VOV4. K’ho - Tềng đap bơta trồ prang dờng soat dà ngai sơlơ gơlik geh kal ke, pa do, Gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh [òn lơgar dà lơgar pơ gồp bal mờ Anih duh broă làng bol càr Daklak bơyai lơh pơrjum broă lơh khoa học công nghệ rơcang sơndră prang dờng soat dà mờ bơtàu tơnguh kơ\ kơljap kơphe, điều, tiêu tiah đah jum mattơngai lik dà lơgar mờ Tây Nguyên kờ` jòi geh broă lơh rơcang sơndră bơta trồ prang dờng soat dà. Bơdìh mờ ală broă lơh bè sơntìl, bơta chài ơn phơng mờ bơta chài [ồm dà tềm pềr, uă cau jak chài đơs là, broă lơh jo\ jòng mờ kơ\ kơljap kung gam là tam chi kìng mbur, jơm rơ hiơm, kìng càl:

          Mpồl lơh sa kă bro kơphe Thắng Lợi, càr Daklak là mpồl lơh sa kă bro ờs tam kơphe, jơh ală bă kơphe geh tam là sơntìl kơphe Robusta. Tàm 39 nam do, bơh mờng chài ngan ngồn lơh broă sa pơ gồp bal mờ mut ngui bơta tam gơl pa khoa học kỹ thuật dê, jơh bă ù ơnàng rlau 1 rbô 780 lồ kơphe bơh mpồl lơh sa kă bro dê hòn gơs niam ngan. Uă suơn chi tơn jo\ tơngai tơnhàu, cồng nha tơnhàu mờ bơta niam kơphe dê ngai sơlơ gơguh uă. Cồng nha kờp bal tu\ do là 5 rbô tấn kơphe tàm dùl nam. Broă lơh sa geh cồng nha neh dong cau lơh broă tơnguh niam rài kis. Nàng gơtùi geh broă lơh bơtàu tơnguh kơphe kơ\ kơljap, ồng Vũ Đình Nội, kuang jat jơng atbồ mpồl lơh sa kă bro pà git, bơdìh mờ broă sền gàr suơn kơphe, lơh niam suơn kơphe neh kra, bơcri phơng tuh, ngui bơta chài [ồm dà tềm pềr den broă rơndap ù tiah, mut lơh ròt pơng gàr kìng càl geh mpồl lơh sa kă bro bơcri lài ngan. Ồng đơs: “ Dà den ờ huan geh, ờ di là tu\ lơi dà kung geh sùm, den tàng mpồl lơh sa kă bro neh git loh ngan bơta do bơh jo\. Bè đah mpồl lơh sa kă bro, lài ngan bol a` sền gròi tus tam chi kìng càl geh rơndap lơh niam ngan, lơh bè lơi nàng tơl khà tờm chi tàm suơn, tờmu dimơ bơta soat dà, rơcang sơndră bơta trồ prang dờng soat dà, tơmù khà dơ\ [ồm dà”.

          Kung lơh broă tàm gah tam, lơh gơlik kơphe, ồng Nguyễn Đại Ngọc, kuang atbồ mpồl lơh sa kă bro kơphe Ia Grai, càr Gialai đơs là: Nhai prang tàm Tây Nguyên tơngai duh ngan, tờm chi kìng mbur, jơm rơ hiơm dipal, dong lơh niam bơta mrềt duh tàm suơn, gơ rềng tus bơta lì bơkàu, tơt plai, tơmù dimơ kòp ro ntê kung bè lơh niam khà lơ bơn niam ù dê, sền gàr ù pleh bơta aniai lơh lề phan hữu cơ bơh àng mattơngai sòl, tơnguh bơta pràn gàr dà, gàr phơng ù in. Tờm chi kìng mbur gam dong tơn jo\ tơngai dum plai dê, tơnguh khà axit mờ khà sucrose tàm gar, ală bơta kuơ màng ngan nàng lơh gơs bơta [ô thồm, dong tơnguh bơta niam gar kơphe dê. Mơya tu\ do, uă cau ờ hềt sền gròi tus bơta do, mờ uă ngan là tơr gùm tàm ală broă lơh [ồm dà tềm pềr: “ Bơdìh mờ broă [ồm dà tềm pềr den lài ngan he pal tam wơl brê bồ tô mờ brê rơcang gàr bồ tô. Ală chi tam he dê pal geh tam chi brê, kìng càl, jơm rơ hiơm den hơ\ sồng gơtùi tờmu dimơ bơta soat dà mờ gàr dà tàm ù ală bơta chi tam do in. Hơ\ là tu\ mut lơh ală rơndap broă do bol he pal sền wơl, lơh bè lơi nàng tơmù dimơ bơta soat dà tàm nhai prang tus mờ ală chi tam tờm ngan bè kơphe, tiêu.”

          Tam tờm chi kìng càl, jơm mbur tờm kơphe in ờ di là broă lơh pa geh ală cau jak chài pơlam tàm pơrjum mờ tàm rơndap broă bơtàu tơnguh kơ\ kơljap Việt Nam tơngai bơh nam 2011 tus nam 2020 geh gơ noar atbồ lơgar ki\ kung neh đơs tus bơta do. Đơs tơn jơh pơr jum, đơs wơl bơta kuơ màng bơh broă tam chi kìng càl jơm mbur tus mờ tờm kơphe, ồng Lê Quốc Danh, kuang jat jơng atbồ gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh [òn lơgar dà lơgar đơs tờm: “ Dùl broă lơh cèng bơta jo\ jòng mờ bol he kung gam pal mut ngui broă lơh jat rơndap broă wèt hờ tiah kis, ngan là suơn kơphe pal geh tờm chi kìng càl tài bơta prang duh Tây Nguyên dê, ờ mìng tài bơta soat dà mờ bơta prang duh Tây Nguyên dê gam geh càl. Uă ngan tờm chi kìng càl jat bol a` sơ nơng den priă lơh geh gam uă rlau mờ kơphe. Dơ\ 2 là bol he neh geh jơnau đơs pơn dut ngan ngồn bloh, kơphe pal geh tờm chi kìng mbur, ờ mìng pleh bơta àng mattơngai sòl, gàr dà, geh nha jrùh lơh gơs bơta sùh ìo geh uă ngan bơta kuơ den tàng bol he pal ngui broă lơh do dùl bă niam rlau.”

          Gơtùi đơs, tàm bơta tam gơl trồ tiah gam lơh bơta trồ prang dờng soat dà tàm Tây Nguyên ngai sơlơ kơn jơ\, dà ngai sơlơ ờ geh den broă tam ală chi tam kìng càl, jơm mbur suơn kơphe in gam ai go\ là dùl broă lơh geh cồng nha, cèng wơl bơta kuơ tàm uă gah ai làng bol in.

                                 Cau cih mờ yal tơngit K’ Duẩn.