VOV4.K’ho - Ală càr tàm Tây Nguyên pa sơr lèt gan dơ\ trồ tơngai prang ro kơnra` jo\ jòng. Tàm càr Daklak, neh geh pơgăp 70 rbô lồ chi tam gơtìp ro kơnra`, uă ngan là kơphê mờ tiêu, kờp jơh hoàc hươr là rlau 2.100 tơmàn priă. Sơngka sền gàr sươn kơphê tàm tơngai do bè lơi, ơn ală bơta phơng lơi dipal nàng dong kis pràn wơl sươn chi là jơnau sền gròi bơh uă làng bol lơh broă sa dê.

Hìu bơnhă bi Vũ Kim Hiếu, kis tàm [òn Lộc Thạnh, ntum Phú Lộc, kơnhoàl Krông Năng, càr Daklak geh 5 sào kơphê. Tơngai lài, tài bơh aniai bơh trồ prang ro kơnra`, den tàng sươn kơphê gơtìp ro nha, bàr pe tờm kơphê geh bơta gơ tơngo\ gơtìp ro plai. Mơya, tơnơ\ tu\ geh ală dơ\ mìu bồ nam den sươn chi neh sơnđờm tơlir niam wơl. Tu\ do, hìu bơnhă bi gam tơrgùm lơh uă tàm broă sơngka sền gàr niam, ơn phơng nàng sươn kơphê mhar kis dờng pràn wơl. Mơya, sơngka sền gàr bè lơi nàng tờm kơphê mhar kis dờng pràn wơl kung gam là jơnau kơlôi rơcang ngan bơh bi dê: “Tàm dơ\ trồ tơngai prang pa do gơbàn jo\ jòng, bè hơ\ tus bồ kàl mìu, dan lùp cau jak chài pal sơngka sền gàr bè lơi nàng tờm kơphê lơh geh cồng nha niam rlau, mờ tơnhàu geh uă rlau”.

Kung ndrờm bè hơ\ sơl, gơ wèt mờ ồng Cao Tiến Hùng, kung kis bal tàm [òn Lộc Thạnh mờ bi Hiếu sơl, bulah neh geh uă bơta mờng chài tàm uă nam tàm broă sơngka sền gàr kơphê, mơya ồng Hùng pà gi\t, ờ hềt nam lơi mờ gơtìp dơ\ trồ prang ro kơnra` jo\ jòng bè nam do ờ. Bulah neh lơh ngan sơngka sền gàr, ai dà tuh sùm mơya ồng Hùng kung gam ờ hềt pin dờn sơl tàm broă ơn phơng sươn kơphê in tơnơ\ kàl prang ro kơnra` do. Ồng Hùng ai bơta kơlôi sơnơng do lùp mờ ală cau mờng chài gah lơh broă sa sươn sre mờ kơ\p kờn geh mblàng hơ loh làng: “Làng bol tàm bồ kàl mìu, den cau sùm ơn phơng 16-16-8, mơya tàm gùl kàl mìu den gơtùi tơrmù [à halà tơnguh tai, halà tàm lồi kàl mìu den bơnah phơng ơn den pal ơn bơtơl uă tai phơng kali, ure halà tơrmù”.

Kung tài bơh kàl prang nam do jo\ jòng, tàm uă tiah tam kơphê, làng bol mìng gơtùi lơh sùm broă tuh dà ròng kis sươn chi lơm mờ ờ gơtùi ơn phơng kơphê in, jơnau do lơh aniai uă ngan tus broă kis dờng, bơtàu tơnguh mờ ròng gàr plai kơphê tàm kàl mìu. Nàng tờm kơphê kis dờng mờ bơtàu tơnguh niam tơnơ\ kàl prang ro kơnra`, kỹ sư Đoàn Mễ, kuang atbồ Anih dong kờl bơto pơlam broă lơh sa sươn sre kơnhoàl Krông Năng, geh jơnau bơto pơlam làng bol lơh broă sa in bè do: “Nàng tờm kơphê kis dờng pràn niam wơl tơnơ\ kàl prang den bol he kờn pal sền ngac bàr pe broă lơh tơnơ\ do. Lơh kloh niam sươn chi bơh broă koh klah ală ntê chi ro, ntê gơtìp tu kòp lơh aniai tàm tờm kơphê gơ in kloh ngan. Tơnơ\ hơ\ làng bol ơn phơng jat bơta pal jat là 4 di. Kuơmàng gơ wèt mờ tờm kơphê, bồ kàl mìu den pal ơn uă phơng đàm, ơn uă phơng lân, mờ kali den tơrmù te\ tài bơh tơnơ\ kàl prang tờm kơphê ờ pràn, bol he dong kờl lơh ai ntê nha in kis dờng pràn mờ tơnguh ntê rơcang lài ai nam tơnơ\ in. Tus gùl kàl mìu, den tơnguh tai phơng kali nàng dong chi mờ plai mhar dờng. Tàm tu\ ơn phơng, den làng bol pal sền ngac pal ơn ndrờm bal uă bơta phơng di mơ mờ dùl e\t jat jơnau bơto pơlam nàng tơnguh jơnhoa cồng nha phơng ơn. Tơnơ\ tu\ ơn phơng, làng bol pal jì jơh nhơ\t nàng kơryan jơnau nhơ\t tam pìt phơng mờ tờm chi tam”.

Tàm ala\ ngai do,  tàm càr Daklak neh geh mìu, geh pơ gồp bal geh lơh tơmù  duh mờ geh dà tus chi tam in. Tơnơ\ ua\ nhai bơh kàl prang, mut tàm kàl mìu, kơphe kờ` ngan geh sơng ka tuh phơng nàng geh phan gơ ròng plai mờ cat ntê tus nam tơnơ\. Mờ ala\ suơn chi gơbàn trồ prang, broa\ sơng ka sền gàr den pal slơ sền kuơ ngan rlau tai kờ` kơphe mhar geh pràn  wơl. Kỹ sư Nguyễn Văn Thảnh cau kuang lơh broa\ bơta chài bơh mpồl  lơh broa\ sa phơng sih Bình Điền Lâm Đồng geh pơlam tai ala\ bơta chài rgơi mờ broa\ rwah tuh phơng kơphe in tàm tơngai tu\  do.

-Ơ kỹ sư, ala\ bơta kờ` git bơh  ua\ ngan  làng bol, tàm tiah kơh bơnơm Tây Nguyên pa sơrlèt  gan dùl dơ\ prang dờng jo\ jòng, ua\ suơn suơn  kơphe gam ờ hềt tuh phơng tàm nhai prang. Bơta do geh lơh aniai mbè lơi mờ pal bơsir tuh phơng tàm kàl mìu mbè lời?

Kỹ sư Nguyễn Văn Thảnh: Tài bơh trồ tiah nam do prang jo\, den tàng làng bol ờ hềt bơsir tuh phơng di pal mo, làng bol pal kah, tàm di  lah gơbàn bè do, tus di tu\ tuh phơng den  làng bol bol he cau tam kơphe pal bơsir mờ ala\ bơta phơng tuh bồl  kàl mìu mờ tuh dà. Làng bol pal kah tu\ mìu neh  ua\, plai kơphe gam dềt  gơ đềr tàm ntê den  làng bol pal tuh phơng NPK geh ua\ đàm mờ lân pal di mơ, pal tuh phơng mờ jat khà la 2-2-1 tài tu\ do plai kơphe gam dềt, kờ` kali  ờ hềt ua\, den tàng tuh ua\ đàm tài đàm nàng cat ntê nam tơnơ\ mờ phơng lân geh lơh niam rơyas tàm tơngai tam gùl mờ lồi nhai mìu dong kơphe geh sa phơng niam rlau.

Tơngai do, làng bol gơtùi tuh bơsir phơng la 18-12-8 +TE hala phơng geh sơnđan tềng bào la 18-14-7S +TE kẽm, đồng mờ bơta plai gam dềt. Ai dilah kơphe plai neh dờng den làng bol pal kah ba` tuh ala\ phơng geh ua\ khà đàm, ua\ lân, êt kali tai mờ pal tuh  phơng geh ua\ đàm, ua\ kali. Tơnggu me bơh kali ua\ nàng geh ròng mòn gơs bơta ra` tàm plai, dong plai kơphe dờng,  lơh kơphe geh ua\ rlau làng bol in.

-Bè hơ\, tu\ mut tàm kàl mìu,  suơn kơphe pal tuh ala\ bơta phơng lơi gơ in di pal mờ tu\ tơngai do nàng tờm dờng mờ cat pràn, mờ gơs?

Kỹ sư Nguyễn Văn Thảnh:  Bè bơta chài sơng ka mờ tuh phơng tàm tơngai bồ  kàl mìu, tàm tơngai bồ kàl mìu, tu\ plai kơphe gam dềt, ờ hềt kờ` kal ua\ den làng bol pal tuh phơng mờ tềng bào geh  yal ua\ lân, kali di mơ, bè phơng  geh  sơnđan 16-16-8 hala phơng 18-12-8+TE hala phơng 18-14-7-7S +TE kẽm, đồng den gơ geh gơ kờ` ngan mờ chi tam kơphe tơngai bồ kàl mìu. Tu\ kơphe geh tam  gơl tus tơngai tàm gùl kàl mìu, tu\ plai kơphe gam tàm tơngai dờng plai, gơ kờ` mhar ngan nàng prap  phan lơh  ra` tàm gar den làng bol pal kah tus bol he ba` ngui phơng  geh sơnđan do tai mờ geh ngui phơng geh sơnđan jat khà 2-1-2, hơ\ la phơng geh khà đàm mờ kali ua\ mờ lân di mơ. Bè phơng 16-8-16,8S +TE bo kẽm. Hala phơng 16-7-17,8S + magie silic +kẽm… la di pal ngan tus tơngai tam gùl mờ lồi kàl mìu. Làng bol pal kah broa\ rwah ala\ bơta phơng geh rwah chi tam in di pal tơl tơngai den chi tam  hơ\ sồng gơ geh ai cồng nha jơnhua.

-Bal mờ ala\ phơng tuh la phơng vô cơ, gam geh ala\ phơng hữu cơ lơi dong chi tam geh gơ dờng pràn  wơl chi tam in tơnơ\ kàl prang jo\ mờ tơngguh pràn   tàm kàl mìu?

Kỹ sư Nguyễn Văn Thảnh: Bal mờ ala\ phơng tuh NPK ngui kơphe in gơ jat tơl tơngai dờng mờ  dờng pràn bơh chi tam, pơnyơu bè phơng tuh kơphe in tàm tơngai bồ  kàl mìu, tam gùl kàl mìu, mờ lồi kàl mìu, phơng tuh nhai prang den  bol a` gam geh ala\ phơng hữu cơ vi sinh mờng ngui tus kơphe in mờ tiêu in. Pơnyơu bè tàm kơphe, bol a` geh phơng hữu cơ BLC 08 hala sơnđan phơng hữu cơ rcang sơndra\ kòp  hala phơng hữu cơ BLC 09, bol a` geh bơsir khà phơng hữu cơ ua\, bal mờ hơ\ den geh bơsir ala\  jơi vi sinh vật kis geh kuơ dong tơmù ờ ua\ kòp tềng rơyas.

-Ơi, ưn ngài kỹ sư ua\ ngan.

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến  mờ K' Brọp