VOV4.K’ho - Kàl prang tàm Tây Nguyên mờng geh bơh nhai 11 nam lài tus nhai 4 nam tơnơ\. Tàm bồ kàl prang mờng gơl^k geh càl mrềt, bơta mrềt geh uă, mơya tàm nggùl mờ lồi kàl prang, trồ tiah duh tơngai mờ jo\. Do kung là tơngai tòm kơphe bu\t, căt, lì bơkào mờ tơ\t plai, do là tơngai kuơ màng ngan tus mờ cồng nha mờ khà niam kơphe dê. Tàm jơnau “Lòt bal mờ cau lơh broă sa” ngai do, geh jơnau yal bè ală broă sih phơng, tuh dà, koh ntê, sơndră mờ kòp di pal ngan kờ` kơphe hòn gơs niam mờ geh cồng nha tơnhào uă mờ tơnguh rài kis cau tam kơphe in.

Lài jơh la broa\ tuh phơng:

Bè bơta tuh phơng bơh kơphe tàm nhai prang: Tơnơ\ dùl nam plai, kơphe neh pal ròng plai, sa\ gar ua\ ngan phan ròng tờm, den tàng broa\ pic plai bal mờ bơta ai te\  dùl khà dờng ngan bơta hữu cơ mờ phan ròng chi tàm kơphe, lơh chi gơbàn ờ sô, kơphe kờ` geh ua\ ngan phan sa ròng chi.

Đàm la phơng kờ` ngan nàng kơphe dờng pràn tàm bơta trồ tiah prang, ra`, tơngai duh jo\ jòng, dong kơphe lì bơkàu tơt plai niam, plai mhar dờng. ờ tơl đàm tàm nhai prang lơh kơphe gơbàn cruan, nha ê\t, ntê griu grơu, kơphe geh mờ khà plai ê\t.

Lân la phơng kờ` ngan nàng gơ mòn bơkàu, lì bơkàu, geh ua\  bơkàu mờ ua\ plai. Dilah ờ tơl lân tàm tu\ tơngai do, bơta gơ mòn gơs bơkàu gơbàn gơ ơm ing, khà bơkàu ê\t, khà gơ tơt plai ê\t, plai geh mờ khà kơphe drờm lơyah. Trồ tiah tơngai duh, ù ra` tàm nhai prang lơh lân tàm ù ờ gơ lề den tàng chi ờ gơtùi sa den tàng ờ tơl lân tàm kơphe gơbàn ua\ ngan mờ broa\ tuh ala\ bơta phơng lân bươn lề tàm nhai prang la kờ` ngan.

Kali la phơng geh dong gơ tơt plai ua\ ngan rlau, tơngguh khà sơndra\ tu sa aniai mờ trồ tiah ờ niam. Ờ tơl kali lơh nha lơhơ, ra` khuèm nha, nha ràm mhar gơ jrù gờ`, ngan la gơ jrùh nha dùl ròt tu\ geh càl pràn bồ kàl. Ờ tơl ka li kung la bơta bơh tài lơh bơkàu mờ plai bơnung gơ jrùh ua\, khà plai sa\ dùl gar ua\, kơphe geh mờ tơnhàu ê\t. Ala\ bơta geh geh tàm kali bè lưu huỳnh, magiê, canxi kờ` ngan kơphe in tàm nhai prang, dong lì bơkàu niam, tơt plai ua\, geh kơphe kung ua\.

Ờ tơl lưu huỳnh, nha bơnung lơho, rba\, gơs pàl. Ờ tơl magie, canxi lơh kơphe ờ pràn, bươn pa\ ntê, gơ jrùh plai, plai ờ ua\. Ala\ bơta vi lượng bè kẽm, sắt, đồng, mangan, bo, molypđen mờ clo kung kờ` ngan tus broa\ gơ mòn gơs bơkàu, lì bơkàu, tơt plai, kơryan ngan bơta gơ jrùh plai pa plai bơh kơphe tàm nhai prang. Ala\ bơta vi lượng gam geh dong kơphe tơnguh sơndra\ tu sa aniai mờ bơta tơngai duh tàm nhai prang. Ờ tơl ala\  vi lượng,  kơphe kra, nha bơnung cruan hala jòng, gar bơtờp sa\ ờ pràn, tơt plai ê\t, tu sa ua\, geh mờ khà kơphe drờm lơyah.

Tuh phơng kơphe in tàm nhai prang làng bol pal kah: Tàm bơta mùl màl, cau tam kơphe mìng tuh phơng urea hala sunphát amon (SA) tàm nhai prang geh bal mờ tuh dà. Do la ala\ phơng đàm bươn lề mờ broa\ tuh phơng ala\ chi tam do neh lơh di dùl bơnah bơta kờ` phơng đàm bơh kơphe den kơphe gơs tơlir rlau. Bulah bè hơ\,  di lah mìng tuh phơng đàm bè pa đơs, den ờ lơh di bơta kờ` bơh phơng lân, kali mờ ala\ bơta trung vi lượng bơh tờm kơphe tàm tơngai kơphe mòn gơs bơkàu, lì bơkàu, tơt plai tàm nhai prang. Tu\ do, làng bol cau tam kơphe gơtùi ngui phơng đầu trâu nhai prang (NPK 20-5-6 +TE) mìng ngui kơphe in lơm. Tàm nhai prang gơtùi tuh phơng bơh 2-3 dơ\ phơng đầu trâu nhai prang mờ khà 200-300 kg/dùl lồ/dùl dơ\, geh lơh bal mờ ala\ dơ\ tuh dà. Làng bol pal tuh phơng mo tu\ tuh dà dơ\ sơnrờp mờ broa\ tuh dà tàm bồng kờ` tơl khà dà kờ` tuh nàng dà gơ mut tàm ù. Tuh phơng tàm bồng hơ\ sồng tuh dà tai nàng phơng lề gơmut tàm ù, kơryan bơta gơ dô bơh phơng. Tàm lồi nhai prang, plai kơphe neh dờng mhar, tu\ do, bơta kờ` phơng lân mờ kali bơh kơphe gơguh jơnhua, bơta ndai kung la tu\ ù gơbàn ra` ngan ngồn, lân mờ kali geh klài gơmut tàm ù  ê\t den tàng làng bol he cau tam kơphe ngui phơng NPK 16-16-8 +13S Đầu Trâu nàng geh tuh bal mờ dơ\ tuh dà lồi dut.

Dơ\ 2 la bơta chài koh ntê:

Broa\ koh ntê kờ` pal geh mut lơh tàm gùt nam mơya dơ\ koh ntê bơh sơnrờp ngan la tơnơ\ tu\ geh jơh pic plai. Làng bol pal koh ntê ala\ ntê ro, ntê tu sa aniai, ntê  kra, ntê ờ pràn hala ntê ờ kuơ gơ cat rềp ir mờ ù hala ala\ ntê gơ cat jir ir tàm đang nha ntê ròng tơnơ\ jơh pic plai. Broa\ koh klah ntê kờ` pal geh lơh nền nòn mờ rơnđòt hala jơtrơi sồt nàng koh niam, ờ lơh gơ sồt ntê. Làng bol pal git anih koh di pal nàng geh ala\ ntê ròng ring bal, ờ mplà` ir hala gơ ndì ir. Tàm lồi nhai prang, tơnơ\ neh tuh phơng, ntê gơ geh jòng tai, ờ ua\ ntê pa cat pa, làng bol kờ` pal koh klah bà ntê nàng geh lơh niam wơl ala\ ntê ring bal, di pal, nàng ala\ phơng gơ ròng plai geh cồng nha jơnhua.

Dơ\ 3 la broa\ rcang sơndra\ tu sa aniai:

Làng bol kờ` pal sền ngac sơndra\ sras nsồp, sras ngkàp, nhui bô tàm nhai prang, ngan la sền tus sras nsồp. Jat sền sùm nàng bồm sơnơm mo tu\ geh sras, di la sras gơbàn ua\, gơmut tàm ngkrum plai den kan ngan bồm jơh. Bồm sơnơm Fastac 5EC, Motox 2.5 EC hala Butal 10WP. Dilah kơphe gơbàn sras ngkàp den he bồm sơnơm Binhmor 40EC. Dilah kơphe gơbàn nhui bô den bồm sơnơm Cypermap 10EC.

                                              }au mblàng K’ Brọp