt Nam, jê kồ ntìng gơbàn rơlao 10% ală kòp bè ntìng, kồ ntìng.

Jăt ală bác sĩ gah sơm kòp ntìng kồ ntìng yal, jê kồ ntìng là bơta poăc bal mờ ntìng gơtìp sồt, lơh gơbàn as lơh cau kòp jê. Tiah mờng gơbàn jê ngan là kồ kơl tang, ntìng gòr ngkời mờ ngko. Tàm tơngai pa gơtìp, ală dơ\ jê gơl^k ờ loh làng den tàng geh uă cau mờng ờ g^t ha là mìng ngui sơnơm tơmù jê kờ` sơndră. Mơya, do là bơta tòm lơh kòp jê kồ ntìng gơbàn jroă rơlao, gơbàn uă bơta tơngo\ ngòt rơngơ\t, lơh ờ niam tus mờ bơta pràn kơl dang să jan bè: jê kồ ntìng tàm gùt să, gơrồt ơră, lơh ờ niam kồ ntìng…

Bác sĩ Tạ Văn Nhạn, kuang atbồ Khoa Y học cổ truyền hìu sơnơm tiah Tây Nguyên pà g^t: geh uă bơta lơh gơbàn jê kồ ntìng, mơya kòp do mờng gơbàn mờ ală cau bơh 40 sơnam rơlao hờ đang, ha là sơnam sơlơ dờng den broă di gơlan gơbàn kòp do sơlơ uă. Bơdìh hơ\ tai, ală cau gơtìp kòp lơmă ir, kòp koe\t kơl te bơh dềt, kòp gơtòp bơh mè bèp ha là ală cau geh broă ơm rơlô, lơh broă, ngui sơnơm ờ di pal kung di gơlan [uơn gơbàn kòp do rơlao mờ ală cau bè ờs.

Kòp jê kồ ntìng mờng geh ală bơta tơngo\: sơnrờp ngan cau kòp go\ gơlơh jê sùm ha là jê jăt tu\, ha là jê gơrề tus mờ bàr đah tê mờ bàr đah jơng. Mờ ală cau gơtìp jê kồ kơl tang, tu\ ơwa`, cau kòp kơno săp ntas ko\ lơke\k tềng kơl tang.

Tu\ kòp gơguh rơhời, poăc tềng ntìng gơtìp siar, di lah ờ geh sơm gờ`, bal mờ ală bơta gơtìp ờ niam tềng poăc lơh ntìng lơ-u\t, tiah pòt ntìng ờ ơnàng, kồ ntìng gơtìp tam gơl, ha là kồ ntìng gơtìp as, ală ơră gùt dar gơtìp lơhơ mờ ờ pràn lơh kal ke tu\ ơwa` să. Den tàng, broă sơm kòp gờ` là broă lơh geh kuơ kờ` tơmù mờ kơrian kòp jê kồ ntìng.

Kòp jê kồ ntìng di gơlan geh sơm bời mờ broă ngui sơnơm mờ ờ ngui sơnơm. Mờ broă ngui sơnơm, ală bơta sơnơm sơm kòp jê kồ ntìng di gơlan lơh jơh jê mhar, dong kờl cau kòp gơlơh ờ jê mơ tơnơ\ mờ hơ\, mơya do là bơta lơh gơbàn bơh bơta gơrềng bal lơh ờ niam tus mờ gơnoar klờm, leh, pròc…

Gam mờ broă sơm kòp ờ ngui sơnơm, cau kòp gơtùi sơm mờ broă lơh vật lý trị liệu, hur duh, châm cứu, sòl tia hồng ngoại ha là tàp di mơ hơ\ sồng tơnguh bơta ceh tềng jê, lơh gơmù as ha là lơh lơbơn ơră ha là geh lơh lơbơn ală bơta neh gơtìp kră tàm tu\ ală kồ ntìng neh gơtìp as jo\ ngai. Mờ broă lơh do, broă sơm kòp ờ gơtìp aniai bơh bơta gơrềng bal, priă tă tàm broă sơm kòp ờ uă den tàng ală bác sĩ mờng bơto sồr cau gơtìp kòp jê kồ ntìng sơm mờ y học cổ truyền kờ` geh cồng nha uă rơlao.

Bè bơta mò Lê Thị Ngân, 55 sơnam, kis tàm sơnah [òn Tân Tiến, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak lak gơtìp jê kồ ntìng bơh uă nam do. Tu\ sơnrờp mìng tê ma gơtìp jê sùm, tơnơ\ mờ hơ\ tus tàm pơnì mờ đah tê kiao kung gơtìp jê sơl, tê ờ gơtùi ơwa`. Mò tus hờ hìu sơnơm kham mờ geh sền là kòp jê kồ ntìng. Tu\ do mò gam sơm kòp mờ y học cổ truyền tàm hìu sơnơm tiah Tây Nguyên.

Mò yal: “Pah ngai, geh ală bác sĩ ceh, bấm huyệt, tàp vật lý trị liệu den tàng neh ờ hoan jê tai uă ngan. Lài do, pah tu\ jê a` blơi sơnơm tơmù jê cèng hùc, mơya mìng tơmù jê dùl thoa, jơh sơnơm kòp gơbàn tai. Kung tài ờ lòt sơm kòp gờ` den tàng lơh kòp sơlơ jroă”.

Gam ồng Hồ Sĩ Nghĩa, 51 sơnam, kis tàm xã Ea Toh, kơnhoàl Krông Năng, càr Dak Lak kung gơtìp jê as tềng pơnì kiao. Tus hờ hìu sơnơm tàm bơta kồ ntìng gơtìp nđir bal lơh kal ke tàm broă ơwa` pơnì, tơnơ\ mờ dùl tơngai sơm kòp mờ broă siâu âm pơgồp bal tàp mờ phan geh tàm khoa y học cổ truyền hìu sơnơm tiah Tây Nguyên, kồ ntìng pơnì ồng Nghĩa neh ờ hoan jê tai uă ngan.

Ală bác sĩ bơto sồr, kờ` sơndră mờ kòp ha là lơh lơyài bơta gơbàn kòp jê kồ ntìng, ală cau pal sền gròi bơta `jơ\ să jan tàm khà di pal, ba` lơmă ir; sùm tàp pràn să jan kờ` dong kờl gàr ală kồ ntìng geh niam; gàr să jan sùm song mờ ndrờm bal, pleh mờ ală bơta rồn bơklơn, ală broă lơh gơtìp pràn ir ờ di pal tus mờ kồ ntìng. Kuơ màng, pal geh broă lơh di pal, ơm rơlô să di pal; broă sào sa tơl ală mpồl phan sa, tàm hơ\ uă ngan là cau tơnơ\ mờ sơnam bơh 40 rơlao hờ đang. Tu\ gơtìp tơngo\ jê, kơl dang tàm ală kồ ntìng, pal tus mơ hờ hìu sơnơm kờ` geh kham mờ broă broă sơm kòp di pal.

      Cau mblàng Ndong Brawl