VOV4.K’ho - Jat jơnau đơs bơh ală cau jak chài dê, mờ uă ngan bơta jơi phan kis geh kuơ, phơng hữu cơ sinh học geh bơta kuơ lơh mbờc ù, mờ kơryan ală bơta bơ sềt lơh gơbàn kòp tàm ù. Den tàng, ngai sơlơ geh uă làng bol lơh broă sa tàm Tây Nguyên ngui phơng hữu cơ sinh học nàng sơngka sền gàr chi tam geh cồng nha, geh bơta niam. Bơta phơng sih do neh pơgồp bơnah tơmù dimơ kòp tu sa aniai, tơn jo\ sơnam kis gơs ală suơn kơphe, suơn tiêu in.

Kềng suơn kơphe neh 25 sơnam, ồng Phạm Ngọc Anh, ơm tàm [òn 9, sơnah [òn Tân Hoà, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak pà git, bơh tu\ ngui phơng hữu cơ vi sinh, suơn kơphe neh kra ồng dê kung gam ai geh cồng nha tơnhàu 3 tấn tàm dùl lồ, mờ priă jền ơn phơng den gơmù uă ngan. Ồng yal: “ A` go\ geh cồng nha dờng ngan, tờm kơphe den sền gơ lơh krơi tơn, gơs tơlir niam ngan, uă ntê, mờ gơtùi tơmù tus 50% khà phơng hoá học.”

Ai gơwèt mờ hìu nhă ồng Phạm Quốc Trung, ơm tàm [òn Hoà Sơn, ntum Ia Phang, kơnhoàl Cư\ Pưh, càr Gia Lai, broă ngui phơng vi sinh neh cèng wơl cồng nha rlau mờ bơta kơp kờ`. Tài neh kra mờ gơtìp kòp tu sa aniai, 3 lồ tiêu ồng dê gơbàn ờ niam uă ngan, digơlan pal kơl sang tơn. Gơ ya tu\ ngui phơng hữu cơ vi sinh, suơn tiêu neh geh cồng nha tơnhàu wơl. Ồng chờ hờp đơs:“Sưon tiêu do neh gơbàn ờ niam ngan, mơya kơnờm ngui phơng sinh học mờ a` ơn tàm 2 nam do, den suơn tiêu tu\ do neh gơs wơl mờr 70%. Tiêu tam bơh nam 2005, tu\ do gơs wơl bè do là niam ngan bloh.”

Jat Tiến sỹ Lê Ngọc Báu, kuang atbồ anih kơlôi sơnơng bơta chài lơh sa suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên, chi tam gơs pràn, tơnguh bơta pràn sơndră mờ kòp tu sa aniai, ù geh lơh niam, là kơnờm mpồl jơi phan kis geh kuơ tàm phơng hữu cơ vi sinh. Ồng pà git: “Ngui phơng vi sinh den gơ lơh geh ală bơta chul chồl khà dờng pràn, tài ală jơi phan kis do geh bơta pràn gàr khà đạm, tam gơl khà lân, là bơta phan geh uă ngan tàm ù pơr hê bazan, den ală jơi phan kis do lơh lề lân gơs lân buơn nàng tờm chi in jồp, bè hơ\ den tềm pềr geh khà phơng hoá học. Bal mờ hơ\ den tài geh 1 mpồl jơi phan kis geh kuơ den gơ geh bơta pràn nàng kơryan bơta gơguh uă bơh ală bơta bơ sềt lơh gơbàn kòp tàm ù, pơn yơu bè bơ sềt Trichoderma, tàm tờm kơphe den gơ dră wơl mờ Fusarium, ai tàm tờm tiêu den gơ tàm dră wơl mờ bơ sềt Fitopthora.”

Ngui phơng sinh học, tơmù khà phơng hoá học mờ sơnơm sền gàr phan tam là broă lơh kuơ màng ngan bơh broă lơh sa suơn sre kơ\ kơljap, gàr bơta niam phan lơh gơs bơh suơn sre, tơnguh bơta pràn tàm pơr lòng tàm broă mut gơ rờm bal. Tiến sỹ Trương Hợp Tác, lơh broă đah tam phan dà lơgar, dig ah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh [òn lơgar dà lơgar đơs: “ Phơng sinh học là dùl bơta phơng geh dà lơgar sền gròi ngan tàm broă lơh sa suơn sre tu\ do. Ờ di mìng lơgar he mờ ală lơgar tàm dunia kung bè hơ\ sơl, cau gam hời rơ hời tam gơl bơh ngui phơng hoá học nàng ngui phơng sinh học, ngan là phơng sih geh jơi phan kis, tài tu\ ơn chi tam in den ờ mìng tơnguh cồng nha, bơta niam, mờ gơ gam geh bơta kuơ lơh niam ù.

Ngui ala\ phan jơng kah bơh  boa\ lơh sa suơn sre geh jơm glòm lơh phơng hữu cơ vi sinh la broa\ lơh nàng tềm pềr kờ` sơng ka sền gàr chi tam geh cồng nha jơnhua mờ geh lơh niam wơl ù geh cồng nha. Bulah bè hơ\,  dilah ờ git  wa\ bơta pơlam lơh gơs phơng den geh pal roh ua\ ngan tu\ tơngai mờ ờ geh khà phơng di khà niam. Tu\ jơm glòm phơng hữu cơ,  làng bol pal ngui ala\ bơta bơsềt vi sinh bè Trichoderma, HB-01…lơh phan  lơh lề phan jơng kah bơh lơh sa suơn sre.

Phan nàng geh lơh phơng jơm glòm geh: 5 bơta phan jơng kah bơh broa\ lơh sa suơn sre, sa\ ala\ phan jơng kah bè rhe,  sìô sia\ nhơt,  tờm ala\ chi jơi khoah  keo dậu,  tờm khoah tơlir,  khoah nành, nhơt bô hòn jat gah brê…mờ 2 bơnah phơng chường bè è rpu, kơnrồ, iar… Dilah geh ua\ phơng chường den slơ niam. Ngui 1 kg ka` Trichoderma, 5 kg phơng lân tàm di 1 khối  phan lơh phơng.

Broa\ mut lơh:

Rơhe mờ ala\ phan  jơng kah bơh broa\ lơh sa den he pal dơ coh dềt, tuh dà nàng gơ sù ìo.

Klài ring phan bơrlu\ bal mờ phơng chuờng mờ lân.

Khài bơsềt ka` vi sinh mờ dà tuh ring tàm gơnru kờ` lơh phơng.

Rwah tiah ring, jơnhua nàng jơm glòm phơng. Tàm tiah geh da\ dùl tap rơhe hala nhơt ra` lơh ut di 10 phơng.  Lơh geh gơru phơng ơnàng di 1 thơk mơ gùl, bù jơnhua di 1 thơt mơ gùl nàng geh bơta duh di pal. Ba` sơntap ja\ hala jơ lền tềng đang gơnru glòm phơng. Dơp kơ\ gơnru glòm phơng mờ bàk hala ngui ù bo\ bih klòm gùt dar.

Bơta duh di pal nàng vi sinh lơh lề phơng di 60 độ C. Tàm tàm 10 ngai den he pal  sơ kuơr nàng gơ bơrlu\ phơng pleh gơbàn duh ir, mờ bơta gơbàn lề phơng geh gơbàn ring. Gơtùi lơh  geh ha pah mờ broa\  tơrbluh ờ ua\ trồm tam tam  gùl gơnru phơng.

Gơbàn ìo niam ngan tàm gơnru phơng la 50%. Dilah ua\ ir dà,  broa\ lơh gơ lề phơng lơyaì, phơng gơbàn bô bơ\ ngan. Dilah ra` ir den broa\ lơh lề phơng kung lơyaì hala phơng ờ gơ lề. Den tàng,  dilah go\ phan lơh phơng sù ir den làng bol pal lơh gơ ra` bà, ai dilah gơ ra` ir den tuh dà bơsir. Pal tus sền broa\ geh bơrlu\ lơh phơng mờ bơta kơlma` tàm tê, dilah go\ gơbàn gơlik dà la di. Làng bol gơtùi ngui dà tơnau hala dà sang bơh  phơng phan ròng nàng tuh tàm gơnru lơh phơng. Pal kah, ba` ngui dà do nàng jơm glòm phơng.

Dilah gơbàn ìo geh tơl mờ gơnru phơng gơbàn gơ lề lơyaì, làng bol he pal klài bal tai phơng chuờng tàm bơta bơrlu\ phan lơh phơng.

Gơtùi sền gròi  mhar broa\  gơ lề phơng mờ dơ\ gơbàn bô bơ\ rều hều,  mờ bơta geh gơbàn bơh  bơta bơsềt kò tềng đap gơnru phơng gam gơ lề. Phơng pal jù ngan, gơnru phơng den gơ dềt wơl.

Tơnơ\ 2 nhai, gơnru glòm phơng geh gơ ồm lề jơh gơs phơng hữu cơ vi sinh. Làng bol gơtùi ngui jàl mat so rhao geh trồm ơnàng di 3 phơng nàng ràng phơng. Ala\ nsàng dờng geh pơnjat  tai  jơm glòm di lah  khà phơng niam.

                   Cau cih mờ yal tơnggit K’ Duẩn mờ K’ Brọp