VOV4.K’ho - Tu\ do, tờm tiêu gam là chi tam cèng wơl cồng nha lơh sa uă làng bol lơh broă sa in, den tang bă ù tam chi tam do kung ngai sơlơ gơguh uă. Bal mờ hơ\ là bơta kòp tu sa aniai tàm tờm tiêu mờ bơta ờ ringbal khà phơng tàm broă sơngka sền gàr tiêu. Kờ` dong làng bol git loh rlau bè bơta rơcang sơndră kòp tu sa aniai, kung bè sơngka sền gàr tờm tiêu, dong cèng wơl cồng nha lơh sa uă tàm broă lơh sa, jơnau do geh yal bè bơta jrùh sơnyùr  tiêu bơnung tàm nhai mìu mờ broă rơcang sơndră.

Ală ngai do, suơn tiêu rlau 600 `jrong bơh ồng Ma Văn Hoài, ơm tàm [òn Ea Plông, ntum Ea Tân, kơnhoàl Krông Năng, càr Daklak kung gam gơs niam. Mơya uă sơnyùr tàm tờm chi gam tơt plai neh gơ jrùh. Đal git bơta jrùh sơnyùr tiêu là bơh `ui kap tàm trồ mang, ồng Hoài neh blơi is sơnơm nàng [ồm, kờ` kơryan `ui, mơya ờ geh cồng nha, ồng yal:“ Rơcang lài bơh 2 tus 3 ngai he [ồm sơ nơm hoá học, sinh học kờ` ting bơ trơh ờ di là gơ sơt.”

{ồm sơ nơm kờ` bơ trơh `ui nàng sền gàr suơn tiêu là broă lơh mờ uă cau tam tiêu gam mut lơh. Mơya do là broă lơh mờ ală cau jak chài sồr làng bol ba` mut lơh is. Tiến sĩ Phan Việt Hà, kuang atbồ cơldu\ rơndap broă jak chài mờ tam klac dunia, di anih kơlôi sơ nơng chài lơh sa suơn sre, brê bơ nơm Tây Nguyên pơlam:“ Broă bơ trơh `ui den làng bol sùm ngui ală bơta sơ nơm kơryan ală jơi phan geh nđả. Mơya, mùl màl den ală bơta sơ nơm do ờ hềt geh sền gròi, ală bơta do ờ huan geh ai ngui tàm broă lơh sa suơn sre. Mờ ală jơi phan tàm suơn tiêu, den trồ mang làng bol gơtùi lơh dă mờ đèng, sơn dă den lơh gơmù khà phan kis geh tàm suơn.”

Kung jat Tiến sĩ Phan Việt Hà, bơta jrùh sơnyùr tiêu bơdìh mờ jơnau là tài `ui kap, den digơlan gam gơ jrùh is, tài tờm tiêu uă ir sơnyùr, mờ tờm chi ờ tơl pràn nàng ròng, den pal jrùh dimơ halà tài tiêu ờ tơl phơng. Kờ` bơsong bơta ờ tơl phơng, tiến sĩ Phan Việt Hà pơlam:“ Ờ tơl phơng jo\ jòng den làng bol pal lơh jat ală jơnau bơ to pơlam bè phơng sih. Kuơ màng tơngai do pal ngui ală bơta phơng sih geh khà đạm mờ lân uă. Kung pal tơn tai ală bơta phơng trung vi lượng, ngan là 3 bơta canxi, kẽm mờ Bo. Do là ală bơta phan gơ rềng uă ngan tus broă jrùh plai. Canxin den bơtơl vôi chi in, halà ơn phơng geh khà canxi uă. Ai Bo mờ Kẽm den ơn ală bơta phơng vi lượng sùm geh ơn tờm tiêu in.”

Jat ală cau jak chài, nàng dong tờm tiêu gơs niam, ròng plai pràn, ờ huan jrùh plai bơnung, bơdìh mờ broă lơh bè lơi nàng ờ ai ală jơi phan ơm kis tàm tờm tiêu, den làng bol pal kah ơn tơl phơng tờm tiêu in dùl bă dipal. Ngan là pal ơn phơng hữu cơ tờm tiêu in tàm tơngai bồ kàl mìu. Tơngai do gơtùi ơn tai ală chế phẩm sinh học dong rơyas tiêu pràn rlau, tờmu dimơ bơta jrùh plai. Bal mờ hơ\ nàng gàr tơl khà phơng tờm chi in, pal ơn tai phơng hoá học, tam cah gơs uă dơ\. Tu\ ơn phơng den ba` tờ ù rềp tờm, lơh sồt rơyas tiêu tu\ ơn phơng. Làng bol ơn phơng pal pơ gồp bal mờ [ồm dà. Bal mờ hơ\, tàm ală tơngai gam tàm nhai mìu tam gơl tus nhai prang, làng bol pal ngui phơng ơn nha nàng tờm chi in jồp niam, gơs pràn, jai sơndră mờ ală bơta kòp tu sa aniai.

Tàm nhai mìu kung la tu\ mờ tiêu gam tàm bơta dờng nàng ròng plai mờ dờng rlau. Tuh phơng, sơng ka sền gàr tiêu in tàm tơngai do bè lơi nàng tơngguh cồng nha geh ua\ plai tiêu, plai ờ gơbàn nsiap, ờ gơbàn gơ jrùh sơnyùr plai, làng bol pal tam pơnring broa\ tuh phơng mờ ala\ khà phơng tàm bơta tuh phơng.

Kờ` tiêu gơ lì ua\ bơkàu, sa\ gar, bơta bơh sơnrờp làng bol pal kah tus bơta tuh phơng bơh sơnrờp geh tuh tơl niam phơng đàm, lân, kali tài geh tuh tơl phơng den tiêu hơ\ sồng ròng geh sơnyùr tiêu. Ngan la tàm bơta phơng đah lượng, kali la phơng kuơ màng ngan tàm broa\ lơh mòn gơs sơnyùr plai tiêu. Lân geh lơh bơkàu lì ring, êt gơbàn bơkàu lơyah hala bơkàu ờ ring. Phơng đàm geh dong sơryùr tiêu jòng mờ ua\ gar sa\. Bulah bè hơ\, ờ ua\ bơta tàm trung vi lượng lời tus chi tiêu sa\ gar mờ tơt ua\ plai bè kali, Bo…la pal geh tuh tàm tiêu in bơh tu\ tiêu lì bơkàu mờ tơt plai, ròng plai, ờ ua\ bơta trung vi lượng dong tiêu pràn. Làng bol pal sền broa\  tuh phơng geh ring bal lah ờ, dilah neh ring bloh tuh tơl khà lah ờ? Do la 2 bơta kuơ màng ngan  bơh phan ròng tiêu, lơh gơ jrùh sơn yùr tiêu.

Tàm bơta nhai mìu,  tu\ sơryùr tiêu gơlì bơkàu,  phơng tuh tàm ù tiêu ờ gơ jồp thàn, ờ ua\ suơn tiêu gơbàn gơ ngơr dà mìng go\ 2, 3 nha gơguh, den tàng bè hơ\ geh lơh ồm rơyas, làng bol he pal  ngui phơng nàng lơh rơyas cat pràn. Tàm bơta do,  làng bol he ba` ngui phơng hoá học tài tuh phơng hoá học den geh lơh ờ diơng rơyas mờ lơh ù gơ guh sràt, bơsềt kòp geh gơbàn ua\ rlau tai lơh ờ diơng rơyas. Làng bol he pal tuh phơng hữu cơ mờ phơng chuờng geh lơh ù ờ gơbàn kra\, dong rơyas tiêu buơn sa phơng bơh tàm ù.

                             Cau cih mờ yal tơnggit K’ Duẩn mờ K’ Brọp.