VOV4.K’ho – Tu\ do, hìu jòng kòn cau Rơđê dê ờ gam uă tai. Ală hìu jòng gam bè ờs bơta niam bơh jo\ den sơlơ ờ huan geh rlau tai. Mơya, geh hìu jòng ngan rlau jơh tàm Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, ai tơnggo\ anih ơm kis pơn rơ ngan bơh dùl hìu bơnhă jat jơi mè tàm Dak Lak dê neh geh lơh wơl.

Dùl nơm hìu jòng rlau 40 thơk kòn cau Rơđê dê geh lơh wơl tàm suơn kiến trúc bơh Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam dê, là anih sùm geh cau nac nhơl chờ se\ còp. Hìu geh lơh bơh nam 2000 jat bơnàng hìu bơh hìu bơnhă mò H’Đach Êban dê lơh nam 1967 ơm tàm [òn Ky, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak.

Bulah lơh wơl, mơya hìu kung gam gàr đah tô – đah jum jat bơhìan bơh jo\ kòn cau Rơđê dê. Jat bơhìan yau bơh kòn cau Rơđê dê, gah lơh hìu bè hơ\ nàng gơtùi kìng 2 gùng càl đah tô mat tơngai lik bè kàl prang mờ đah jum mat tơngai mut tàm kàl mìu. Bè kàl mìu, hìu kung gam gơ dờp bơta duh bơh àng mat tơngai sòl dê nàng lơh ra`, tơmù [à bơta sùh iò. Nàng tam cah hìu bơh cau gam kis mờ hìu bơh cau chơt dê tàm 2 dunia ờ ndrờm bal, làng bol sùm bơceh lơh hìu [ồc jat gah đah mat tơngai lik – đah mat tơngai mut. Hìu jòng geh lơh wơl tàm Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, bồ wèt hờ tiah đah tô, geh mpồng me, rò nac. Ntùng guh hờ hìu jòng sùm geh 2 nơm, hòi là ntùng dam mờ ntùng me. Ntùng me (ơm đah ma) sùm geh bơka mờ rùp àng kơnhai mut mờ rùp 2 đah toh, ai tơnggo\ bơta pin dờn tơl bơta chi che phan kis ndrờm geh huềng soàn mờ rài jat jơi mè. Do là ntùng lời ai cau ùr mờ nac in. Ntùng gam wơl mìng lơh mờ dùl nơm dơm, dềt rlau, lời ai cau klau in.

Hìu jòng jòn cau Rơđê dê geh lơh uă ngan là mờ dơm chi, gle, đơr ală bơta. Mìng is rơkàng hìu sùm geh tìm mờ nhơt lơ ut rlau 20 phơng. Bơnàng hìu jơnhua rlau mờ mat ù pơgap 1 thơk, hơ đơm lời ha pah ờ di ròng phan bè hìu rơng tàm tiah đah tô dà lơgar dê.

Hìu jòng là anih ơm kis bơh jơh hìu bơnhă dê, sơlơ geh gal cau den hìu sơlơ jòng. Jat sră nggal cih wơl tàm Bảo tàng Dân tộc học, rài yau, neh geh tu\ geh ală hìu jòng mờr 200 thơk. Hìu geh ală mpồng pơne\ tam cah ngàu ring ngan nàng càl in mut mờ geh àng mat tơngai sòl.

Cơldu\ sơn rờp tu\ mut tàm hìu hòi là gah (hơ\ là cơldu\ nac), do là cơldu\ ơnàng ngan rlau jơh. Tàm cơldu\ nac geh ơn cơ ge\ Kpam jòng bơh 10 tus 20 thơk ( mờ geh ơn đah ma), là tiah nàng ală cau chài nggui dròng cing mồng, ja` sơng gơr. Tàm do, sùm geh lơh ală dơ\ wă nac, khi bơyai broă bal bơh hìu bơnhă dê, lơh yàng, `ô sa tu\ hìu geh broă halà pơrjum dròng cing mồng. Do gam là anih bic bơh ală klau pơnu dê tus tu\ geh bau, halà ală cau tài bơh jơnau lơi hơ\ mờ lik bơh hùi pơ ùr rê ơm hìu mè tờm.

Cơldu\ nac geh ràng uă phan bơka niam mờ phan bơna kươmàng bè yang, cing, mồng, sơng gơr… Lồi cơldu\ nac geh dùl anih dềt, lời is cau nac ùr in.

Tơ nơ\ cơldu\ nac là dùl anih lik hờ đah tơ nơ\ hìu, hòi là Ôk, do là anih ngui tàm rài kis pah ngai tàm dơlam is hìu bơnhă dê. Lài do, tơl hìu bơnhă kòn cau Rơđê geh uă hìu bơnhă dềt bơh 2, 3 rơnàng. Tơl hìu bơnhă geh dùl cơldu\ is nàng bic mờ prap phan bơna is he dê, uă ngan là phan soh. Khi bic den wèt bồ hờ tiah đah mat tơngai lik, rò jơng wèt hờ đah mat tơngai mut. Sơn rờp ngan là cơldu\ ùr bơklau cau tờm hìu dê, pơn jat hơ\ là cơldu\ hìu bơnhă kòn, sau, dut ndơl là hìu [ềp.

Ală bơta chài bơka ai tơnggo\ pin dờn tơl bơta chi che phan kis ndrờm geh huềng soàn mờ gơ noar bơh cau mè dê geh trah mòn tàm jơh ală `jrong hìu tàm hìu jòng.

Bal mờ rùp toh cau ùr dê, rùp ală phan kis bè rơ was, rơpa, bơr tùm… kung geh trah mòn tàm ală `jrong hìu do. Ală bơta niam bơka geh trah mòn mờ tê, mờ sùng ờs mờng. Phan ngui lơh broă, phan ngui tàm rài kis kòn cau Rơđê dê geh ơn tơ nơ\ hìu halà geh yồng tàm dơlam rơkàng.

Tơnơ\ hìu kung geh [làng mờ ntùng dềt, nàng drơng ală jơnau kờ` tàm rài kis hìu bơnhă dê. Do sùm là anih nàng um tu, tru\ sa.

Hìu jòng là dùl broă lơh niam chài krơi is, là phan geh pơn rơ ngan bơh chài rơgơi kòn cau Rơđê dê neh mờ gam geh prap gàr tàm Bảo tàng Dân tộc học Việt nam, yal mờ nac nhơl chờ rềp ngài in bè bơta li la tàm niam chàibơh jo\ bơh ală kòn cau Việt Nam dê.

Cau mblàng K’Duẩn