VOV4.K’ho - Ala mờ tam pa suơn kơphe neh kra sơntìl yau cồng nha tơnhàu ờ uă, uă cau lơh broă sa tàm càr Dak Nông neh rơ wah broă lơh koh bơkiar tờk nàng tềm pềr priă jền. Broă lơh do neh cèng wơl cồng nha lơh sa niam ngan.

Ồng Nguyễn Bá Lộc, cau sơn rờp tàm kơnhòal Dak Mil, càr Dak Nông mut lơh bơkiar tờk suơn kơphe pà git, btoă lơh do ờ kal ke, mờ cồng nha lơh geh den niam ngan, priă bơcri bơh sơn rờp ờ uă, mìng pơgap 10 tơlak tàm 1 lồ, tơnơ\ 1 nam tờm kơphe neh tơt plai dơ\ sơnrờp. Dilah tam wơl mờ broă tam pa, tàm 1 lồ kơphe priă bơcri pal rlau 100 tơlak, mờ pal 3 nam tơnơ\ hơ\ sồng geh plai. Tu\ do, suơn kơphe bơkiar hìu nhă ồng dê neh ai cồng nha tơnhàu 6 tấn tàm 1 lồ. Ồng Lộc pà git:“ Tu\ ală cau jak chài bơh anih kơlôi sơnơng sơntìl chi tam Tây Nguyên yal dùl êt, den he kung kờ` mơ tam klac bal, kơl mờ bơkiar pa suơn chi, den cồng nha bè tơl nă cau neh go\ là niam ngan. Den làng bol go\ bè hơ\ khi kung kờ` bơkiar tam gơl ală suơn kơphe nhe kra cồng nha tơnhàu ờ uă, hìu nhă a` kung pơlam, mờ rơ wah ờ uă tờk sơntìl niam nàng khi in bơkiar. Tu\ do ntum bol a` dê kung neh bơkiar geh rlau 20 lồ kơphe neh kra jat broă lơh koh ntê, ai bơkiar uă den mìng is hìu nhă a` dê là 3 lồ mờ gùl, làng bol dê là 5 lồ.”

Mờ ồng Phan Văn Minh ơm tàm ntum Nam Đà, kơnhòal Krông Nô, càr Dak Nông den bơh broă lơh bơkiar tờk lơh niam suơn kơphe bơh anih pơlam broă lơh sa kơnhòal dong kờl, ồng neh lơh geh suơn ờng tờk sơntìl nàng tac làng bol tàm tiah do in. Suơn tờk kơphe geh dong kờl bè bơta chài nền nòn ngan bơh anih kơlôi sơnơng jak chài lơh sa suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên, mờ ală bơta sơntìl niam, cồng nha tơnhàu uă, jai sơndră mờ kòp sec bè lòs, bè TR4, TR8.Ồng Phan Văn Minh đơs:“ Hìu nhă kung bơkiar tơr lòng lài bơh sơn rờp tàm bă kơphe dềt, pơgap bơh 1 tus 2 sàu, tơnơ\ hơ\ go\ cồng nha lơh geh niam ngan den hơ\ sồng mut lơh bơkiar uă. Tu\ do den jơh bă kơphe oh mi tàm hìu nhă dê ndrờm neh bơkiar jơh. Mùl màl bè suơn kơphe do mìng geh 1.600 tờm mơya pa do tơnhàu geh 10 tấn gar. Cồng nha lơh geh niam bè hơ\ den tàng làng bol tiah do tu\ do kung neh đòm jat, khi bơkiar neh uă, geh ală hìu nhă he tus tàm suơn tơn nàng bơkiar khi in. Ai suơn sơntìl hìu nhă dê pah nam ờng geh mờr 30 rbô tờm sơntìl bơkiar, den nam lơi kung tus gùl kàl là khi neh tus blơi jơh”.

Kung là broă bơkiar tờk tam gơl suơn kơphe, ồng Nguyễn Công Quảng, ơm tàm [òn Đức Hiệp, ntum Đức Mạnh, kơnhòal Dak Mil den jòi broă mut lơh is. Ala mờ kơl tờm kơphe kơp cat tờk hơ\ sồng bơkiar, den ồng bơkiar nàng tờk in cat hơ\ sồng kơl tờm. Ồng pà git:“Bơkiar kơphe den a` koh hời rơ hời, hơ\ là bơkiar tờk tàm ală tờm kơphe kra, tu\ jơh pic plai den a` kơl tờm hơ\, den tờk neh cat pa, den ờ lơh aniai tus cồng nha tơnhàu, tài nam tơnơ\ là tờm kơphe neh tơt plai tai. Tu\ do suơn kơphe a` dê geh cồng nha tơnhàu bơh 7 tus 8 tấn tàm 1 lồ, nam lơi kung tơnhàu kàr hơ\ lơm”.

Mùl màl, kơphe rơta la chi tam ua\ ngan tàm Tây Nguyên. Bulah bè hơ\,  mờ ala\ suơn chi rlau 20 nam tam, kơphe neh kra mờ ngui sơntìl yau, den tàng cồng nha tơnhàu ờ ua\,  lơh sa ờ geh cồng nha. Tu\ ờ hềt rồ sang nàng geh tam pa wơl kơphe, den làng bol pal ngui ala\ broa\ lơh dơle\ bal la geh lơh niam wơl ù mờ ròng  wơl ntê, nàng suơn chi gơtùi jo\ tai tơnhàu geh ua\ nam tai mờ cồng nha geh niam rlau 3 tấn tàm dùl lồ. Tiến sĩ lơh broa\ sa Tôn Nữ Tuấn Nam, dong mblàng:“Bơh sền sơnơng sền gròi ai go\, geh ua\ ngan suơn kơphe neh kra, ù den sràt ngan mờ ờ gam drờm bè bơta nđiơm gơs tàm ù, pơnyơu bè suơn do den jơng kah lưu huỳnh ua\ ngan, suơn ne jơng kah lân, den jơh ala\ bơta jơng kah tàm ù drờm geh gơbàn aniai ờ niam tus bơta dờng mờ cồng nha geh bơh suơn chi. Den tàng,  mờ ala\ suơn chi kơphe neh kra, làng bol pal geh sền gròi wơl ù, nàng geh broa\ lơh tuh phơng di pal nàng geh lơh niam ù, dong kơphe cat pràn rơyas nàng sa phơng kờ` kơphe dờng. Bơh hơ\,  bol he hơ\ sồng geh ngui broa\ lơh geh lơh niam tờm, ròng ntê mờ rơnđòt hơ\ sồng pơ kiar cồng, hala ròng ntê nàng chi kơphe gơtùi dờng lơh geh ala\ ntê nha pa”.

Tơnơ\ geh lơh niam wơl suơn kơphe neh kra mờ broa\ òt bơkiar cồng hala lơh geh ròng ntê pa bè hơ\, làng bol kờ` pal kah tus pơnjat tai sơng ka sền gàr suơn kơphe tàm ala\ nam pơnjat tai. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, đơs:“Nàng suơn kơphe geh cồng nha niam, làng bol pal kah ala\ bơta: Lài jơh la atbồ tuh phơng suơn chi in niam rlau jơh, geh bal atbồ ù, hơ\ la dilah ù sràt ir den pal lơh niam ù mờ bơta tuh phơng lân, tuh vôi… mờ broa\ sơng ka sền gàr tus suơn chi geh bal mờ broa\ tuh phơng hoá học di pal jat geh pơlam, geh lơh bal mờ phơng hữu cơ, dilah ờ geh phơng cuờng den pal ngui phơng visinh hala  phơng sinh hoá hữu cơ nàng rơyas kơphe pràn. Bơta dơ\ 2 la làng bol pal sền gròi tus broa\ atbồ tu sa aniai, tàm ala\ suơn kơphe neh kra kờ` pal kah tus kòp sek bè lòs lơh aniai nha kơphe, kòp dàng ồm tờm”.

                             Cau mblàng K’ Duẩn mờ K’ Brọp.