VOV4. K’ho - Tàm uă nam do, kơnờm mut ngui ală bơta chài tàm broă ơn phơng dipal bè khà mờ li la bè bơta phơng, gơ jat bal mờ bơta tam gơl pa tàm broă tam kòi sre, uă hìu nhă làng bol tàm càr Dak Lak neh geh ală lo\ sre ai cồng nha tơnhàu mờ bơta niam uă. Bơh hơ\ dong tềm pềr priă jền bơcri lơh broă sa, bơta niam phan lơh gơs geh tơnguh jơnhoa.

Hìu nhă ồng Lê Công Phụng, ơm tàm [òn 10, ntum Hoà Phú, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak neh geh mờng chài rlau 20 nam tam kòi sre. Ală nam lài, hìu nhă ồng lơh kòi jat broă lơh bơhìan yau, ơn phơng sơngka sền gàr jat mờng chài den tàng cồng nha tơnhàu mờ bơta niam ờ uă. Tơl sàu, hìu nhă ồng mìng tơnhàu geh 3 tạ kòi. Mơya 3 nam do, kơnờm mờng chài neh geh pơgồp bal mờ bơta jòi git, bơsram bè ală bơta pràn bơh phơng dê tus kòi sre, den tàng ồng neh tơnguh 5 sàu kòi sre ồng dê bơh 3 tạ tàm dùl sàu tus 4 tạ mờ gùl tàm dùl sàu. Ồng Phụng đơs: “ Lài do tu\ ờ hềt geh mai\ mok pal po\ mờ tê, den dùl sàu mìng tơnhàu geh 3 tạ. Tu\ do sih tai phơng đầu trâu mờ phơng kali den neh tơnguh bơh 4 tạ tus 4 tạ mờ gùl. Phơng sih dipal pơgồp bal mờ geh mai\ mok lơh ù lơbơn, den tàng go\ cồng nha gơguh uă rlau. Rơcang sih tam den sih dùl êt phơng Urê, tus tu\ tờm kòi neh kơldang tờm den he sih phơng NPK, mờr tơ wès den he sih phơng Kali gơ in să gar”.

Ai gơ wèt mờ ồng Nông Văn Ráng, ơm tàm ntum Ea Kao, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak den tài ờ geh dà, den tàng 1 nam mìng gơtùi lơh dùl kàl kòi. Hìu ồng Ráng geh 9 sàu kòi, cồng nha tơnhàu pah nam mìng geh pơgap 100 [àu kòi. Bơh uă nam mờng chài tam kòi, ồng Ráng đơs là, kờ` cèng wơl cồng nha lơh sa uă bơh tờm kòi, dùl nam pal ơn tơl 4 dơ\ phơng kòi in tàm tơngai hòn dờng. Ồng đơs: “Dơ\ 1 geh cau sih phơng Kali, geh cau den sih phơng Sunfat, dơ\ 2 sih uă rlau dơ\ 1 dùl êt, bơh 12 tus 15 ki\ tàm 1 sàu, dơ\ 3 den bơh 15 tus 20 ki\ tàm 1 sàu, ai dơ\ 4 den bơh 8 tus 12 ki\ phơng Kali tài he sih gơ in să gar, ờ gơbàn `siap gar. Dilah sih phơng Kali thái mờ NPK den tờm kòi ờ huan gơbàn kòp rlau mờ sih phơng Sunfat mờ NPK, sih bè hơ\ den tờm kòi sa hời rơ hời ờ di sa dùl dơ\, sih phơng Sunfat mờ phơng Urê den gơ lề mhar ir den tàng mhar gơbàn kòp mờ gơbàn uă kòp”.

Bơdìh mờ sih phơng vô cơ kờ` lơh niam ù tơnơ\ pah kàl lơh kòi, làng bol geh mpồl cau lơh broă sa pơlam ơn tai phơng hữu cơ vi sinh nàng lơh ring khà phơng tàm ù. Dong tờm kòi hòn gơs niam tàm ală kàl tơnơ\, ồng Ngô Duy Minh kuang atbồ mpồl cau lơh broă sa ntum Hoà Phú, [òn dờng Buôn Ma Thuột pà git: “Gơ wèt mờ sih phơng den tu\ do bol a` gam sồr làng bol ngui phơng sih hữu cơ vi sinh nàng gàr ù sùm lơbơn, ờ lơh aniai tus ù. Gơ wèt mờ phơng hữu cơ vi sinh do den gàr niam bơta gơs pràn jo\ jòng chi tam in, bơh ală broă lơh mblàng yal hơ\ den tàm pơgap 2, 3 nam do pal đơs là cồng nha mờ bơta niam phan lơh gơs ndrờm geh tơnguh niam”.

Broă ơn phơng tơl làm, di mờ bơta pơlam, di khà mờ di tu\ tơngai neh dong ală lo\ sre bơh làng bol càr Daklak dê gơs niam ngan. Cồng nha tơnhàu mờ bơta niam geh tơnguh, dong làng bol bơtàu tơnguh rài kis bơh ală kàl lơh sa tơnhàu uă.

Phơng tuh geh bơta kuơ dờng màng ngan tàm broă kis dờng mờ bơtàu tơnguh bơh chi tam dê, lơh geh cồng nha lơh sa ai cau lơh broă sa in, tơnguh jơnhoa khà priă phan bơna. Ờ mìng bè hơ\ lơm gời, mờ broă ngui phơng tuh di pal gam pơgồp bơnah dong ù tiah mờ phan kis niam ngan.

            Nàng dong làng bol gi\t loh làng rlau tai bè bơta kuơ bơh phơng tuh dê tus mờ chi tam, tàm jơnau do ngai do, Tiến sĩ Phan Việt Hà kuang atbồ Cơldu\ lơh broă broă rơndăp lơh jak chài mờ tam klac bal dunia di Anih kơlôi sơnơng jak chài măy mok lơh broă sa sươn sre brê bơnơm Tây Nguyên dê, bơto pơlam làng bol mờ gơ\p bơyô in broă chài ơn phơng tơnguh jơnhoa cồng nha ngui phơng tuh ai chi tam in, dong chi kis dờng pràn niam, lơh geh cồng nha lơh sa uă ai cau lơh broă sa in.

            Ơ Tiến sĩ Phan Việt Hà, mờ broă ngui phơng tuh dipal, den geh bơta kuơ bè lơi tus mờ bơta kis dờng mờ bơtàu tơnguh bơh chi tam dê?

            Tiến sĩ Phan Việt Hà: Bè bol he neh gi\t là, broă ngui phơng tuh di khà mờ dipal geh bơta kuơ dờng màng ngan tus mờ bơta kis dờng mờ bơtàu tơnguh bơh chi tam dê, bơdìh hơ\ tai gam geh uă ngan bơta kuơ ndai, bè cồng nha lơh sa, cồng nha bè tiah ơm kis, bol he kung gi\t là, tu\ mờ bol he ơn phơng di mơ mờ tơl mờ jơnau kờn bơh chi tam dê, den bol he geh lơh gơ dờp geh tơn jơnau kờn ngui phơng tuh bơh chi tam dê. Tu\ bol he ngui phơng tuh mờ khà di mơ den chi ờ gơtìp pơđơl ir, hơ\ là tu\ mờ chi tam bol he ngui ală bơnah phơng tuh ờ di pal, bè ơn phơng do uă, ơn phơng ndai dùl e\t. Den tàng broă bol he ơn di mơ mờ di khà, ơn ring bal bơnah phơng bè NPK geh ală phan bơnah di mơ dùl e\t là kuơmàng ngan.

            Ơ Tiến sĩ, ơn phơng chi tam in uă ir den geh lơh aniai tus cồng nha lơh sa mờ tiah ơm kis bè lơi?

            Tiến sĩ Phan Việt Hà: Tu\ bol he ơn phơng di mơ ală bơnah di mơ mờ bơnah dipal den bol he geh ai tơl phơng tàm ù ai chi tam in, hơ\ là bol he ờ ơn uă ir phơng, geh lơh aniai uă tus cồng nha lơh sa, hơ\ là priă tă lơh sa geh gơguh uă tai, bè hơ\ là lơh aniai tus cồng nha lơh sa tàm broă lơh sa bơh bol he dê. Bol he ơn phơng jơngkah ir den geh lơh aniai tus bơta tàm tiah ù, pơn yơu bè lơh gơtàng ù, sràt ù, gơ sơ\t chơ\t jơh phan kis dềt geh kuơ tàm ù, bè jo\ jòng den jơnau hơ\ geh gơ gơs là ngòt rơ ngơ\t ngan, geh lơh ù gơtìp klàr, ờ nđiơm gơs tai, tơrmù bơta pràn kis bơh chi tam dê jat mờ nam nhai.

            Ngui di mơ bal ală bơta phơng tuh geh lơh geh ală bơta niam lơi tus mờ cồng nha chi tam in, ơ Tiến sĩ?

            Tiến sĩ Phan Việt Hà: Tàm broă ơn phơng chi tam in, den bol a` sùm bơto yal lài làng bol in là, tu\ lơi kung pal sùm sùm ơn lài phơng hữu cơ tàm broă lơh sa sươn sre bơh bol he dê. Hữu cơ den tàm hơ\ geh bal uă ngan bơta phơng, bè phơng rơpu, kơnrồ, phơng hữu cơ vi sinh vật, hữu cơ khoáng mờ uă bơta phơng ndai tai. Phơng hữu cơ den geh bơta kuơ là lơh tam gơl pa wơl ù niam ngan, lơh geh tiah ù ha pah, dong rơyas chi kis dờng pràn mờ gơ sa phơng ơn niam rlau uă ngan pơndrờm mờ ù ờ huan geh uă bơnah phơng hữu cơ. Bơdìh hơ\ tai, den phơng hữu cơ gam geh kuơ lơh tam gơl pa ală phan geh tàm tiah ù, đơs pơn yơu bè geh kơryan broă lơh sràt ù, geh gàr geh phơng uă ngan.

            Tiến sĩ geh ală jơnau bơto pơlam lơi làng bol in tàm broă ngui phơng tuh pơ gồp bal ală bơta phơng ai ală tu\ tơngai kis dờng mờ bơtàu tơnguh bơh chi tam dê, ơ Tiến sĩ?

            Tiến sĩ Phan Việt Hà: Gơ wèt mờ phơng hữu cơ tu\ do, den làng bol uă ngan là ngui ală bơta phơng, mơya bol he pal ngui ală bơta phơng rơ pu kơnrồ, bol he kung gơtùi sơl jơm tai ală bơta phan ndai bè sồ siă phan tuh bơdìh halà phan sơrbì ờ ngui bơh tàm broă lơh sa sươn sre halà ơm kis pah ngai, bơdìh hơ\ tai den geh ală bơta phơng vi sinh tàm ală bơta chi tam kal ke bè tiêu, den bol he gơtùi ngui tai phơng vi sinh, tàm hơ\, cau geh ngui tai ală bơta phơng vi sinh geh kuơ, ală bơta phơng vi sinh geh bơta kuơ sơndră wơl mờ ală bơta kòp ngòt rơ ngơ\t tàm tờm tiêu, pơn yơu bè hơ\, hơ\ là ală jơnau bơto pơlam, bol he ngui phơng rơpu kơnrồ là uă ngan, mờ ngui tai phơng vi sinh nàng bơtơl uă phan kis dềt geh kuơ tàm tiah ù.

            Ưn ngài Tiến sĩ uă ngan.

                                         Cau cih mờ yal tơngi\t - K’ Duẩn mờ Lơ Mu K’ Yến