VOV4.K’ho - Jòi broă lơh rơcang sơndră bơta trồ prang soat dà ală chi tam jo\ ngai in bè tờm kơphe in, tơngai lài, ờ uă mpồl lơh sa kă bro, anih kơlôi sơnơng mờ làng bol lơh broă sa neh mut ngui ală công nghệ bồm dà tềm pềr. Công nghệ pa neh ai go\ cồng nha tàm ală nhai prang duh dờng ngan, mơya làng bol Tây Nguyên kung ờ huan khin ngui, tài khà priă kas mờ nùs nhơm ngòt tam gơl:

Gam tàm ală ngai prang duh soat dà dờng ngan mờ rlau gùl nam do ờ hềt geh mìu dùl dơ\ sơl, mơya rlau 6 sàu tiêu tàm suơn bơh hìu nhă bi Nguyễn Lê Trung, ơm tàm [òn 7, ntum Ea Bhôk, kơnhoàl Cư Kuin kung gam gơs tơlir niam ngan. Bi Trung pà git, hơ\ là kơ nờm mut ngui broă lơh [ồm dà hòr ntờc bơh gùng brong tơp tàm ù. Bơta [uơn ngan rlau jơh bơh gùng brong [ồm dà do dê là ờ mìng tềm pềr dà, gàr sùm bơta sùh ìo mờ gam tơr gùm broă ơn phơng den tàng ờ huan roh uă tu\ tơngai bè lài. Bi đơs: “ {ồm song là [ồm dùl êt tềng đang ù ai [ồm hòr ntờc den gơtùi gàr bơta sùh ìo uă rlau. Cồng nha lơh geh bol oh dê den nam pa do go\ ntê, nha gơs pràn ngan, plai tơnhàu den go\ dờng rlau, tac ỳom rlau.”

Bơta kuơ lơh geh bè hơ\, mơya bi Trung kung mìng khin mut ngui phan [ồm dà tềm pềr tàm 6 sàu tàm khà 2 lồ tiêu hìu nhă dê, tài ngòt hoàc uă priă bơcri lơh. Mờ priă bơcri lơh bơh sơn rờp uă ngan, bơh 50 tus 80 tơlak priă tàm dùl lồ, là khà priă bơcri mờ ờ [uơn dùl êt lơi kờ` làng bol gơtùi tă lơh, mơya tu\ tàm pơn drờm đah ală ròt broă lơh [ồm dà ndai ờ huan kas rlau, bè [ồm bek 4 tờm geh khà priă mờr 2 tơlak tàm dùl sàu, tàm tu\ [ồm dà hòr ntờc den bơh 6 tus 8 tơlak tàm 1 sàu. Bal mờ hơ\, uă cau lơh broă sa kung gơ lơh gam ngòt bè broă sền gàr ròt mai\ [ồm do. Den tàng, tàm gùt kơnhoàl Cư Kuin, tiah geh mờr 3 rbô 500 lồ tiêu mìng rơp geh hìu nhă bi Trung mut ngui công nghệ [ồm dà tềm pềr.

Geh bal nùs nhơm ờ suk bulah neh geh cồng nha mờ ròt mai\ [ồm dà tềm pềr tờm kơphe in bơh 2 nam do, ồng Nguyễn Bá Hán, ơm tàm ntum Ea Bhôk, kơnhoàl Cư Kuin pà git: “ Crap lơh bơh sơn rờp den kung ờ suk ngan, ngòt kơphe ờ lì bơkàu, mơya tus tu\ do neh rlau 2 nam, a` go\ là niam ngan. Gơ wèt mờ ală hìu nhă ờ geh cau lơh broă, den geh cồng nha niam ngan, dùl nam gơtùi tềm pềr bơh 15 tus 17 tơlak priă [ồm dà tàm dùl lồ kơphe. Jat a` den dà lơgar pal geh bơta dong kờl nàng uă làng bol lơh broă sa bè bol a` geh crap lơh công nghệ do uă rlau tai.”

Tiến sỹ Lê Ngọc Báu kuang atbồ anih kơlôi sơnơng bơta chài lơh sa suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên pà git, broă lơh phan [ồm dà tềm pềr geh anih do mờ ờ uă mpồl lơh sa kă bro tàm Tây Nguyên kơlôi sơnơng, tam gơl geh cồng nha mờ mut ngui ngan ngồn tàm pơgap 5 nam do. Khà priă crap lơh tàm 1 lồ mờr 50 tơlak, tơngai ngui mờr 10 nam. Cồng nha bơh công nghệ [ồm dà pa là loh làng ngan, hơ\ là tềm pềr geh gùl khà dà [ồm, tềm pềr priă ơpah cau [ồm dà; tờmu 20% khà phơng tuh mờ tơnguh geh 20% cồng nha tơnhàu. Bulah bè hơ\, tus tu\ do, bă kơphe geh [ồm tềm pềr kung ờ uă, mìng rơp ơm tàm ală broă lơh dềt, ràh rài bơh ờ uă mpồl lơh sa kă bro mờ làng bol lơh broă sa mut lơh tàm dùl bơnah ù lơh sa hìu nhă dê.

Jat tiến sĩ Lê Ngọc Báu, khà priă kơphe nđờ nam do lơyah, broă bơcri 1 dơ\ bơh 50 tus 80 tơlak priă ai broă lơh phan do in ờ [uơn geh làng bol lơh broă sa mut lơh. Bal mờ hơ\, uă làng bol gam ngòt broă tềm pềr dà digơlan lơh gơmù cồng nha tơnhàu suơn chi dê. Do là ală bơta kòl yan tờm ngan lơh broă [ồm dà tềm pềr mìng geh mut lơh dềt lơm. Tă bơsong kòl yan do, ală tiah pal sơlơ dong kờl priă jền nàng tơnguh khà ală broă lơh tơr lòng lài, geh cồng nha lơh sa uă tus mờ cau tam kơphe. Tiến sĩ Lê Ngọc Báu pà git: Băng:

“ Kờ` rề ơnàng ală công nghệ [ồm dà do den jat a` là pal bơt bơtàu uă broă lơh [ồm dà: bol he [ồm làng bol in sền, bơyai lơh tơnhàu làng bol in sền, tu\ hơ\ den khi pin dờn, bulah ờ ai den làng bol kung bơcri crap mai\ [ồm dà pa. Ai tu\ do bơta kuơ màng ngan rlau jơh là git wă, tài tam gơl bơcri, khi ngòt [ồm bè hơ\ geh lơh aniai tus cồng nha tơnhàu. Nùs nhơm làng bol dê là pal go\ cồng nha, bơta niam kơphe gơguh uă den khi geh khin cha bơcri lơh.”

Mut ngui công nghệ [ồm dà tềm pềr chi tam jo\ ngai in ờ mìng là broă lơh rơcang sơndră bơta trồ prang dờng soat dà, mờ gam wèt tus broă lơh sa kơ\ kơljap, tơnguh jơnhua cồng nha, bơta niam phan lơh gơs tus mờ bơta chi tam pràn ngan Tây Nguyên dê.

Trồ prang gam pơhìn lơh sa ala\ chi tam jo\ sơnam bè kơphe, tiêu tàm ala\ càr Tây Nguyên. Kờp du\, ba\ chi tam gơbàn aniai bơh trồ prang ờ tơl dà geh tus 167 rbô lồ, tàm hơ\ 152.760 lồ la kơphe gơbàn aniai. Den tàng ngan, broa\ lơh ua\ ala\ bơta bồm dà tềm pềr  la bơta kơp kờ` bơh làng bol, mpồl lơh sa ka\ bro kung bè ala\ tiah. Cau ai tơnggit jơnau đơs geh dơ\ tìp mờ lùp jơnau mờ ồng Lê Quốc Doanh kuang jat jơng atbồ gah lơh broa\  sa mờ bơtàu tơngguh [òn lơgar dà lơgar bè  broa\ lơh do.

            -Ơ ồng,  bơh geh tus lòt sền mùl màl ala\ broa\ lơh tuh dà tềm pềr ai tus ala\ chi tam jo\ sơnam tàm Tây Nguyên, ồng geh jơnau đơs wơl bè cồng nha bơh ala\ broa\ lơh do mờ broa\  lơh kờ` ngan geh lơh ua\ tàm tu\ trồ prang  ờ tơl dà gam gơbàn bè tu\ do?

            Ồng Lê Quốc Doanh: Broa\ lơh tuh dà tềm pềr ngui tus chi  tam jo\ sơnam bè tiêu, kơphe den mìng rơp geh lơh bơh sơnrờp. Gơya,  gơ geh chờ ngan  tu\ neh geh ờ ua\ cau lơh sa geh ngui tàm suơn geh cồng nha ngan, mờ geh ai go\ geh bơta kơljap mờ geh cồng nha bơh broa\ lơh tềm pềr. Ngan ngồn la mờ ù tiah Tây Nguyên sùm gơbàn  soat dà tàm nhai prang. Nàng broa\ lơh do geh lơh ua\ den  tềng đap mat kờ` pal lơh ờ ua\ broa\, hơ\ la lài jơh Gah lơh broa\  sa mờ bơtàu tơngguh [òn lơgar dà lơgar geh  jàu tus ala\ gah sền sơnơng ala\ broa\ lơh nền nòn tus tơl  bơta  chi tam mờ sền sơnơng ròt phan tuh dà  tus tơl bơta chi tam geh bơta kờ` krơi is.

            Dơ\ 2 la geh lơh ua\ broa\ lơh mblàng pơlam nàng geh go\ geh ala\ cồng nha bè lơh sa, tiah kis,  tềng đap mat mờ jo\ jòng. Gah kung geh jàu tus ala\ mpồl lơh sa ka\ bro, mpồl geh lơh geh ala\ broa\ lơh bơto pơlam broa\ lơh sa  tus bal tàm ala\ tiah làng bol kòn cau, lơh geh broa\ lơh di pal tus mờ ala\ cau lơh sa ka\ bro krơi is.

            -Tu\ do ua\ ba\ ù tam chi tam geh pơhìn chơt bơh  ờ geh dà bơh prang. Cau lơh broa\ sa gam kơp kờ` geh ala\ broa\  lơh lơi nàng gàr chi tam kis geh sơrlèt tàm nhai prang, ờ hềt đơs tus broa\ tơngguh geh cồng nha tơnhàu. Bè đah Gah lơh broa\ sa neh geh sền sơnơng lơi nàng geh dong kờl cau lơh broa\ sa?

            Ồng Lê Quốc Doanh: A` geh đơs lài mờ làng bol,  geh ua\ ngan bơta gơguh jak chài pa tàm lơh  sa la nàng geh làng bol geh ngui, mơya pal geh dờp la tàm Tây Nguyên geh ala\ tiah prang soat dà krà` ngan. Đơs lài mờ làng bol cau lơh sa la tàm bơta gơtùi geh den he tuh dà gàr  kis chi, tềm pềr dà. Geh lơh ngan gàr kis chi mờ tam pà dà nàng  gàr geh ìo. Bal mờ hơ\ pal geh ngui ala\ broa\ lơh ndai la glòm tờm, hala tơngguh tuh phơng hữu cơ. Do la  ala\ broa\ lơh geh lơh tềng đap mat. Pơnjat mờ hơ\ tai la ala\ broa\ lơh jo\ jòng  rlau tai  mờ ala\ broa\ lơh mờ chi tam jo\ sơnam la geh lơh niam suơn chi di pal mờ geh ai rơndap ala\ tap chi tam di pal nàng geh cèng geh cồng nha lơh sa mờ geh gơ dờp kơljap tus chi che mờ tiah kis.

            -Ưn ngài ồng ua\ ngan.

          Cau cih mờ yal tơnggit K’ Duẩn mờ K’ Brọp