VOV4.K’ho- Là cau lơh lài tàm broă lơh kơphê pì tàm càr Daklak, tus tu\ do, ồng Hoàng Mạnh Cường, kis tàm sơnah [òn Tân Tiến, [òn dờng Buôn Ma Thuột, neh đơs tờm geh bơngă phan bơna bơh he dê tàm drà kă bro tàm lơgar mờ dunia. Ờ mìng tơrgùm bơtàu tơnguh lơh sa kă bro, ồng Cường gam pờ tai uă ơdu\ bơto pơlam, bơto ngui bơta jak chài pa tàm broă lơh sa, dong ai uă làng bol lơh broă sa in bơtàu tơnguh bal bơta phan bơna pa ngan do. Cau ai tơngi\t jơnau do, geh jơnau cih đơs bè bơta do, jà làng bol mờ gơ\p bơyô iat bal:

Là cau lơh broă sa geh uă nam mờng chài tam mờ sơngka sền gàr kơphê, gi\t wa\ geh ală broă “lơh” kơphê pì, nam 2004 lài do, ồng Cường lơh nền bơcri priă lơh wàng ròng tơrlòng lài 13 nơm pì [ô kờn lơh geh kơphê bơkah ngan do. Bơh ală cồng nha lơh geh bơh sơnrờp, ồng Cường khin cha bơcri priă lơh 3 anih lơh sa sươn dờng nàng tam kơphê bal mờ ròng pì [ô jat broă lơh gùl brê gùl hìu. Tus tu\ do, ồng neh ròng geh rlau 450 nơm pì, tàm hơ\ geh 60 nơm pì sơntìl. Yal bè broă mờng chài lơh kơphê pì, ồng Hoàng Mạnh Cường, pà gi\t:

“Gơ wèt phan ngui nàng lơh gơs phan bơna, hơ\ là plai kơphê nàng lơh gơlik phan bơna kơphê pì den krơi sơl mờ ală plai kơphê tàm drà. Tài bơh tu\ pì sa plai kơphê den gơ sa jat bal bơta sac rwah mờ ờ go\ di sa jat kàl ờ. Dơ\ dùl là gơ sồr bè bơta pal geh bơh plai kơphê dê gơ wèt tus mờ pì den ndrờm bè là pal lơh jat hữu cơ. Ờ go\ di là jơh ală là 100% hữu cơ lơm ờ, mơya kung gơtùi đơs ngan tàm do là kung mờr ndrờm mờ hữu cơ sơl. Bơta krơi dơ\ 2 tai là pì gơ sa plai kơphê mờ pal tơl ngai tơl nhai tềng hơđang ntê kơphê dê, bè hơ\ den dilah plai kơphê mờ dum bơh ală broă lơh ndai den pì là gơ go\ bài kờn ờ”.

Nam 2009 lài do, ồng Hoàng Mạnh Cường crơng gơs Mpồl lơh sa kă bro is dùl nă să Kiên Cường, sùm tam, lơh gơlik mờ kă bro kơphê pì. Ồng Cường pà gi\t, bơh bơta geh ngan pà go\, tơl nơm pì dờng (hơ\ là tơl 20 nhai rlau hơđang), tơl kàl kơphê mìng lơh geh 3 ki\ kơphê pì lơm. Bè hơ\, mờ kờp jơh ală pì geh tu\ do, den pah nam mpồl lơh sa kă bro mìng lơh gơlik geh pơgăp 1 tấn kơphê pì phan bơna kă bro, mờ khà priă tăc là 10 tơlak priă dùl ki\. Tu\ do, phan bơna kơphê bơh mpồl lơh sa kă bro dê neh geh tăc tus uă lơgar, bè: Hàn Quốc, Đài Loan, Nhờk, Đan Mạch mờ ală dra do kờn ngan.

Ờ mìng sền dờng màng, lơh gơlik, kă bro lơm gời ờ, bơh nam 2012, mpồl lơh sa kă bro Kiên Cường sùm pờ ală ơdu\ bơto pơlam ai cau lơh broă sa Tây Nguyên in bè broă chài ròng pì mờ lơh kơphê pì, dong khi gi\t wa\ geh broă sền gàr pì [ô mờ tơnguh jơnhoa khà priă bơta phan lơh geh bơh sươn sre ai cau tam kơphê in. Tu\ do, tàm Daklak neh geh rlau 20 hìu bơnhă đòm jat broă lơh kơphê pì bơh mpồl lơh sa kă bro dê. Bal mờ hơ\, mpồl lơh sa kă bro kung dong kờl tơn priă jền mờ lơh anih lơh sa sươn dờng gùl brê gùl hìu tàm 8 hìu cau lơh broă sa nàng lơh kơphê pì, tăc mờ mờ mpồl lơh sa kă bro. Ồng Hoàng Mạnh Cường, pà gi\t:

 “Tu\ dong kờl khi bè hơ\ den bol a` geh dong khi lơh geh uă tai priă lơh geh tàm dùl bă ù mờ khi gam geh tơn. Ngan ngồn tài bơh pì là gơ sa dùl bơnah kơphê, mơya đơs ngan là ờ go\ uă bè cau dê tồn, den tàng bè hơ\ ờ go\ lơh aniai uă tus phan bơnah lơh geh bal tàm bă ù bơh khi dê. Mơya, bơtơl wơl, mờ tàm bơnah dùl êt ngan hơ\ mờ tu\ tam gơl gơ gơs phan bơna pa hơ\, den khi tăc geh wơl khà priă jơnhoa ngan. Bal mờ hơ\ là lơh kơphê den geh ală broă lơh gơ jat nhai kàl mờ kung geh sơl ală broă lơh ru ngan, den broă bơto pơlam ală bơta chài nàng cau in gơtùi ròng, gơtùi lơh gơs phan bơna do kung là dùl broă lơh nàng bol he gơtùi ngui jơh geh ală tu\ jiơ ru broă hơ\”.

Bơh là dùl nă cau lơh broă sa gùt nam sùm mìng gi\t kis kơnờm tàm broă tam mờ sơngka sền gàr kơphê lơm, mơya bal mờ bơta kơlôi sơnơng khin cha mờ bơta jơh nùs lùp bơsram, ồng Hoàng Mạnh Cường neh lơh gơs phan bơna kơphê pì bal mờ mat phan kă bro neh geh lơh sră sền gàr mat phan kă bro geh gơnoar is, geh bơngă pin dờn mờ geh drà kă bro kờn ngan. Ồng Cường pà gi\t, tơngai mờr tus ồng geh pơn jat tai bơtàu tơnguh ală hìu cau lơh broă sa lơh bal tàm ală broă lơh nàng lơh geh phan lơh gơs phan bơna kă bro niam ngan, lơh geh priă jền sùm mờ priă cồng uă.

Lơh sa suơn sre gơdờp mờ tam gơl trồ tiah

Tàm ală nam pa do, tam gơl trồ tiah gơbàn mhar ngan neh lơh aniai dồng màng ngan tus mờ broă lơh sa suơn sre. Gơbàn loh làng ngan gơ\ là broă tam gơl bè kàl lơh sa: kàl mìu tus jơla, tơn jơh gờ` mờ khà mìu tam pà ờ ndrờm bal tus mờ ală tiah. Broă tam gơl do neh lơh phan tam, phan ròng tơnguh bơtàu ờ pràn, kòp gơtòp uă rơlao, trồ prang gơbàn geh sùm, lơh broă lơh sa suơn sre mờ làng bol lơh sa gơbàn uă rềs àr mờ hoàc huơr uă. Tiến sĩ Trương Hồng, lơh broă tàm anih lơh sa mờ măy mo\k suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên pà g^t, gơrềng bơh tam gơl trồ tiah pơhìn uă ngan tus mờ bơta kơl jăp tàm broă lơh sa suơn sre dê: “Tam gơl trồ tiah sơlơ ngai sơlơ gơrềng loh làng ngan tus mờ broă lơh sa suơn sre tàm dunia đơs bal mờ lơgar Việt Nam đơs is, tàm hơ\ kuơ màng ngan tàm Tây Nguyên. He go\ loh làng ngan ờ uă bơta hoàc huơr bè tơnơ\ do: bè tài kơrnoăt tam pà mìu ờ ndrờm bal, hơ\ sồng bơta duh sơlơ ngai sơlơ uă, den tàng kàl lơh sa bơh ờ uă bơta phan tam gơbàn ntrờn bal tài tơngai lì bơkào, tơ\t plai mờ gơs plai, gar is mờ kơrnoăt lài do. Dơ\ 2 tai, tài gơrềng bơh tam gơl trồ tiah, den tàng lơh tu, kòp aniai ờ tơnguh bơtàu jăt mờ bè ờs, den tàng kal ke ngan kờ` sơndră geh cồng nha jăt mờ jơnau kơ\p kờ`. Broă pơn jăt tai là tài gơrềng bơh tam gơl trồ tiah, den trồ mìu, trồ tơngai ni sơna, den tàng broă sền gàr phan tam, phan ròng kung pal tam gơl, den tàng lơh gơbàn ờ niam tus mờ broă hòn gơs bal mờ tơnguh bơtàu phan tam dê, cồng nha, bơta niam bal mờ tơnơ\ do gơbàn tus mờ tơnhào mờ bơta kuơ làng bol dê.

Dùl broă tai là tài gơrềng bơh tam gơl trồ tiah, lơh dà sơlơ ngai sơlơ ờ tơl uă rơlao, kàl prang sơlơ ngai sơlơ uă mờ jo\ jòng rơlao, broă kờ` dà tuh bơh ờ uă bơta phan tam tòm tàm ờ uă bơta phan bè kơphe, tiêu… den geh uă rơlao, lơh khà dà tuh uă rơlao. Den tàng, priă bơcri sơlơ ngai sơlơ uă rơlao mờ broă ờ tơl dà sơlơ ngai sơlơ uă rơlao sơl”.

Tềng đăp mờ ală tam gơl ờ g^t lài bơh trồ tiah dê, kờ` rơcang lơh sa, làng bol pal ngui ală broă lơh ndrờm bal tàm broă tam kờ` tơmù ală hoàc huơr bal mờ rềs àr tài tam gơl trồ tiah lơh gơbàn. Tiến sĩ Trương Hồng pà g^t tai: “Kờ` gơdờp bal mờ tam gơl trồ tiah, den làng bol pal ngui ală broă lơh ndrờm bal. A` kờ` đơs là broă ngui broă lơh ndrờm bal, ờ gơtùi mìng lơh broă do mờ ờ lơh broă ndai. Bè sơntìl, sơntìl phan tam den pal geh rơwah ală sơntìl gơdờp mờ trồ tiah prang ha là ờ uă dà rơlao, ha là ală sơntìl pràn sơndră mờ tu, kòp niam rơlao mờ lài do. Broă lơh dơ\ 2 là he pal ngui sền IPM phan tam in, bơdìh mờ sơntìl niam den pal sih phơng ndrờm bal, di pal, tuh dà tềm pềr, sơndră mờ tu, kòp lơh aniai… bè hơ\, he hơ\ sồng gơtùi dong kờl tus broă lơh sa suơn sre di pal mờ tam gơl trồ tiah”.

Bal mờ broă ngui ndrờm bal ală broă lơh, làng bol kung pal g^t ală broă lơh pa di pal mờ broă tam bal mờ trồ tiah tàm tiah lơh sa, bơh tu\ hơ\ rơcang tàm broă lơh sa, gơdờp bal mờ ală broă tam gơl bơh trồ tiah tu\ do dê.

   Cau cih mờ yal tơng^t- Lơ Mu K’ Yến mờ Ndong Brawl