VOV4.K’ho- Ơ làng bol mờ gơ\p bơyô! Tàm ală bơta kòp lơh aniai tờm rơmi\t, den kòp pàl nha, ồm kơnuh lơh aniai uă ngan tus cồng nha mờ bơta niam phan bơna dê. Ală sươn gơtìp kòp uă digơlan lơh tơrmù cồng nha lơh geh tus 80%.

Den tàng bè hơ\, nàng rơcang lài, sền go\ gờn mờ geh broă lơh rơcang sơndră lài kòp do, jơnau Chi lơh sơnơm Việt Nam mờ rài kis ngai do, bol a` bơto pơlam làng bol mờ gơ\p bơyô broă chài đal gi\t, rơcang sơndră mờ kơryan kòp pàl nha, ồm kơnuh tàm tờm rơmi\t.

Nha pàl mờ ro rơ ồ, bơh sơnrờp mìng pàl đah kềng nha lơm tơnơ\ hơ\ gơrề rơ ồ jơh nha. Kuơmàng là ală tờm rơmi\t gơtìp kòp uă gam gơtìp ồm kơnuh, tờm mờ rơyas tai. Hơ\ là jơnau geh ngan tàm sươn rơmi\t ơnàng rlau 1 lồ bơh bi Phạm Thị Túy dê tàm xã Ea Kênh, kơnhoàl Krông Pach, càr Daklak.

Bi Túy pà gi\t, kòp geh pơgăp bơh 2 poh pa do, bulah neh ngui sơl bàr pe bơta sơnơm nàng [ồm mơya kòp kung ờ go\ gơmù sơl. Bi Túy kơlôi rơcang ngan mờ đơs bè do:

“Tam tus tơngai do mơya nisơna sền go\ wơl tờm rơmi\t gơtìp kòp bè do, hìu bơnhă gơlơh pơlai ngan mờ kơlôi rơcang ngan. Tài bơh bulah priă jền ờ uă, mơya dà kơlhề he neh tă apah cau lơh apah tai”.

Kung geh bal jơnau sươn rơmi\t geh uă tờm gơtìp pàl nha, ồm rơyas, ồng Nguyễn Đức Hoan, kis tàm xã Ea Yông, kơnhoàl Krông Pach, đơs là, kòp do là tài bơh bơsềt mờ tu luh lơh aniai kơnuh mơya ồng kung gơlơh kwi kwơ sơl, tài bơh ờ gi\t ngui sơnơm lơi nàng kơryan [ă tàm, mìng là lòt tus hờ anih tăc sơnơm, đơs mờ cau bè bơta kòp mờ kơ\p kờ` tăc he in jat bè bơta bơtuah den kơnờm, ờ bơtuah den pal ko\ng:

“A` den là a` kung gi\t sơl dùl êt kòp,hơ\ là gơtìp dùl bơta bơsềt lơi hơ\ lơh aniai mơya ờ gi\t là jơi bơsềt lơi sơl. Bol a` kung lòt tus anih tăc sơnơm sền gàr phan tam, den khi tăc a` in bàr pe bơta sơnơm mờ a` rê cèng [ồm sơl”.

Jat Tiến sĩ Tống Khiêm, lài do là Kuang atbồ Trung tâm dong kờl bơto pơlam lơh broă sa sươn sre dà lơgar dê pà gi\t, kòp pàl nha, ồm kơnuh là kòp sùm gơtìp tàm tờm rơmi\t. Ngan là tàm ală bă ù thòng mờ tàm ală nhai geh mìu uă. Vi khuẩn mờ bơsềt kòp lơh aniai tờm rơmi\t bơh broă gơ mu\t tàm rơyas bơh chi tam dê bơh tềl sồt tềng kơnuh.

Bơsềt mờ vi khuẩn gơmu\t tàm hơ\ lơh aniai bơta tàm dơlam chi dê, lơh aniai gùng jồp phơng lơh tờm chi ờ gơtùi jun geh phơng nàng ròng tờm ròng nha. Kòp pàl nha, ồm kơnuh dilah sền go\ gờ`, geh broă lơh kơryan di tu\ den jơnau digơlan lơh kis pràn wơl chi tam là tus 90%. Tu\ sươn chi geh tềl tơngo\ bơtờp kòp, làng bol gơtùi ngui bàr pe bơta sơnơm, tơnơ\ do:

“Ală tờm chi gơtìp kòp den bol he pal du\i mờ sơrbì te\, tơnơ\ hơ\ lơh niam wơl ù mờ vôi [òk, ai gơ wèt mờ ală tờm chi gam wơl he ngui dùl tàm ală bơta sơnơm geh lơh bơh prôdion halà thiomelat mêtin, klài mờ dà [ồm jat khà geh bơto pơlam tềng bơdìh khàr sơnơm. Mơya, ba` [ồm tềng nsrum nha uă mờ pal [ồm tềng tờm, tài bơh vi khuẩn geh uă tàm tờm, [ồm ngài bơh 7 tus 10 ngai den kòp geh gơmù sơl”.

Bơdìh hơ\ tai, kỹ sư Vũ Văn Tùng, cau mờng chài bơh Công ti Solavina tàm càr Daklak dê đơs, bơta mờng quèng tam sùm tờm rơmi\t tàm uă nam tàm dùl bă ù kung là dùl tàm ală jơnau lơh vi khuẩn halà kòp geh tu\ tơngai lơh bơtờp uă den tàng bè hơ\ gơ wèt mờ ală sươn neh gơtìp kòp, den bol he ờ go\ di tam wơl tai tơn tàm bă ù geh kòp.

Dilah pal tam tơn den pal lơh kloh jơh ù, kơryan jơh kòp, tờ rbòng nàng pơrdô dà gơ in niam, tuh vôi mờ khà bơh 50 tus 100 ki\ tàm dùl sào. Mơya, nàng lơh niam wơl ù niam ngan rlau jơh là pal tam tàm pơdar mờ tờm chi tam ndai tơnơ\ dùl kàl hơ\ sồng tam wơl tai.

Bal mờ hơ\, pal ngui phơng rơpu kơnrồ neh jơm lề klài bal mờ bơsềt dră kòp trichoderma dong tơnguh tai bơta pràn sơndră wơl mờ kòp ai chi tam in mờ kơryan lài ală bơta kòp gơdram gam geh tàm sươn. Tàm ală tu\ sơngka sền gàr pal sền ngac ơn bơtơl tai phơng nàng tơnguh pràn sơndră wơl mờ kòp ai chi tam in:

“Gơ jat tàm tơl bơta ù tiah, trồ tiah krơi is mờ tàm ală tu\ sơngka sền gàr, sền go\ bơta kis dờng bơh tờm rơmi\t dê ờ niam den bol he gơtùi ơn bơtơl tai ală bơta phơng hữu cơ vi sinh mờ klài bal mờ dùl bơnah phơng đạm ngan ngồn ơn bơtơl tai tờm chi in nàng kis dờng niam.

Dilah chi neh kis dờng niam den làng bol he ờ go\ di ơn uă ir phơng đạm tài bơh dilah chi kis dờng niam mờ geh nha uă, den [ươn ngan gơtìp tu kòp lơh aniai. Kuơmàng là mờ bơta trồ tiah kàl mìu tàm Tây Nguyên, tơnơ\ pah dơ\ kàl mìu den nha sùm gơtìp sèt, tu kòp digơlan gơ mu\t sa aniai den geh lơh aniai tus kơnuh tơnơ\ do”.

Bè hơ\, gơtùi đơs là kòp pàl nha, ồm rơyas, ồm kơnuh là tài bơh vi khuẩn mờ bơsềt lơh aniai. Sùm geh tàm tu\ tìp trồ tiah sùh ìo, mìu uă. Den tàng bè hơ\, mờ bơta trồ tiah mìu tơngai geh bal bè tu\ do, làng bol mờ gơ\p bơyô kờ` pal sùm lòt còp sươn nàng gờ` sền go\ mờ kơryan kòp di tu\.

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến